Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

45 

 

atmosferə  buraxılır.  Ona  görə  də  bu  qazlar  hidrogen-sulfiddən  təmizləndikdən 

sonra məşəllərə verilir. 

  Neft  emalı  zavodlarında  məşəl  təsərrüfatı  təşkil  etməklə  bu  qazların 

tərkibində  olan  hidrogen-sulfidi  tutub  başqa  məqsədlər  üçün  işlətdikdə  itki  və 

atmosferin  çirklənməsinin  qarşısı  müəyyən  qədər  alınır.  Katalitik  krekinq, 

kokslaşma  və  başqa  termiki,  termokatalitik  proseslərin  sobalarında  yanacaq  tam 

yandıqda  tüstü  qazlarının  tərkibində  qorxulu  qaz  kimi  yalnız  SO

2

  alınır.  Katalitik 

krekinq  qurğularının  regeneratorlarında  alınan  regenerasiya  qazlarının  tərkibində 

SO

2

  –dən  başqa,  həm  də  dəm  qazı  olur  ki,  bunu  da  utilizator  qazanında  əlavə 

olaraq  yandırmaq  lazım  gəlir. Son zamanlar regeneratorda karbonun tam  yanması 

üçün  bir  sıra  tədbirlər  görülür.  Əlacsızlıqdan  sobalardakı  tüstü  borularını  daha 

hündür  tikməklə  (120-200  m)  tüstü  qazlarını  yer  səviyyəsindən  müəyyən  qədər 

hündürlüyə  səpələyirlər.  Tüstü  qazlarının  tərkibində  SO

2

-nin  azaldılmasına  iki 

üsulla nail olmaq mümükündür: 

 1.Qaz 

yanacaqlarını 

tullantılardan 

təmizləmək 

(hidrogenlə 

kükürdsüzləşdirmək) 

 2. Tüstü qazlarını təmizləmək 

  Tüstü  qazlarının  təmizlənməsi  üçün  bir  sıra  üsullar  işlənib  hazırlanmışdır. 

Bunlardan  müxtəlif  oksid  və  duzların  məhlullarında  yaş  təmizləmə  (ammonyak-

bisulfid,  maqnezium,  əhəng  və.b  üsullar)  və  adsorbentlərlə  quru  təmizləmə 

(aktivləşmiş kömür, mis oksidi və.s) üsullarını göstərmək olar.  

  Tullantı  qazların  ammonyak-avtoklav  üsulu  ilə  təmizlənməsi  prosesi  çirkli 

qazların  ammonyakın  sulu  məhlulu  içərisindən  buraxılması  ilə  SO

2

–nin 

udulmasına  əsaslanır.  Sonra  alınan  ammonium-sulfit  və  bisulfit  avtoklavda  150-

160ºC  temperaturda  və  0,5-0,6  MPa  təzyiqdə  parçalanır.  Nəticədə  ammonium 

fosfat və sərbəst kükürd alınır. 

Alınan  (NH

4

)

2

SO

4

  və  S  əmtəə  məhsulu  kimi  də  işlənə  bilər.  Qazların 

ammonyak-avtoklav  üsulu  ilə  SO

2

-dən  ekoloji  təmizlənməsinin  texnoloji  sxemi 

şəkil 6- da göstərilmişdir. 

 

---

46 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Şəkil  6.  Qazların  ammonyak-avtoklav  üsulu  ilə  SO

2

-dən  ekoloji 

təmizlənməsi prosesinin texnoloji sxemi 

1-Skrubber;  2-  filtrpres;  3-  avtoklav;  4-vakuum  buxarlandırıcı  aparat;  5- 

sentrifuqa; 6- quruducu; 7- nasoslar; 8, 9, 10- tutumlar;  

I-Çirkli qaz; II- təmizlənmiş qazlar; III- su; IV- ammonyak; V- sulfat turşusu; 

VI- çöküntü; VII- kükürd; VIII- ammonium-sulfat.  

