www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
418
418
əgər süjet düzgün ardıcıllıqla tərtib olunarsa uĢağa həmin
hadisəyə ad verməsini təklif etmək lazımdır.
Bu cür iĢin köməyi ilə uĢağın Ģəraitin gizli mənasını nə
dərəcədə uyğün Ģəkildə anladığını aĢkara çıxarmaq mümkündür.
Əgər uĢaq süjeti düzgün tərtib etməyibsə, onu yerinə
yetirdiyi iĢə görə tərifləmək, sonra köməkçi suallar vasitəsilə
ardıcıllığı düzgün baĢa düĢməsinə nail olmaq lazımdır.
Bundan sonra baĢqa (üçüncü) tapĢırığın yerinə
yetirilməsinə baĢlamaq olar. Burada Vekslerin testlərinə daxil
olan "Koos kubikləri" testindən istifadə etmək mümkündür.
Nəhayət, «məktəbə hazırlığın diaqnostikasını» vermək
üçün "Dördüncü artıq əĢya hansıdır?" tapĢırığını yerinə
yetirməkdən istifadə etmək olar. Bu metodika psixologiya
sahəsində çalıĢan mütəxəssislərə yaxĢı məlumdur və onlar
tərəfindən geniĢ tətbiq olunur. Bu zaman verilmiĢ dörd əĢya
(və ya onların Ģəkli) arasında birinin artıq olduğu bildirilir və
yoxlanandan tələb olunur ki, onu tapsın və götürsün. Məsələn,
a) karandaĢ, çanta, dəftər, Ģlyapa Ģəkilləri, b) stol, stul, kitab
Ģkafı, çaynik Ģəkilləri və s.
Beləliklə, bu tapĢırığın əsasında anlayıĢ əlamətinə görə
təsnif etmək dayanır. Məktəbə hazırlıqla əlaqədar həmin
metodikanı tətbiq edərkən burada bir qədər baĢqa məqsəd
güdülməlidir. Burada uĢağın nəyi artıq sayması deyil, tanıĢ və
ya az tanıĢ olduğu əĢyalar haqqında nə deməsi mühüm
əhəmiyyətə malikdir. Bununla yanaĢı olaraq uĢağın həmin
tapĢırığı, iĢ tərzini necə yerinə yetirməsi də nəzərdə tutulan
cəhətlərdəndir.
Bütün bu yollarla aparılan yoxlama iĢi uĢağın məktəbə
hazırlıq səviyyəsini aĢkara çıxarmağa, bu sahədə onun
valideyinə və gələcək müəlliminə müvafiq məsləhətlər
verməyə imkan yaradır. Bununla yanaĢı olaraq həmin qeydlər
uĢaq üçün tərtib olunacaq psixoloji xəritənin əsasını,
baĢlanğıcını təĢkil edir.
Məktəbə psixoloji xidmət sahəsində diqqəti cəlb edən
cəhətlərdən biri də çətin tərbiyə olunan ("çətin") uşaqlarla
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
419
419
419
419
419
419
419
419
419
aparılan işdir. Burada birinci növbədə əsas diqqət Ģəxsiyyəti
sosial cəhətdən deformasiyaya uğrayan, asosial uĢaqların
vaxtında diaqnostikasını verməyə yönəldilməlidir. Bu zaman
uĢaqda
"çətinliyin"
yaranması
səbəblərinin
aĢkara
çıxarılmasına da xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bütün bunların
əsasında və uĢağın fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla
onunla aparılacaq tərbiyəvi iĢ sistemi müəyyənləĢdirilməlidir.
Bu barədə kitabın ikinci bölməsində danıĢıldığı üçün burada
geniĢ bəhs olunmağı lazım bilmədik.
Məktəb psixoloqu tərəfindən ailələrlə aparılan iĢ.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi məktəbə psixoloji xidmətin əsas
istiqamətlərindən birini psixoloqun müəllimlərlə, valideynlərlə
və Ģagirdlərlə apardığı konsultativ iĢlər təĢkil edir. Məlum
olduğü kimi, təlim fəaliyyətinin müvəffəqiyyəti, Ģagird
Ģəxsiyyətinin formalaĢması və inkiĢafı onun böyüdüyü və
tərbiyə aldığı ailə mühitinin xüsusiyyətindən çox asılıdır.
