Maktabgacha ta`lim yoshdagi bolalarda ilk matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasining nazariy

Katehizik suhbat - shunday savollar sistemasi asosida tuziladiki, bu savollar ilgari o‘zlashtirilgan bilimlar, ta'riflarni oddiygina qayta eslashni talab qiladi.
Evristik suhbat - grekcha "topaman", "ochaman" ma'nosini bildiradi. Bu shunday savol javob shaklidirki, bunda bolalarga tayyor bilimlarni bermaydi, balki ustalik bilan berilgan savollar orqali bolalarning o‘zlari o‘zlashtirgan oldingi bilimlari, kuzatishlar shahsiy hayotiy tajribalari asosida yangi tushunchalarga, hulosalarga kelishga olib keladi.
Usullarni tanlash o ‘quv materialining mazmuni bilan aniqlanadi. Masalan: agar bola masala yechayotgan bo‘lsa, uni yechish doimo katehizik yoki evristik suhbat yordami bilan amalga oshiriladi. Suhbatda tarbiyachining bergan savollari oldindan puhta tuzib qo‘yilganbo‘lishi kerak. Ular lo‘nda ifodalangan qisqa, mazmuni jihatdan tushunarli bo‘lishi kerak. Bunda albatta, bolaning hayotiy tajribasi va bilimlar zapasini hisobga olish kerak.

Taqqoslash-uchun ko‘rilayotgan sonlar, arifmetik misollar, masalalarni o‘rganish va farqli alomatlarini ajratishdan iborat.

Yangi tushunchalarni taqqoslash va qarama-qarshi qo‘yish bilan o‘rgatilganda bolalar tomonidan yahshio‘zlashtiriladi. Matematikada esa qarama-qarshi va o‘hshash tushunchalar juda ko‘p. Masalan; qarama-qarshi tushunchalar ko‘p-oz, uzun-qisqa, ortirish-kamaytirish, qo‘shish-ayirishamallari va h.z. o‘hshash tushunchalar: sonni bir necha birlik ortirish va sonni bir necha marta ortirish; sonni bir necha birlik kamaytirish va sonni bir necha marta kamaytirish teng mazmunga qarab bo‘lish. Matematika bo‘laklarga bo‘lish va doirasida o‘hshash va qarama-qarshi tushunchalarni taqqoslash alohida ahamiyatga ega
Ko‘rsatmali usullar: o‘qitishning ko‘rsatmali usullari bolalarga kuzatishlar asosida bilimlar olish imkonini beradi. Atrof- muhitdagi narsa-hodisalar hamda ularning turli tuman modellari (turli hildagi ko‘rsatma qurollar)kuzatish ob'ektlari hisoblanadi.
O‘qitishning ko‘rsatmali usullarini o‘qitishning og‘zaki usullaridan ajratibqo‘yib bo‘lmaydi. Ko‘rsatma qo‘llanmalarni namoish qilishni har doim bolalarga tushuntirish ishlari bilan birgalikda olib boriladi.
Mashq-deb biror amalni, shu amalni o‘zlashtirishi yoki mustahkamlash maqsadida rejali ravishda tashkil qilingan
Takroriy bajarishga aytiladi. Mashqlar sanoq malakalarini hisoblash ko‘nikmava malakalarini arifmetik masalalarini yechish ko‘nikmalarini vujudga keltirish uchun ishlatiladi.
Mashqlar muayan sistemada oddiydan murakkabga o‘tish tamoiliga amal qilingan holda ishlatilishi kerak. Mashqlarning murakkablik darajasi faqat misolning qiyinligi bilan emas,balki bolalarning shaxsiy imkoniyatlari bilan ham aniqlanishi kerak. Mashqlarning soni ham har bir bola uchun shaxsiy aniqlanishi kerak. Mustahkamlash uchun mashqlar bolalarhihg mustaqilligini rivojlantirishi kerak. U yoki bu amalni, masala yechishni mustahkamlash uchun dastlabki mashqlar kattalar rahbarligida bajariladi.Kattalar ayrim bolalarga birmuncha vaqt u yoki bu yordamni ko‘rsatadi. Shundan so‘ng mashqlar mustaqil bajariladi.
Amaliy ishlar - bu tarqatma didaktik material bilan bolalarning qo‘lmashg’ulotidir: yasash, rasm solish va h.z. Amaliy va labaratoriya ishlarida miqdorlar va ularning o‘lchanishi, suyuq va sochiluvchan jismlarning o‘lchanishi bilan tanishtirishda geometrik materialni o‘rganishda keng foydalaniladi. Amaliy va labaratoriya ishlarini o‘tkazishda bolalarning bilim, malaka va ko‘nikmalarini faol egallashlariga imkon beradi va bilim doiralari kengaytiriladi.
Amaliy ish usuli ko‘nikmalarini mustashkamlashda va turli asboblar bilan o‘lchash malakalarini vujudga keltirish (poloska, tayoqcha, tasmacha, turli hil grafinlar, ko‘zalar, qoshiq, tarozi...) uzunlik yuza hajmlarini o‘lchash uchun o‘lchov asboblari tayyorlashda keng qo‘llaniladi.
O‘qitish jarayonida didaktik o ‘yinlarning ahamiyati nimada deb o‘ylaysiz?
Didaktik o‘yinlar.Didaktiko ‘yinlarda fikrlashning asosiy jarayonlari tahlil, taqqoslash, hulosa chiqarish kabi malakalar rivojlantiriladi. O‘qitish jarayonida didaktiko ‘yinlarning ahamiyati shundan iboratki, haro‘rgatishmaqsadlarida o‘ylab topiladi, bolalarni o‘qitish, tarbiyalash va bilimlarini rivojlantirishga hizmat qiladi.o ‘yin vaqtida paydo bo‘ladigan ijobiy tuyg‘ular bolalarmashg’ulotini faollashtiradi.o ‘yinda bolalar o‘zlari payqamaganlari holda juda ko‘p matematik amallarni bajaradilar, sanashni mashq qilishadi, masalalarni yechadilar...Matematikamashg’ulotlarida bolalarning miqdoriy , fazoviy va vaqt tasavvurlarini rivojlantiruvshi ko‘pginao ‘yinlar yaratilgan. Hammaga ma’lumo ‘yinlardan”Qiziqarli hisob”,”Tirik raqamlar”, “Arifmetik loto”, Qaysi shakl yetishmayapti”,”Do‘kon-do‘kon”va boshqalar.Matematikamashg’ulotlarida beriladigan bilimlar asosan aqliy amallarni bajarishga qaratilgan bo‘lib bu amallarni bajarishda: analiz, sintez,taqqoslash,umumlashtirish va abstraksiyalash yo‘tadi. Butunni uning tashkil etuvshi qismlarga ajratishga yo‘naltirilgan fikrlash usuli analiz deb ataladi. Narsalar yoki xodisalar orasida bog‘lanishlar o‘rnatishgayo‘naltirilgan tafakkur usuli sintez deb ataladi.Masalan, bir o‘nlik va beshbirlikdan tuzilgan son qanday ataladi,degan savoliga javob berishdan bolalar sintezdan foydalanishadi(bir o‘nlik va besh birlikdan iborat son
15dir);tarbiyachining 15 sonida nechta o‘nlik va nechta birlik bor, degan savoliga javob berishda bolalar sonni analiz qilishadi.Bolalarda hech bir tushuncha analiz va sintezni amalga oshirmasdan turib shakllantirilishi mumkin emas.Analiz bilan sintez o‘zaro
bog‘liqdir.
Umumlashtirish - bu o‘rganilayotgan ob'ektlarning umumiy muhum tomonlaridan ajratishdan iborat.
Umumlashtirish usuli ikkiga Induksiya va Deduksiya usullarga bo‘linadi.
Induksiya usuli bilishning shunday yo‘liki, bunda bolaning fikri birlikdan umumiylikka hususiy hulosalardan umumiy hulosa tomon boradi.Masalan: bolalarni induktib yo‘l bilan quyidagicha hulosa qilishga o‘rgatiladi.Ko‘rsatmalilikdan (har hil rahgli doirachalardan) foydalanib ,yani oldin hamma doirachalar qanchaligi topiladi.5+2=7; 7-5=2; 7-2=5;