 

1-skrubberinə  8  və  9  tutumlarından  müvafiq  olaraq  su  və  ammonyak  verilir. 

Çirkli  qazlar  1-  skrubberində  ammonyakın  sulu  məhlulundan  buraxılır  və  SO

2

 

udulur.  1-skrubberinin  yuxarısından  təmizlənmiş  qazlar  çıxır.  1  skrubberinin 

aşağısından  ammonium  sulfit  və  bisulfit  məhlulları  qarışığı  7-  nasosu  vasitəsilə  2 

filtr  presini  keçərək  3-  avtoklavına  göndərilir.  3-  avtoklavına  reaksiyanı 

gücləndirmək  üçün  10-  tutumundan  sulfat  turşusu  da  verilir.  3-  avtoklavında 

ammonium  –sulfit  və  bisulfit  məhlullarının  parçalanması  prosesi  gedir  və  sərbəst 

kükürd  (99,9%  təmizlikdə)  ayrılır.  3-avtoklavından  çıxan  məhlul  7-  nasosu 

vasitəsilə  4-  vakuum  buxarlandırıcı  aparatına  verilir,  burada  ammonium-sulfat 

qovulur  və  5-  sentrafuqa  aparatında  kristallik  ammonium-sulfat  alınır,  məhlul  isə 

yenidən  prosesə  qaytarılır.  6  -  quruducusunda  ammonium-sulfat  kristalları 

quruduculur və sonrakı emal prosesinə göndərilir. 

---

47 

 

  İşlənmiş  qazların  kükürd  dioksidindən  əhəng  üsulu  ilə  təmizlənməsi  iki 

ardıcıl  quraşdırılmış  adsorberlərdə  (əhəng  südü  ilə  sonralar  skrubberlərdə)  həyata 

keçirilir. Bu üsulun istismar xərcləri, etibarlı və ucuz sorbentlə işlənməsi, qazların 

əvvəlcədən  soyudulma  və  tozsuzlaşdırılmadan  təmizlənməsinin  mümkünlüyü 

əhəng üsulu qazların SO

2

-dən praktiki olaraq tam təmizlənməsinə (η (SO

2

) = 80%) 

imkan  yaradır.  Əhəng  karbonatlı  süxurların  1000....1300ºC  temperaturda 

yandırılması  ilə  alınır.  İşlənmiş  qazların  SO

2

-dən  əhəng  üsulu  ilə  ekoloji 

təmizlənməsi prosesinin texnoloji sxemi şəkil 6-da göstərilmişdir. 

  Bu  üsulda  işlənmiş  qazlar  əvvəlcə  1-  tsiklonlar  batereyasında  mexaniki 

qarışıqlardan  (toz  və  his)  təmizlənir  və  sonra  2-  qazüfürücü  vasitəsilə  əhəng  südü 

ilə suvarılan 3- skrubberinə daxil edilir. 

  Əhəng südü ilə SO

2

-nin qarşılıqlı təsirindən aşağıdakı reaksiyalar gedir: 

   

 SO

2

 + H

2

O = H

2

SO

3

  

   

 Ca(OH)

2

 + SO

2

 = CaSO

3

 + 2H

2

O  

  Məhlulun  sirkulyasiyasiyası  dərəcəsindən  asılı  olaraq  onun  tərkibində 

CaSO

3

  duzu  toplanmağa  başlayır.  Məhlulda  kalsium  sulfitin  qatılığı  18-20% 

olduqda  məhlul  dövri  olaraq  təzəsi  ilə  əvəz  olunur.  Əmələ  gələn  kalsium  sulfit 

suda pis həllolduğundan ( 0,138 q/l ) skrubberlərin suvarma sisterinlərdə kalsium-

sulfit  kristallarının  ayrılması  üçün  ardıcıl  olaraq  5-  kristallaşdırıcıya  yerləşdirilir. 

CaSO

3

 –ün sonrakı ayrılması 6- vakuum filtirində baş verir.  

   

 2 CaSO

3 

+ O

2

 = 2 CaSO

4  

---