MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
268 268 baĢ verir. Bu dövr yeni əxlaq səviyyəsinə - konvensional əxlaqa keçidlə xarakterizə olunur (L.Kolberq). Psixoloqlar bu cəhəti onunla izah edirlər ki, uĢaq öz inkiĢafı prosesində əvvəlcə əxlaqi davranıĢın “xarici” normalarına istinad edir. Böyüklərin onu cəzalandırmasından yaxa qurtarmaq, onlar tərəfindən rəğbətləndirilmək üçün özünü yaxĢı aparır, hərəkətlərinin böyüklər tərəfindən necə qarĢılanacağını əsas götürürlər. Lakin inkiĢafın sonrakı mərhələsində Ģagirdlərdə əxlaqi davranıĢın “xarici” norma və qaydaları daxili - əqli plana keçir. Ona görə də bu dövrdə böyük məktəblilər onlar üçün əhəmiyyətli olan adamlar tərəfindən bəyənilmək və müəyyən qaydanı gözləmək tələbatının təsiri altında özlərini yaxĢı aparmağa çalıĢırlar. Buradan isə aydın olur ki, bu dövrdə məktəblilər hələ də xarici, formal əlamətləri əxlaqi tələblərin mənbəi kimi qavrayırlar. Tədricən psixi inkiĢafın yüksəlməsi ilə bağlı olaraq böyük məktəblilərdə dərkolunmuĢ əxlaqi prinsiplər təĢəkkül tapmağa baĢlayır. Əxlaqi davaranıĢ konkret Ģəraitin və ayrı-ayrı Ģəxslərin təsirindən azad olur. Oğlan və qızlar avtanom əxlaqa malik olur. Müasir gənc oğlan və qızlarda həyatın özü əvvəlki on illiklərindən fərqli psixologiyanın formalaĢmasına səbəb olmuĢdur. Bununla, əlaqədar olaraq gənclərin əxlaqi-etik problemlərə münasibəti də dəyiĢmiĢdir. Bu sahədə gənclərin daha cəsarətli baxıĢları özünü göstərir. Müasir gənc oğlan və qızların bir sıra əxlaqi anlayıĢlara münasibəti dəyiĢmiĢdir. Məsələn, «ədalətlilik» anlayıĢı artıq gənclər tərəfindən əvvəllər baĢa düĢülən stereotip Ģəklində – «ədalətlilik odur ki, heç kimin arasında fərq qoyulmasın» Ģəklində qavranılmır. Müasir böyük məktəblilər ədalətliliyi «hər kəsdən imkanlarına görə və hər kəsə gördüyü iĢə və ya insanların ümumi rifahı üçün verdikləri real töhvəyə görə» yanaĢmaqda görürlər. Müasir gənclərin təmizlik, saflıq, düzgünlük kimi əxlaqi anlayıĢlara münasibətləri də dəyiĢmiĢdir. Bu anlayıĢlar, bir tərəfdən yaĢ artdıqca böyük məktəblilər üçün öz əbədi www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
269 269
269 269
269 269
269 269
269 romantikliyini itirir, digər tərəfdən, gənclər tamamilə real mövqeyə əsaslanır və adamların: valideynlərin, müəllimlərin, yoldaĢların və dostların həqiqi hərəkətləri bundan asılı olaraq qiymətləndirilir. Bu prinsip daha aydın Ģəkildə böyük məktəblilərin öz müəllim və valideynlərinə münasibətlərində təzahür edir. Gənc oğlanlar və qızlar onları həmin cəhətə görə daha çox qiymətləndirir və qəlbən sevirlər. Bu hal kiçik məktəb yaĢı və yeniyetməlik dövründə özünü göstərmir. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, gənclik dövründə məktəblilər borc, Ģərəf, Ģəxsi qürur hissi, vicdan, təvazökarlıq kimi mürəkkəb əxlaqi kateqoriyaların mahiyyətini dərk edirlər. Bununla belə onlar həmin anlayıĢların Ģərhi zamanı, eləcə də əxlaqi davranıĢı həyata keçirərkən bəzi qüsurlara yol verirlər. Ümumiyyətlə götürdükdə, orta məktəbi qurtaran oğlan və qızların əksəriyyəti özlərini praktik olaraq əxlaqi cəhətdən formalaĢmıĢ, yetgin və kifayət qədər davamlı əxlaqa yiyələnmiĢ adam kimi göstərirlər. Bu isə qabiliyyətlər, motivlər və xarakter əlamətləri ilə yanaĢı Ģəxsiyyətin dördüncü mühüm yenitörəməsi kimi özünü göstərir.
