Materializm subiektywny. Zarys epistemologii marksistowskiej
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
166 w których praca naukowa jest podejmowana, a także uzdolnie nia i umiejętności podmiotu, zaliczane do środków pracy na ukowej. Do środków tych należą ponadto narzędzia techniczne, z których podmiot korzysta. Moment idealny jest tutaj - jak zwykle - założeniem tele- ologicznym. Trzeba mianowicie rygorystycznie odróżniać su rowiec pracy naukowej od subiektywnego wyobrażenia tego surowca w świadomości podmiotu. Być może następujący przy kład pozwoli zrozum ieć doniosłość tego rozróżnienia. Oto w historii geometrii przez wiele wieków ponawiano próby wy prowadzenia piątego postulatu Euklidesa z pewników uważa nych za bardziej od tego postulatu oczywiste. Tym samym w wyobrażeniu średniowiecznego geometry aksjomatyka geo metrii euklidesowej wyposażona była w pewną właściwość dys pozycyjną. Zakładano mianowicie, że w aksjomatyce tej zawar te je s t p o ten cjaln ie (a w ięc uznaw ano je za dowodliwe) twierdzenie głoszące, iż przez punkt leżący poza daną prostą można przeprowadzić dokładnie jedną prostą równoległą43. Jak wiemy obecnie, wyobrażenie to było mylne. Stanowiło ono za razem niezbędny warunek powstania za m ia ru przeprowadze nia dowodu piątego postulatu Euklidesa. Z am iar jest kolejnym elementem składowym założenia te- leologicznego. Pracownik naukowy zawsze bodaj dysponuje określonym wyobrażeniem produktu swojej pracy jako warto ści użytkowej. Znacznie rzadziej uświadamia sobie rodzaj za stosowań, w których jego produkt ujawni sw oją użyteczność (tak np. odkrycie fal radiowych znacznie wyprzedza rozpozna nie ich wielorakiego zastosowania w technice). 43 Fakt ten traktujemy jako ilustracje powtórzonej wcześniej - za Lukacscm - tezy, iż na jądro ludzkiej wiedzy o świecie przedmiotowym składają sią sądy problematyczne. 167 Rozważmy teraz działalność naukową jako partykularną praktykę produkcyjną. Produkt p racy naukowej użytkowany bywa dwojako: w postaci surowca (stanowiącego element m o mentu materialnego) innych prac naukowych oraz w postaci programu (stanowiącego elem ent momentu idealnego) innych prac produkcyjnych. N auka jako siła wytwórcza dostarcza bo wiem założeń teleologicznych wytyczających kierunki prac pro dukcyjnych. Ostatecznie to właśnie praktyka produkcyjna decyduje o tym, które efekty pracy naukowej uzyskują społecznie akceptowany status w artości użytkow ch. W ten sposób praktyka globalna wytycza - w ostatniej instancji — pole eksploatacji poznawczej praktyki naukowej. Trzeba przy tym wystrzegać się złudzenia wynikającego z faktu pojawienia się #wa.s/-naukowej działalno ści w czasach starożytnych. Ukonstytuowanie się nauki jako par tykularnej praktyki produkcyjnej jest rezultatem komplikacji po działu pracy, zw iązanych z narodzinam i kapitalistycznego sposobu produkcji. Proces konstytuowania się nauki jako partykularnej prakty ki społecznej wymaga systematycznych badań, które - jak do tąd - nie były prowadzone. Uważam jednak za celowe sformu łowanie w tym miejscu mojej prowizorycznej opinii w tej materii. Jeżeli działalność poznaw czą w starożytności nazywam protonaukową, to mam tu na uwadze nie „oderwanie” prac ba dawczych od praktyki produkcyjnej, lecz przeciwnie - takie ścisłe i bliskie powiązanie obu form działalności ludzkiej, które wyklucza traktow anie historii poznania jako historii autono micznej. Na przykładach twórczości najwybitniejszych uczo nych greckich (pom ijając Euklidesa) można pokazać, iż aktu alne zapotrzebowania produkcyjne (w sferze ekonomicznej lub - co ważniejsze - m ilitarnej) bezpośrednio w yznaczały za łożenia teleologiczne ich poszukiwań. W iadomo przecież, 168 w jaki sposób „prym ityw na potrzeba praktyczna” zdetermino wała losy Archim edesa, obrońcy Syrakuz zamordowanego p0 upadku miasta. Podział pracy w systemie kapitalistycznym tworzy dopiero p o zó r suw erenności działań poznaw czych. D iagnozę tę wy pada rozszyfrow ać. D ostrzegam tu jeden z efektów losowo- ści rządzącej produkcją kapitalistyczną. M echanizm wolne go rynku nie tw orzy m ożliw ości bezpośredniego i celowego doskonalenia w artości użytkowych. Jedynym jaw nym zało żeniem teleologicznym kapitalistycznego producenta staje się osiągnięcie m aksym alnej w artości w y m ie n n e j produktu, a ściślej biorąc - m aksym alizacja zysku. Producent taki nie potrafi określić w łaściw ości użytkow ych, które produkt po w inien posiadać, aby je g o w ytw arzanie było opłacalne: pro blem ten rozstrzyga się natom iast w praktyce w ym iany ryn kow ej, której p raw a d z ia ła ją żyw iołow o. W gospodarce w olnorynkow ej kapitalizm u nie je st w ięc m ożliw e planowa nie produkcji, a w efekcie gospodarka ta nie m oże też z do statecznym w yprzed zen iem tw orzyć zapotrzebow ania na nowe rozwiązania teoretyczne w poszczególnych dziedzinach badań naukowych. W tym kontekście społecznym praca naukowa staje się pro dukcją nadm iarow ą. Rozumiem przez to, że wytwarzane przez naukę produkty coraz częściej stanowią moment idealny ewen tualnych prac produkcyjnych, które w danym okresie nie znaj dują jeszcze m iejsca w historii rzeczywistej. M ówiąc nieco paradoksalnie: nauka zaczyna odpowiadać na zapotrzebowa nie społeczne, które jeszcze nie istnieje, lecz ma się dopiero narodzić. Efekt ten je s t możliwy właśnie dzięki autonomizacji pracy naukowej; bezpośrednim motywem tej pracy staje się raczej chęć rozwiązania problemów, które pojawiły się w daw niejszej nauce, niż problem ów narzuconych przez aktualną Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|