Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

39 

 

2.3. XAM NEFTİN PİROLİZİ PROSESİNDƏ ALINAN 

MƏHSULLARIN FİZİKİ XASSƏLƏRİ 

 

Piroliz  rejimi  daha  sərt  rejimdə  neft  və  qaz  xammalının  termiki  krekinqi 

deməkdir.  Bu  proses  bir  qayda  olaraq,  700−900ºC  temperaturda  aparılır.  Prosesi 

aparmaqda  əsas  məqsəd  tərkibi  olefinlərlə  zəngin  olan  qaz  karbohidrogenləri 

almaqdır.  

Rejimi  düzgün  götürməklə  piroliz  prosesində  maksimum  miqdarda,  etilen, 

propilen,  butilenlər,  butadien  və.s  almaq  olar.  Bu  prosesdə  qaz  karbohidrogenləri 

ilə  birlikdə  bir  qədər  də  maye  məhsullar  alınır.  Bunların  tərkibində  monotsiklik 

(benzol,  toluol,  ksilollar)  və  politsiklik  aromatik  karbohidrogenlər  (naftalin, 

antrasen) olan qatranlar alınır. 

Katalitik  riforminq  prosesi  sənayeyə  tətbiq  olunana  qədər  aromatik 

karbohidrogenlər almaq  üçün piroliz  yeganə proses idi.  Hazırda piroliz  prosesinin 

məqsədi məhsulu, tərkibi olefinlərlə zəngin olan qaz karbohidrogenlərdir ki, bunun 

da içərisində etilen əsas yer tutur. 

Məlumdur  ki,  ABŞ-da  minik  maşınları  çox  olduğu  üçün  benzinə  tələbat  da 

yüksəkdir. Ona  görə də bu ölkədə 70-ci  ilə qədər piroliz prosesində  xammal kimi 

yalnız  təbii  qazlardan  istifadə  edilirdi.  O  vaxt  keçmiş  ittifaqda  və  qərbi  Avropa 

ölkələrində neftin emal dərinliyi bir qədər az idi. 

Motor  yanacağı kimi  işlədilən benzinə təlabat artdığı  üçün piroliz prosesində 

xammal  kimi  qaz  benzinlərindən  və  aşağı  oktanlı  ilk  distillə  benzinlərindən  (eyni 

zamanda  xammal  kimi  təbii  və  zavod  qazlarından  da)  istifadə  etmək  lazım  gəlir. 

Maye  məhsulların  pirolizinə  nisbətən  qaz  karbohidrogenlərin  pirolizində  etilenin 

çıxarı daha yüksək olur. 

70-ci  illərdən  sonra  bütün  dünyada  neftin  emalı  daha  da  dərinləşdirilirdi  və 

benzinin satış qiyməti artırıldı. Bununla əlaqədar olaraq piroliz prosesində xammal 

kimi  benzin  fraksiyasından  deyil,  kerosin-qazoyl  fraksiyasından,  vakkum 

qazoyldan və daha ağır fraksiyalardan istifadə etmək təklif edildi. 

---

40 

 

Sənayedə  daha  geniş  yayılan  proses  borulu  sobalarda  aparılan  piroliz 

prosesidir. Borulu sobaların konstruksiyasının təkmilləşdirlməsi xammalın fraksiya 

tərkibinin genişləndirilməsinə imkan verdi. 

70-ci  ilin  axırlarında  cəmisi  bir  neçə  ədəd  olan  borulu  piroliz  qurğularının 

gücü etilenə görə ildə 700000 tona çatdırıldı. Eyni zamanda geniş tətbiq tapmayan 

ağır  qalıqların  və  xam  neftin  termokontakt  üsulu  ilə  pirolizi  də  geniş  tətbiq 

olunmağa başlanıldı. 

Piroliz  prosesinin  sənayedə  tətbiq  edilməsinə  göstərilən  çətinliklər 

aşağıdakılardır: 

1. Yüksək temperatur və saniyədən az olan reaksiya müddətinin dəqiq tənzim 

edilə bilməməsi; 

2.  Reaksiya  mühitində  koks  və  qurum  yığılması  və  piroliz  qazlarının  tez 

soyudulması (bərkidici aparatda); 

3. Odadavamlı materialların tələb olunması; 

4.  Yüksək  temperatur  və  alçaq  təzyiq  şəraitində  reaksiya  qarışığı  həcminin 

çox  olması  və  onun  əlavə  su  buxarı  ilə  durulaşdırılması  qurğunun  müəyyən 

məhsuldarlığa  malik  olmasını  tələb  edir.  Xammala  su  buxarı  da  əlavə  edildikdə 

orta  və  yüksək  məhsuldarlıq  olan  qurğularda  bir  neçə  soba  (8-10)  tikməsi  tələb 

olunur. 

Aşağıdakı  cədvəllərdə  müxtəlif  xammalların  pirolizindən  alınan  məhsulların 

miqdarı (maddi balansı) göstərilmişdir (cədvəl 2.3 və 2.4) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

41 

 

Cədvəl 2.3  

Müxtəlif xammallardan alınan məhsulların çıxarı % (kütlə) 

 

Göstəricilər 

Qaz xammalı 

Maye xammalı 

Etan 

Propan 

n-Butan 

Benzin 

Qazoyl 

Vakuum 

qazoylu 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

 Xammalın 

təmizlik 

dərəcəsi, % 

Sıxlıq, kq/m

3

 

Qaynama həddi, ºC 

Xarakterizəedici 

Xammalda  aromatik 

karbohidrogenlərin 

miqdarı, % 

Çıxar, % (kütlə) 

Etilen 

propilen 

Butilenlər 

Butadien 

Quru qaz 

Aromatiklər 

C

6

-C

8 

 

Benzin C

5

- 

204ºC (aromatiksiz)  

Ağır qatran (>204ºC) 

Çevrilməmiş xammal 

Bir 

buraxılışla 

xammalın 

çevrilmə 

dərəcəsi, (kütlə) % 

 

 95,2 

 – 

 – 

 – 

 

 

 – 

 

 48,0 

 2,1 

 1,1 

 – 

 8,4 

 – 

 

 

 

 1,7 

 – 

 38,7 

 

 60,0 

 

 98,2 

 – 

 – 

 – 

 

 

 – 

 

 36,7 

 14,0 

 3,1 

 – 

 33,2 

 – 

 

 

 

 5,0 

 – 

 8,0 

 

 92,0 

 

 97,0 

 – 

 – 

  – 

 

 

 – 

 

 31,6 

 17,8 

 2,4 

 1,7 

 32,2 

 – 

 

 

 

 10,3 

 – 

 4,0 

 

 96,0 

 

 – 

 713 

 32-171 

  12,3 

 

 

 7 

 

 31,3 

 12,1 

 2,8 

 4,2 

 18,3 

 13,0 

  

 

 

 9,0  

 6 

 – 

 

R e s i k  

 

 – 

 832 

232-327 

  12,0 

 

 

 24 

 

 26,0 

 9,0 

 2,0 

 4,2 

 16,2 

 12,6 

 

 

 

 8,0 

 19,0 

 – 

 

u l y a s 

 

 – 

 870 

300-538 

 12,2 

 

 

 28 

 

 23,0 

 13,7 

 4,9 

 6,3 

 11,2 

 – 

 

 

 

 16,9 

 21,0 

 – 

 

i y a s ı z 

 

 

 

---