MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV.13.3. Hisslərin fizioloji əsasları və funksiyaları
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
120 120 Bu keyfiyyəti qısamüddətli emosional reaksiyalarda, eyni zamanda bəzi obyektlərə qarĢı yaranmıĢ davamlı hisslərdə müĢahidə etmək olar. Adətən, insanın ilk dəfə rast gəldiyi hadisələrə təəccüb etməsi, onunla maraqlanması bu cür baĢ verir.
IV.13.3. Hisslərin fizioloji əsasları və funksiyaları
Hər bir psixi prosesin əsasını insanın beyin fəaliyyəti təĢkil edir. BaĢqa psixi proseslər kimi, emosional halların və hisslərin fizioloji əsası da beyində gedən sinir prosesləri ilə bağlıdır. Hiss və emosiyaların əmələ gəlməsi və idarə olunması vegetativ sinir sisteminin funksiyasına daxildir. Xüsusilə, hisslərin əmələ gəlməsində beynin qabıqaltı sahələrdə baĢ verən sinir prosesləri çox mühüm rol oynayır. Həmin sahə tənəffüs prosesini, ürək döyüntüsünü, nəbz vurmanı, orqanizmin ayrı-ayrı hissələrinin qan ilə təchizini, hərarəti, bəzi orqanların və ifrazat vəzilərinin fəaliyyətini tənzimləyir. Ona görə də hər hansı hissin baĢ verməsi müvafiq üzvlərdə müəyyən dəyiĢikliyin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Məsələn: tənəffüs ahəngi dəyiĢir, ürək döyüntüsü ya artır, ya da azalır, nəbz vurma dəyiĢir, göz bəbəyi geniĢlənir, tüklər biz-biz olur, tərləmə artır, ağızda dil quruyur və s. Təsadüfi deyildir ki, qədim yunan həkimi Hippokrat 60-a qədər nəbz vurma kəĢf etmiĢdir. Odur ki, ürəyin döyüntüsü emosiyanın ən həssas indikatorudur. Ona görə də çox vaxt insanlar öz emosiyalarını ürəyin fəaliyyəti ilə əlaqələndirirlər. Hisslərin əmələ gəlməsində dinamik stereotipin yaranması və ya pozulması mühüm rol oynayır. Yəni həyat tərzindən, münasibətindən asılı olaraq beyində müəyyən rabitələr əmələ gəlir və get-gedə möhkəmlənir. Odur ki, həmin rabitələrdə hər hansı dəyiĢikliyin baĢ verməsi mövcud rabitələrin pozulması ilə nəticələnir. Bu da insanda razılıq, narazılıq, sevinc, heyrət, Ģübhə, maraq, qəzəb və s. kimi hisslərin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
121 121
121 121
121 121
121 121
121 Deməli, müəyyən dinamik stereotipin əmələ gəliməsi və ya pozulması ilə əlaqədar olan sinir prosesləri, hisslərin fizioloji əsasını təĢkil edir. Hiss və emosiyaların əmələ gəlməsində və cərəyan etməsində ikinci siqnal sistemi xüsusi rol oynayır. Çünki hər hansı emosional halı elə sözün köməyi ilə də yaratmaq olar. Beləliklə beyin qabığında və qabıqaltı sahədə baĢ verən sinir prosesləri, hiss və emosiyaların fizioloji əsası hesab olunur.
Psixologiya tarixində hiss və emosiyaların əmələ gəlməsi haqqında müxtəlif nəzəriyyələr mövcud olmuĢdur. Bunlardan Ceyms-Lange, Kannon-Bard nəzəriyyələrini və S.ġixterin konsepsiyasını qeyd etmək olar. Ġnsanın emosional və hiss halına simpatik və parasimpatik sinir sistemi nəzarət edir. DalaĢarkən və ya qorxuya düĢüb qaçarkən simpatik sistem insan orqanizmində müəyyən dəyiĢikliklər etməklə (məsələn: qan təzyiqi artır, qanın laxtalanma dərəcəsi yüksəlir, tərləmə artır və s.) onu düĢdüyü vəziyyətə hazırlayır və enerji dolu qanı bütün hüceyrələrə göndərir. Belə bir təhlükəli vəziyyət aradan qalxdıqdan sonra parasimpatik sistem öz funksiyasına baĢlayır və insanın fizioloji durumunu normalaĢdırır. Adi vəziyyətdə müəyyən duyğu və emosiyaların, təhlükəli vaxtlarda isə qorxu və qəzəb emosiyalarının müĢayəti ilə yaĢayırıq. Ġnsan oğlunun ətrafıyla etdiyi çoxəsrlik davadan, vuruĢmadan salamat çıxmasına bu iki sistem yardım etmiĢdir. Deməli, emosiyalar orqanizmin düĢdüyü vəziyyətə uyğunlaĢmasını təmin etməklə, insan həyatının davam etməsində önəmli rol oynayır. Hisslər əsasən 3 mühüm funksiyanı yerinə yetirir: siqnal, tənzimetmə və kommunikativ funksiya. Bu funksiyalar ümumilikdə insanın ətraf aləmi düzgün əks etdirməsinə və ona uyğunlaĢmasına xidmət göstərir. Biz emosiyaların köməyi ilə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
122 122 nitqdən istifadə etmədən biz tərəf müqabilimizin emosional durumunu baĢa düĢür və ona uyğun Ģəkildə ünsiyyət qururuq. Hiss və emosiyaların xarici təzahürlərinə əsasən müx- təlif mədəniyyətə malik olan, dilini bilmədiyimiz hər hansı xalqın nümayəndəsinin emosional halını, Ģad, kədərli, qəzəbli olduğunu, qorxduğunu, təccübləndiyini çox asanlıqla müəyyən edə bilərik. Hisslər insanın idrak obyektinə bəslənən subyektiv münasibətlə bağlıdır. Siqnal funksiyasının köməyi ilə biz ətraf aləmdə baĢ verən hadisələrin hansının həyatımız üçün faydalı və ya təhlükəli olduğunu dərk edirik. Bundan sonra davranıĢ və rəftarımızda həmin cəhətləri nəzərə alaraq fəaliyyətimizdə müəyyən dəyiĢikliklər edirik. Ġkincisi, hisslər insanın hərəkət və fəaliyyətinin motivi kimi çıxıĢ edərək onları müəyyən istiqamətə yönəldə bilir. Bu hisslərin tənzim etmə funksiyası ilə bağlıdır. Məsələn: hər hansı dilə olan maraq, onu öyrənmək istəyi insanı müvafiq ali məktəbdə oxumağa təhrik edir. Dilə olan həvəs insanı həmin xalqın tarixindən, mədəniyyətindən bəhs edən kitablar oxumağa, filmlərə tamaĢa etməyə və musiqisinə qulaq asmağa vadar edir.
ki, insanın keçirdiyi hisslər onun mimikasında, səsində, tənəffüs ahəngində və s. təzahür edir. Hisslərin bu cür ekspressiyası, qarĢı tərəf üçün informasiya mənbəyinə çevrilir. Beləliklə, həmin kommunikativ funksiya Ģəxsiyyətlərarası qarĢılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsinə xidmət göstərir. Məsələn: kədəri ekspressiya etməklə insan qarĢı tərəfə özünün pis, çətin vəziyyətdə olduğunu bildirir. Bu hal onun köməyə ehtiyacı olduğu haqqında baĢqasına məlumat verir. Bundan sonra biz həmin adama kömək etmək istəyir, onun dərdinə Ģərik olur və təsəlli veririk. Amerikan psixoloqu K.Ġzard qeyd olunan funksiyalarla Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|