VI.22.3. Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyəti və idrak proseslərinin inkiĢafı Ġlk gənclik dövründə təlim fəaliyyətinin ümumi xarakteristikası. Ġlk gənclik dövründə təlim fəaliyyəti bir sıra xüsusiyyətlərinə görə məktəb yaĢının əvvəlki dövrlərindən fərqlənir. Bu dövrdə təlim fəaliyyəti həm məzmun, həm də formaca yeni xüsusiyyətlər kəsb edir. Təlim fəaliyyətinin məzmununa yeni anlayıĢlar sistemi daxil olur. Onlar özlərinin əhatəliyinə görə əvvəlkilərdən fərqlənir. Mücərrəd anlayıĢların miqdarı artır. Yeni fənlərin və bilik sahələrinin öyrənilməsi tələb olunur. Təlimin formasında da dəyiĢiklik baĢ verir. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
270 270 Tədris prosesində müasir texniki vasitələrdən istifadəyə geniĢ yer verilir. Bütün bunları mənimsəmək böyük məktəblilərdən yüksək hazırlıq, nəzəri təfəkkürün inkiĢafını, yaradıcılıq qabi- liyyətlərinin təĢəkkülünü tələb edir. Böyük məktəblilər təlimin nə kimi həyati əhəmiyyət daĢıdığını dərk edirlər. Ona görə də məktəblilərdə təlimə münasibət əsaslı Ģəkildə dəyiĢilir. Bu dövrdə məktəblilərdə müxtəlif bilik sahələrinə seçici münasibət təzahür etməyə baĢlayır. Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyəti onların əqli inkiĢafına əsaslı təsir göstərir. Böyük məktəblilər təlim fəaliyyətinin subyekti kimi daxil olduqları spesifik sosial inkiĢaf Ģəraitinin təsiri altına düĢürlər. Bu dövrdə təlim fəaliyyəti özünün keyfiyyəti, yeni məzmunu ilə fərqlənir. Tədris fənnlərində nəzərdə tutulmuĢ biliklərə yiyələnmə zamanı Ģəxsi məna əhəmiyyəti daĢıyan daxili idrak motivləri ilə yanaĢı geniĢ sosial və dar Ģəxsi xarici motivlər də özünü göstərir. Bunların içərisində nailiyyət, müvəffəqiyyət motivləri xüsusi yer tutur. Təlim fəaliyyətinin özü böyük məktəblilərin gələcək həyat planlarını həyata keçirmək vasitəsi olduğu üçün, təlim motivləri də öz quruluĢuna görə keyfiyyətcə dəyiĢir. Təlimi biliklərə yiyələnməyə yönəlmiĢ fəaliyyət kimi bir sıra motivlərlə səciyyələndirmək olar, Ģagirdlərin əksəriyyəti üçün əsas daxili motiv kimi nəticəyə nail olmağa yönəliĢlik təĢkil edir. Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyətinin predmetini, baĢqa sözlə, onun nəyə yönəlməsini, onun struktur təĢkili, fərdi təcrübənin stimullaĢdırılması, bunun hesabına yeni məlumatların geniĢləndirilməsi, əlavə olunması, daxil edilməsi təĢkil edir. Məsələlərin həllinə müstəqil, yaradıcı Ģəkildə yanaĢma, qərar qəbul etmək, mövcud variantları təhlil etmək və onları tənqidi konstruktiv Ģəkildə anlamaq bacarığı da böyük məktəblilərin təlim fəaliyətinin məzmununu təĢkil edir. Bu yaĢ dövründə mühüm psixoloji yenitörəmə olan Ģagirdin həyati planları tərtib etmək, onları həyata keçirmək vasitələrini axtarmaq bacarığı böyük məktəblilərin təlim Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|