Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
258 formal elementlər məzmun yaratmada iştirak etmir, onu həm də fonopoetik, morfopoetik, sintaktik fiqurlar şərtləndirir. “Keçən işdən mərd igidlər pozulmaz”, “atalar deyibdir: “tökülən dolmaz”, “qatıq üçün qışda ağlamaq olmaz” sırf həyati reallığa, Vaqif zamanının, eləcə də etnosun məişət tərzinin olacaqlarına hesablanır və qaynağını da oradan alır. “İnşallah, gələr bahar, ağlarsan” qənaəti bir bütöv düşüncəni, həyati reallığını özündə işarələyir. Əlbəttə, Vaqif / Vidadi romantikasından, çox az-az və çətinliklə seziləcək yumor duyğusundan bu müşairə müstəvisində davamlı şəkildə danış- maq mümkünsüzdü. Burada doxsan iki bəndin verdiyi infor- masiyanı konkret elmi-nəzəri sferanın bilgiləri müstəvisində təhlilə gətirmək özü bir tədqiqat işidir. İki böyük sənətkarın müşairəsində olanlar təkcə onlar səviyyəsində ədəbi-mədəni sferanı aydınlaşdırmaq üçün əsas etmir burada bütünlükdə XVIII əsr səviyyəsində olanlar ortaya qoyulur və onların müəyyənliyi üçün isə sistemli mühakimələr yürütmək gərəyi yaranır. a) elat səviyyəsində olanların dinamik hərəkətliliyi; b) folklor yaddaşından gələn düşüncə arxetiplərin görünüşü; c) türk mifologiyasında özünü göstərən təsəvvürlərin mətndə qorunuşu; ç) islam mifologiyasndan gələnlər; d) əfsanəvi, tarixi hadisə və əhvalatların burada veril- məsinin mahiyyəti; e) aşıq yaradıcılığından gələn formanın (deyişmə) janr məzmunu və s. Akademik İsa Həbibbəyli “Erkən yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli yaradıcısı” adı məqaləsində böyük 259 şairin Azərbaycan şeirində etdiklərini vurğulayaraq yazır: “Molla Pənah Vaqifin islahatları sayəsində əruz vəznində yaradılmış qəzəl-qəsidə ədəbiyyatının yerində sadə, canlı və aydın dildə, heca vəznində yazılmış qoşma-gəraylı şeirləri aparıcı istiqamətə çevrilmişdir. Yeni tipli bu ədəbiyyatda, ümumiyyətlə, dövran və məhəbbət deyil, konkret olaraq zaman məkan, insan və sevgi öz əksini tapmışdır. Molla Pənah Vaqif şeirində geniş mənada xalq həyatından böyük ilhamla və xalqın özünün danışdığı dildə söz açır. Molla Pənah Vaqif – Azərbaycan yazılı ədəbiyyatında heca vəznli şeirin yaradıcısıdır. Vaqif - xalq həyatının böyük nəğməkarıdır. Vaqif – Azərbaycan mövzusunu şeirin əsas mövzusuna çevirmişdir. Vaqif – Azərbaycan ədəbi dilinin banisidir. Vaqif – erkən yeni dövr Azərbaycan realist ədəbiy- yatının əsasını qoymuşdur” (45, 5). Bu tezislərin hər birisi böyük bir araşdırma gərəkliyində görünən problemlərin mövcudluğundan xəbər verir. Akademik bu fikirləri ilə həm də aparılacaq təhlillərin istiqamətini göstərir. Doğurdan da, M.P.Vaqif bir nəğməkar kimi Azərbaycan xalqının bağrının başından qopmuş və onun iç dünyasını ifadə etmək amalında çalıb çağırmışdır. Bir növ etnosun mənəvi zənginliyinin ifadəçisi kimi müqəddəs funksiyanı yerinə yetirmişdir. Vaqif şeirlərini hisslə, duyğu ilə dərk olunandı və onun emi-nəzəri düşüncənin sistemi ilə açımı isə axıra qədər mümkünsüzdü. Çünki Vaqif şeiri ecazkarlıqlarla doludur. Ağıl isə bu ecazkarlıqların müəyyən hüdudlarına yetişə bilər, ondan o yana olanlar bəsirət gözü ilə anlaşılanlardı. “Molla Pənah Vaqif Azərbaycan şeirinin yolunu qəzəl-qəsidə ənənəsindən qoşma- 260 gəraylı istiqamətə çevirmişdir. Vaqif həm də qoşma və gəraylı janrlarında Azərbaycan şeirinin qızıl fondunu təşkil edən poetik örnəklərin müəllifidir” (45, 5). Bu örnəklər xalqın ruhundan, ehtiyacından yoğrulmuş və ruhunun bir hissəsi kimi Vaqif qəlbinin dərinliklərindən sözə, yazıya gətirilmişdir. Bu işlər M.V.Vidadi, Ağqızoğlu Piri, Sarı Çobanoğlu ilə birgə aparılmışdır. Yəni Vaqif bu ruh etibarilə yaxın olduqları ilə birgə yazıb yaratmış və daim sıx bağlantılarla dolu ömür yolu keçmişdir. Onlar arasında olan mükalimələr, müxtəlif münasibətlə yazdıqları artıq üstündən üç yüz ilə yaxın zaman keçməsinə baxmayaraq yenə təzətərdir. Bu mühitin genetika- sında isə saz, ozandan, qopuzdan gələnlər dayanır ki, bir qaynaq olaraq bu böyük istedadın qol-qanad açmasına əsas olmuşdur. “XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatında öz izi olan “Vidadi ilə müşairə” şeirləşməsi həcm etibarilə və mahiyyətinə görə dastan təsiri bağışlayır. Bu deyişmə tam mənası ilə “Vaqif və Vidadi dastanı” adlandırıla bilər. Əsərdə süjet əlamətlərinin olması, hərbə-zorba gəlmək meyllərinin ifadəsi, mübaliğələr “Vidadi ilə müşairə”nin dastanlaşmasını şərtləndirir. Bu, Azərbaycan yazılı şeirində deyişmə janrında yazılmış ilk bədii nümunə kimi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. “Deyişmə” şeirləşməsi Molla Pənah Vaqifin mühitinə və müasirləri ilə münasibətlərinə də işıq salır” (45, 7). Əlbəttə, Vaqif və Vidadinin müxtəlif münasibətlə yazdığı şeirlərin, eləcə də oradakı bədiilik formullarının, məzmun xətlərinin hamısı bir bütöv olaraq XVIII əsrdəki ədəbiyyatın inkişaf xəttini müəyyənləşdirir. Bu iki böyük şəxsiyyətin ədəbiyyata verdiyi töhfələr ədəbiyyatın yeni istiqamətini, ədəbi dilin normativlərini və gediləcək yolun aparıcılığını aydınlaşdırır. Vaqif və Vidadi bir-birini tamamlayan ədəbiyyat Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|