MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əxlaqi hissləri
- İntellektual (zehni) hisslər
- Estetik hisslər
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
129 129
129 129
129 129
129 129
129 təzahür edir. Deməli, insanın təbiət hadisələrinə, cəmiyyətə və cəmiyyətdəki əxlaq normalarına, qanunlara, baĢqa insanlara, millətlərə, eləcə də təbiət və insan gözəlliklərinə, bir sözlə gerçəkliyə olan münasibəti onun ali hisslərinin obyektini təĢkil edir. Ġnsanların davranıĢı, qruplar arasındakı qarĢılıqlı münasibətlər, insan mədəniyyətinin məhsulları, incəsənət əsərləri, cəmiyyətin idarə olunması və birgəyaĢayıĢ qayda- qanunları, dərk olunması vacib olan problemlər və s. həmiĢə insanlarda müəyyən hisslər doğurur. Belə hisslər ali hisslər kimi səciyyələndirilir. Ali hisslərin məzmunu Ģəxsiyyətin inkiĢaf
səviyyəsindən, dünyagörüĢündən, bilik və
bacarığından, əqidə və inamından asılı olduğu üçün subyektiv xarakter daĢıyır. Yönəldiyi sosial idrak obyektindən asılı olaraq ali hisslərin 4 növü fərqləndirilir: əxlaqi, intellektual, estetik və praksis hisslər. Ali hisslər – Ģəxsiyyətin formalaĢması prosesində, mürəkkəb sosial tələbatların ödənilməsi ilə bağlı əmələ gəlir, məsələn, vətənpərvərlik, inam, dostluq və s. Sadə (ibtidai) hisslər – isə bütün canlı orqanizmlərin, o cümlədən, insanların üzvi tələbatlarının təmin olunması ilə əlaqədar olaraq baĢ qaldırır. Əxlaqi hissləri həm də mənəvi, dünyagörüĢü hissləri də adlandırırlar. Əxlaqi hisslərin obyekti ayrı-ayrı adamlar, kiçik qruplar, kollektivlər, dövlət, idarə və təĢkilatlar, ictimai hadisələr, insan münasibətləri, mövcud qanunlar, qaydalar və insanın özü və keçirdiyi hisslər ola bilər. Deməli, əxlaqi hisslər, müəyyən cəmiyyət daxilində qəbul olunmuĢ əxlaq normaları əsasında sosial gerçəkliyin hadisələrinin qavranılması zamanı insanın keçirdiyi hisslərdir. Ġnsanın əxlaqi hissləri, müvafiq əxlaq normalarına bəslədiyi subyektiv münasibətlə bağlı olur. Əxlaqi hisslər sosial mahiyyət kəsb etdiyi üçün əsasən ailə, məktəb və digər sosial institutlarda həyata keçirilən www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
130 130 tərbiyə iĢləri ilə sıx bağlıdır. Ġnam, dostluq, yoldaĢlıq, xeyirxahlıq, məhəbbət, insanpərvərlik, vətənpərvərlik, borc, həya və məsuliyyət hissi, vətəndaĢlıq, humanizm və s. əxlaqi hisslərə misal ola bilər. Bəzən də elə olur ki, insan mövcud olan əxlaq normalarına uyğun olaraq hərəkət etmir. Bu ilk növbədə həmin Ģəxsin öz mənafeyini hər Ģeydən üstün tutmasından irəli gəlir. Belə olan halda həmin Ģəxs müvafiq normalara müsbət münasibət bəsləmədiyi üçün, mənfi hisslər keçirir. DüĢmənçilik, paxıllıq, fərdiyyətçilik, məsuliyyətsizlik, həyasızlıq, vicdansızlıq, namuzsuzluq və s. bu cür hisslərdir. Bəzən də elə olur ki, insan öz hərəkətinin, rəftarının cəmiyyətdəki müvafiq normalara uyğun olmadığını, düzgün hərəkət etmədiyini sonradan baĢa düĢür. Bu zaman əmələ gələn iztirab, xəcalət, təəssüf, peĢmançılıq, rüsvayçılıq da əxlaqi hisslər hesab olunur. Deməli əxlaqi hisslər qavrayıĢ obyektinə bəslənən müsbət və ya mənfi münasibətlərin əks etdirilməsidir. Ġnsanın münasibəti onun Ģüuru ilə tənzim olunur. Odur ki, gənc nəslin tərbiyəsi iĢində əxlaqi Ģüurun inkiĢaf etdirilməsi ön plana
