MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV.14.1. Ġradə haqqında anlayıĢ
- Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün subyektin öz fəaliyyəti və davranışı zamanı rast gəldiyi çətinlikləri
- İradi işin funksiyaları.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
135 135
135 135
135 135
135 135
135
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
136 136
14-cü FƏSĠL ĠRADƏ Qısa xülasə
növü kimi. Ġradə qarĢıya qoyulmuĢ məqsədə nail olmaq üçün subyektin öz fəaliyyət və davranıĢı zamanı rast gəldiyi çətinlikləri aradan qaldırma prosesi kimi. Daxili və xarici maneələr və iradi iĢ zamanı onların aradan qaldırılması. Ġradi iĢin funksiyaları. İradi işin quruluşu. Sadə və mürəkkəb iradi iĢ. Ġradi iĢin mərhələləri. Şəxsiyyətin iradi keyfiyyətləri. Ġlkin iradi keyfiyyətlər: iradi güc, təkidlilik. Ġkinci və ya törəmə iradi keyfiyyətlər: qətiyyətlilik, cəsarət, özünü ələ almaq, inam. Üçüncü iradi keyfiyyətlər: məsuliyyətlilik, intizamlılıq, iĢgüzarlıq, təĢəbbüskarlıq. İradi qüsurlar: təqlidçilik, təlqinə qapılmaq, qorxaqlıq, neqativizm, tərslik.
Ġnsan öz həyat və fəaliyyəti zamanı müxtəlif hərəkət və iĢləri icra edir. Bunlardan bəziləri qeyri-ixtiyari, bəziləri isə
Qeyri-ixtiyari hərəkətlər düĢünülmüĢ, Ģüurlu Ģəkildə deyil, ya tamamilə dərk olunmayan və ya bir o qədər də dərk edilməyən təhriklərin təsiri altında baĢ verir. Bu cür hərəkətlər adətən impulsiv xarakter daĢıyır. Onların dəqiq planı olmur. Psixologiyada qeyri-ixtiyari hərəkətlərə insanın qorxu, çaĢqınlıq, heyrət, affekt halında olan və s. hərəkətləri aid edirlər. Ġxtiyari hərəkətlər isə məqsədlə bağlı, məqsədəyönəlmiĢ
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
137 137
137 137
137 137
137 137
137 hərəkətlərdir. Bu cür hərəkətləri yerinə yetirərkən insan öz məqsədini həyata keçirmək üçün lazım olan əməliyyatları əvvəlcədən təsəvvür edir. Bu cür hərəkətlər iradi xarakter daĢıyır. Bu zaman insan qarĢısına çıxan maneələri aradan qaldırmalı olur. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün subyektin öz fəaliyyəti və davranışı zamanı rast gəldiyi çətinlikləri, maneələri aradan qaldırma prosesinə iradə deyilir. Ġradi iĢ zamanı insan iki cür maneələri aradan qaldırmalı olur: daxili (subyektiv) və xarici (obyektiv) maneələr. Daxili maneə insanın qarĢısına qoyduğu məqsədə nail olmasını çətinləĢdirən istək və meyllərindən ibarət ola bilər. Məsələn, Ģagird sabah müəllimə cavab vermək üçün hazırlaĢmağa baĢlayır. Elə bu vaxt televizorda onun çoxdan baxmaq arzusunda olduğu bir filmi nümayiĢ etdirəcəklərini eĢidir. Bu zaman o, öz istəyini boğaraq qonĢu otağa keçib dərsə hazırlaĢırsa daxili maneəni aradan qaldırmıĢ olur. Xarici maneə isə insanın qarĢısına qoyduğu məqsədə nail olmasını çətinləĢdirən obyektiv, onun istəyindən asılı olmayan maneədir. Məsələn, Ģagird sabahkı dərsə