MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
142 142 Ģəraiti, sosial mühit eləcə də, sinir tipi iradi keyfiyyətlərin formalaĢmasında mühüm rol oynayır. ġəxsiyyətin iradi keyfiyyətlərini 3 qrupda birləĢdirmək olar: 1. İlkin iradi keyfiyyətlər – iradi güc, təkidlilik. 2. Törəmə iradi keyfiyyətlər – qətiyyətlilik, cəsarət, özünü ələ almaq, inam. 3. Üçüncü iradi keyfiyyətlər – məsuliyyətlilik, intizamlılıq, iĢgüzarlıq, təĢəbbüskarlıq. Ġradi keyfiyyətləri mənfi və müsbət olmaqla iki qrupa bölmək olar. Müsbət iradi keyfiyyətlərə təkidlilik, qətiyyət, cəsarət, özünü ələ almaq, məsuliyyətlilik, intizamlılıq, müs- təqillik, səbrlilik və s. aid edirlər. Bunların hər birinin əksini mənfi iradi keyfiyyətlər təĢkil edir. Mənfi iradi keyfiyyətlərə iradi nöqsan kimi təqlidçilik, təlqinə qapılmaq, neqativizm,
çıxan çətinlik və maneələrə qarĢı mübarizə aparıb, onlara qalib gəlmək və mütləq məqsədə çatmaq əzmində təzahür edir. Tərslik – isə iradi nöqsan kimi real Ģəraiti düzgün qavrayıb qiymətləndirə bilməmək və dəyiĢmiĢ Ģəraitə çevik münasibət bəsləyə bilməməkdə ifadə olunur. Tərslik çox vaxt bilərəkdən öz inadından dönməməkdə özünü göstərir.
etmədən, vaxtında düĢünülmüĢ qərar qəbul etməkdə ifadə olunur. Qətiyyət – iradi keyfiyyət kimi iradi iĢin bütün mərhələlərində özünü göstərir. Qətiyyətlilik – məqsəd aydınlığı və inam hissi (yəqinlik) ilə sıx bağlıdır. Bu keyfiyyətin əksini qətiyyətsizlik təĢkil edir. Qətiyyətsiz adam üçün iradi iĢin bütün mərhələləri uzun və üzücü prosesə çevrilir. Qətiyyətsizlik–inamsızlıq, zəiflik, qorxaqlıq və məqsədin aydın dərk olunmaması və s. səbəblərlə bağlı olur.
iĢin icra mərhələsində özünü göstərən psixi xüsusiyyətdir. Qəbul edilmiĢ qərarın icrası zamanı, tapĢırığın, iĢin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
143 143
143 143
143 143
143 143
143 müvəffəqiyyətli həllindən ötrü qorxu hissinə qalib gəlmək, təhlükəyə qarĢı getməkdə, risq etməkdə təzahür edir. Cəsarət iradəni qüvvətləndirir və Ģəxsiyyətin hörmət və nüfuzunu artırır. Özünəinam, məqsəd aydınlığı, ədalət cəsarətin aktivatorlarıdır. Çox vaxt mərdlik, qəhrəmanlıq, igidlik, hünərpərvərlik, mübarizlik cəsarətliliklə sinonim sözlər kimi iĢlədilir. Cəsarətə əks olan keyfiyyət qorxaqlıqdır. Qorxaqlıq – insanın motivasiya sahəsi ilə bağlı olub, sosial keyfiyyət kimi, ətraf aləmdə baĢ verən hadisələrə münasibətdə özünü göstərir. Qorxaqlıq – inamsızlıqla, cəsarətliliklə, qətiyyətsizliklə çulğalaĢan keyfiyyətdir. Qorxu həm də orqanizmin bioloji müdafiə reaksiyasıdır.