çəkilməlidir. Çünki,
özünüdərketmənin kökləri Ģüurla, əxlaqi hisslərlə bilavasitə bağlıdır. Digər tərəfdən mənlik Ģüuru da bir qayda olaraq əxlaqi Ģüura söykənir və onunla qarĢılıqlı əlaqədə daha səmərəli inkiĢaf edir. İntellektual (zehni) hisslər – insanın zehni (idrak) fəaliyyəti ilə əlaqəli Ģəkildə əmələ gəlir. Bu cür hisslər insanı ətraf aləmin sirlərinə, özünün eləcə də baĢqasının rəftar və davranıĢının səbəbini daha dərindən dərk etməyə sövq edir. Maraq, inam, səbr, təəccüb, şübhə, yəqinlik, fəhm, heyrət, yenilik və s. intellektual hisslər hesab olunur. Beləliklə intellektual hisslər insanın idrak fəaliyyəti ilə əlaqədar olan, onu ətraf aləmi daha dərindən və ətraflı dərk etməyə yönəldən mürəkkəb hisslərdir. Təlim prosesində elmi axtarıĢlar zamanı, yaradıcı fəaliyyətdə zehni hisslərin hesabına www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
131 131
131 131
131 131
131 131
131 insan fəaliyyəti daha da səmərəli olur. Zehni hisslərin təsiri nəticəsində insan ətraf aləmin sirlərinə, həll etməli olduğu problemlərin mahiyyətinə daha yaxĢı nüfuz edir və onu həll edir. Ümumən insanın idrak fəaliyyətinin səmərəliliyi, baĢqa psixi hadisələrlə yanaĢı həm də zehni hisslərlə Ģərtlənir. Azərbaycan xalqın müqtədir oğlu, fəlsəfi-romantik Ģerimizin banisi Hüseyn Cavidin fəlsəfəsi, Rene Dekartın: «Hər Ģeyə Ģübhə ilə yanaĢ! – Budur həqiqətin meyarı» fəlsəfi kredosu ilə səsləĢir: ġübhədir hər həqiqətin anası, ġübhədir əhli – hikmətin babası, ġübhə artarsa həm yəqin artar, Mərifət nuri Ģübhədən parlar. Səhvinizdən ta ki doğsun Ģübhələr, Həp seçilsin haqqü batil, xeyrü Ģər. Ġdrak prosesləri ilə emosiya və hisslərin dialektik vəhdət təĢkil etməsi – müasir təlim nəzəriyyəsi üçün fundamental əhəmiyyət kəsb edən qanundur. Odur ki, hər bir müəllim təlim prosesində Ģagirdin idrak fəaliyyətini, onun intellektual hisslərini (Ģübhə, inam, təəccüb, heyrət və s.) fəallaĢdırmaq yolu ilə gücləndirməlidir. Bu cür fəallıq nəticə etibarı ilə təfəkkürün, ağlın inkiĢafına xidmət edəcəkdir. Yeni pedaqoji təfəkkür, təhsilin humanistləĢdirilməsi, humanitarlaĢdırılması, interaktiv təlim metodlarının geniĢ vüsət aldığı bir Ģəraitdə, Ģagird təfəkkürünün emosional cəhətdən, zehni hisslərin köməyi ilə fəallaĢdırılması müasir dərsə verilən əsas psixopedaqoji tələbdir. Təfəkkür ilə hisslərin sinxron surətdə inkiĢaf etdirilməsi Ģəxsiyyətin yetiĢdirilməsinin ana xəttini təĢkil etməlidir. Estetik hisslər. Ġnsanın estetik hisslərinin obyektini ətraf aləmin cisim və hadisələri, təbiət gözəllikləri, insan yaradıcılığının bədii məhsulları, musiqi, baĢqa adamların, eləcə də Ģəxsin özünün rəftar və davranıĢı ola bilər. Füsünkar Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|