Ailə və məktəb iki əsas sosial institut kimi uĢaqların
təlim-tərbiyə və sosiallaĢma prosesinə, Ģəxsiyyətinin
inkiĢafına əsaslı təsir göstərir. Ona görə də ailə tərbiyəsindən
çox Ģey asılıdır. Təcrübə göstərir ki, bəzi ailələrdə uĢağın
tərbiyəsi üçün zəruri olan psixoloji Ģərait yaradılmadığı, onun
psixoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmadığına görə bir sıra
çətinliklər meydana çıxır. Bu cür çətinlikləri aradan
qaldırmaqda ailəyə psixoloji xidmətin rolu böyükdür. Adətən,
valideynlər uĢaqla əlaqədar hər hansı bir problemə rast
gəldikdə kömək üçün məktəbə, məktəb psixoloquna müraciət
edirlər. Bu zaman əksər hallarda uĢağın ehtiyacı və tələbi
nəzərə alınmır. Bütün bunları nəzərə alaraq məktəb psixoloqu
Ģagirdlərin
davranıĢı,
onların
Ģəxsiyyətdaxili
vo
Ģəxsiyyətlərarası münaqiĢə problemləri ilə məĢğul olarkən
uĢağın yaĢadığı və tərbiyə aldığı ailə, həmin ailə üzvləri
arasındakı qarĢılıqlı münasibət və s. ilə də maraqlanmalıdır.
Buradan çıxıĢ edərək psixoloq öz xidmətini göstərməlidir.
Lakin bütün ailələr psixoloqun onun övladı ilə müvafiq iĢ
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
420
420
aparmasına, yeri gəldikdə valideynlərə lazımi məsləhət
verməsinə eyni cur yanaĢmırlar.
Bəzi ailələr özləri psixoloqun övladlarının Ģəxsiyyətini
tənzim etməsi ilə maraqlanır və bu sahədə ona Ģərait
yaradırlar, baĢqa ailələr bu sahədə neytral mövqe tutur,
bəziləri də bu iĢə hər yolla mane olurlar. Ona görə də
psixoloqun iĢi həmiĢə istədiyi kimi gedə bilmir. Xüsusilə
uĢağın tərbiyəsi və onun Ģəxsiyyətinin inkiĢafı üçün müvafiq
Ģərait olmayan ailələrlə iĢ zamanı bu çətinlik özünü qabarıq
Ģəkildə göstərir. Belə ailələrin müxtəlif tipləri mövcud ola
bilər ki, onların hər birində psixoloqun yerinə yetirəcəyi iĢ o
birilərindən fərqlənir. Bu cür ailələrin aĢağıdakı tiplərinə rast
gəlmək mümkündür: 1) boĢanma ərəfəsində olan ailələr, 2)
boĢanmıĢ ailələr, 3) Ģəxsiyyətlərarası və Ģəxsiyyətdaxili
munaqiĢələri həll olunmamıĢ ailələr, 4) əxlaq, ictimai
münasibət normalarına uyğun olmayan sərvət və normalar
sistemi formalaĢmıĢ ailələr. Psixoloqun həmin ailələrdən gələn
uĢaqlarla müvafiq iĢ apara bilməsi üçün həmin ailələr, orada
uĢaqların tərbiyəsi üçün yaradılan Ģəraitin xüsusiyyətləri ilə
ətraflı tanıĢ olması zəruridir.
Adətən, birinci tip ailələrdə uĢaqların tərbiyəsi və
sosiallaĢması üçün yaranmıĢ Ģəraitin xarakterik xüsusiyyəti
bundan ibarətdir ki, həmin ailələrdə uĢaqlar artıq kəskin, açıq
xarakter almıĢ ailə münasibətlərindəki münaqiĢələrə cəlb
olunurlar.
Onlar münaqiĢədə olan valideynlərinə öz
münasibətlərini bildirməyə məcbur olurlar. Bütün bunlar həmin
ailədəki uĢaqların psixoloji və mənəvi zədə almasına, eləcə
də məktəbdəki fəaliyyətinə mənfi təsir göstərməsinə səbəb
olur.
Məktəb psixoloqunun vəzifəsi bu cür Ģəraitə düĢən
Ģagirdləri müəyyənləĢdirmək və onlarla psixoloji məsləhət iĢi
aparmaqdan ibarətdir. Bu sahədə aparılan iĢ uĢağın özünü
qiymətləndirməsini təshih etməyə, günahkar olmaq fikrini,
hissini aradan qaldırmağa yönəldilməlidir. Psixoloq uĢağın öz
gələcəyini daha nikbin təsəvvür etməsinə köməklik göstərə
Dostları ilə paylaş: |