Shundan keyin 5ta qizil doiracha(birinchi qo‘shiluvchini ifodalovchi) qo‘yiladi, bunda bolalar 2ta ko‘k doirachaga ya’ni ikkinchi qo‘shiluvchini qo‘shishga ishonch hosil qilinadi. Deduksiya usuli bilimning shunday yo‘liki ,bu yo‘l umumiyroq bilimlar asosida yangi hususiy bilimlarni olishdan iboratdir.

Deduksiya bu umumiy qoidalardan hususiy misollarga va konkret qoidalarga o‘tishdir.
Romashka” texnologiyasi asosida ish olib borishda o`quvchilar oldiga quyidagi vazifalar qo`yiladi:
”Ilk qadam” tayanch dasturidan har bir yosh guruhda matematika mashg`ulotlarini tashkil etish va o`tishda qo`yiladigan talablar o`quvchilar tomonidan o`rganiladi.
Huddi ana shi vazifalar romashka yaproqlariga ham yozilgan bo`ladi, lekin qaysi guruhga tegishli ekanligi yozilmagan bo`ladi.
O`quvchilar dasturni o`rganib romashkadagi yaproqni olishadi yaproqdagi vazifalarni dasturdagi vazifalarga solishtirib uni qaysi guruhga tegishli ekanligiga ko`ra vagonchalarga solis

Matematikamashg’ulotlari va uni o`tishga qo‘yilgan talablar .

. Bolalarni pedagogik va psixologik taraqiyoti qonunlari ilk matematikani o‘rganishning o‘ziga xos hususiyatlarini bilishi shart.		Tayyorlov guruhida matematika mashg`uloti xaftasiga 2 marta o‘tkazilishini va ular xaftaning o‘rta kunlari (2-3-4) rejalashtirishni bilishi kerak.
2. Bolalarda matematik tasavvurni taraqqiy ettirishning ilmiy sistemasini bilishi kerak		6. Xar birmashg’ulotda didaktik talabiga amal qilishni bilishi kerak.
3. Xamma guruhning dasturini ish mazmunini bilishi kerak.		7. Xar birmashg’ulotda turli analizatorlardan foydalanish kerak.
4. Matematikagao‘rgatishning metod va usullarini bilishi kerak.		8. Xar birmashg’ulotda xilma-xil ko‘rgazma materiallardan foydalanish kerak.
Asosiy metod	Qo‘shimcha metod	9. Xar birmashg’ulotda xar bir bola tarqatma material bilan ishlashi asosiy shartdir.
Tushuntirish	Badiiy adabiyot
Suxbat	Xarakatli o‘yinlar
Didaktik o‘yinlar	Texnik vositalar	10. Matematikamashg’ulotida berilgan bilimlarni boshqa mashg’ulot turlarida, kundalik turmushmashg’ulotida mustaxkamlab borish kerak.
Mashq qilish
5.Matematika mashg`ulotlarini kunning birinchi yarmiga rejalashtiradi.

1.