hazırlaĢmaq məqsədini qarĢısına qoyur. Bu zaman iĢıqlar sönür. ġagird öz məqsədinə çatmaq üçün yaxınlıqda yaĢayan əmisigilə gedərək dərsi hazırlayırsa xarici maneəni aradan qaldıraraq öz məqsədinə nail olur. Mətin iradəli adamlar qarĢılarına qoyduqları məqsədə nail olmaq üçün hər cür maneəni aradan qaldıra bilirlər. Ġradə – ali psixi funksiya kimi, insanın həyatı prosesində formalaĢır. Ġnsan fəallığının xüsusi forması olan iradə mürəkkəb psixi proses kimi vasitəli xarakter daĢıyır və ilk növbədə nitqin köməyi ilə təĢəkkül tapır. Ġradənin fizioloji mexanizmi baĢ-beyin yarımkürələri qabığının fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Ġ.P.Pavlovun nəzəriyyəsinə görə, insanın iradəsi söz qıcıqlandırıcıları ilə bağlıdır. Ġnsanın iradi davranıĢının fizioloji əsası birinci siqnal
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
138 138 sistemi ilə qarĢılıqlı təsirdə olan ikinci siqnal sistemidir. Ġradə – psixikanın tənzimedici vəzifəsidir. Bu vəzifə insanın öz davranıĢ və fəaliyyətini idarə etmək qabiliyyətində, qarĢısına qoyduğu məqsədə nail olmaq iĢində rast gəldiyi maneə və çətinlikləri aradan qaldırmaqda ifadə edilir. Ġradə - xüsusi fəaliyyət forması kimi insandan öz davranıĢını qarĢısına qoyduğu məqsədə müvafiq olaraq tənzim etməyi, onunla rəqabətə girən baĢqa arzu və istəkləri ləngitməyi, boğmağı tələb edir. Ġradi iĢi mahiyyətinə görə, həm də ixtiyari iĢ kimi də səciyyələndirmək olar. Çünki, hər bir iradi iĢ, baĢqa ixtiyari iĢlər kimi qarĢıya məqsədin qoyulması ilə baĢlayır və onun yerinə yetirilməsi ilə nəticələnir. Məsələn: eyni otaqda qalan tələbədən A – çoxdan yatıb, B – isə yuxusu gəlsə də oturub sabahkı seminar məĢğələsinə hazırlaĢır. Bu misallarda hər iki tələbə müəyyən məqsəd əsasında hərəkət edir. Ona görə də, hər cür sadə iĢi iradi iĢ kimi səciyyələndirmək olmaz. Yerinə yetirilən iĢ o zaman, iradi iĢ adlandırıla bilər ki, orada müəyyən iradi səy tələb olunsun. Yuxarıdakı misalda, B-nin yuxusu gəlsə belə, oturub seminara hazırlaĢması, iradi səy hesabına yerinə yetirilmiĢdir. Ona görə də, bu cür iĢ iradi iĢ kimi səciyyələndirilir və ikiqat ixtiyari adlandırılır. Beləliklə, iĢin həm motivasiya tərzinə, həm də icra mexanizminə görə ixtiyari olması onun psixoloji cəhətdən iradi olmasının göstəricisidir. Beləliklə iradi iĢ mürəkkəb xarakter daĢımaqla, ixtiyari iĢin xüsusi formasıdır. Ġradi iĢin motivi insanın bilavasitə aktual tələbatları ilə müəyyən olunmur. İradi işin funksiyaları. Ġradə Ģəxsiyyəti xarakterizə edən ən mühüm psixi keyfiyyət kimi 2 mühüm funksiyanı yerinə yetirir: 1) təhriketmə funksiyası; 2) ləngitmə funksiyası. Ġnsanın qarĢısına qoyduğu məqsədə nail olmaq üçün çalıĢması, bu yönümdə mübarizə aparması, qarĢısına çıxan maneələri dəf etməsi, eyni zamanda özünün aktual tələbatı ilə Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|