özünü ələ ala bilməsində, bütün fəaliyyətini qarĢıya qoyulan məqsədin yerinə yetirilməsinə səfərbər etməsində, qorxuya üstün gəlib, bütün maneə və çətinlikləri aradan qaldırılmasında ifadə olunur. Ġradənin özünü ələ ala bilmək, keyfiyyəti ən çətin situasiyada insan dözümlüyündə, soyuqqanlılıq və təmkinliyində ifadə olunur.
olub, Ģəxsin yerinə yetirdiyi fəaliyyət, davranıĢ və rəftarı qarĢısında daĢıdığı cavabdehlik hissi ilə sıx bağlıdır. Məsuliyyətliliyin əsasən borc hissinin, eləcə də cavabdehlik hissinin inkiĢafı ilə bağlı olması, sosial-mənəvi-psixoloji yetkinliyin göstəricisi kimi qəbul edilir. İntizamlılıq – Ģəxsin qəbul edilmiĢ qayda və qanunlara əməl etməsi ilə xarakterizə olunan keyfiyyətdir. Ġnsanın fəaliyyət və ünsiyyət prosesində, mövcud sosial normalara, etalonlara və s. hörmətlə yanaĢması, Ģəxsin intizamlı olmasını bildirir. Görkəmli alman filosofu Ġ.Kant – nizam-intizamın insanda vəhĢiliyi ləğvetmə vasitəsi olduğunu göstərmiĢdir. Ġnsanların qrup və kollektiv Ģəraitdə birgə fəaliyyət göstərməsi, baĢqa səbəblərlə paralel olaraq intizamlılıq keyfiyyətinin dərk olunması ilə bağlıdır. Ġntizamlılıq –
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
144 144 Ģəxsiyyətin iĢgüzarlığı və sosiallığının göstəricisidir. Ġntizamlılıq həm də əxlaqi qiymətdir.
baĢlanan hər hansı bir iĢi, fəaliyyəti tədriclə, ardıcıl olaraq, axıra qədər icra etməkdir. ĠĢgüzarlıq, ardıcıllıq və icraçılıq bir- birilə sıx vəhdət təĢkil edən keyfiyyətlərdir. Tənbəllik – iĢgüzarlığın əksi hesab olunan xüsusiyyət kimi iradi zəifliyin təzahür formasıdır. Müstəqillik – insanın hər hansı fəaliyyəti heç bir kömək, göstəriĢ olmadan həyata keçirmək qabiliyyətidir. O, əsasən qərar qəbulunda və icra olunmuĢ iĢə görə cavabdehlikdə özünü göstərir. Müstəqil adam məsuliyyət hissinə, tənqidi ağıla, möhkəm əqidəyə və dərin inam hissinə malikdir. Müstəqillik ən mühüm iradi keyfiyyət kimi iradi iĢin həm intellektual, həm də icra mərhələsində təzahür edir. BaĢqa iradi keyfiyyətlər kimi, müstəqillik də sosial həyat Ģəraitindən, mühit və tərbiyədən asılı olaraq formalaĢan psixi xüsusiyyətdir. Müstəqilliyin əksini təqlidçilik və təlqinə qapılma təĢkil edir. Təqlid baĢqalarının davranıĢını olduğu kimi yamsılamaq, təkrar etməkdən ibarətdir. Təlqinə qapılmaq isə dərk etmədən baĢqalarının təsiri altına düĢməkdir. Səbrlilik. Psixologiyada iradənin təzahürü haqqında danıĢdıqda, elə ilk növbədə səbirli olmaq baĢa düĢülür. Səbrli olmaq – iradi güc, təkidlilik, özünü ələ almaq, inam, dözümlülük kimi keyfiyyətlərlə vəhdətdə təzahür edir. Azərbaycan Ģer kəhkəĢanının ən parlaq və sönməyən ulduzu böyük Sabirin dediyi kimi: Hansı bir müĢküldü kim, səbr ilə asan olmasın? Patopsixologiyada psixi vəziyyət, iradəsizlik, fəaliyyətə həvəs düĢkünlüyü iradənin patopsixologiyasıdır və buna abuliya deyilir (yunanca: abulia - qətiyyətsizlik) Zəif iradəlilik – məqsədəuyğunluğun və yüksək niyyətlərin yoxluğudur. Zəif iradəlilər üçün özlərinin maraq dairələrini geniĢləndlirmək faydalıdır. Ġradə «lazımdır»,
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|