Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- Gülüstan müqaviləsi
Mehman Süleymanov
38 yol verilməməlidir. Fransa naziri ingilislərin şah məmurlarına yol tapmasına maneçilik törədilməsinin zəruriliyini də vurğulayırdı (78). Fransa xarici işlər nazirinin Qardana verdiyi digər tapşırıq isə Qacar sarayı ilə Rusiya arasında vasitəçilik edilməsi idi. Onun sözlərinə görə, Napoleon artıq Rusiya ilə şah sarayı arasında sülh əldə edilməsinə meylli idi.
1808-ci ilin əvvəllərində Fransa hətta Rusiya ilə Qacar sarayı ara- sında vasitəçilik təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Lakin mövcud sənədlər göstərir ki, Tilzit müqaviləsinin imzalanması üçün Fransa və Rusiya imperator- larının görüşündə qeyri-rəsmi şəkildə şah sarayının iddia irəli sürdüyü Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına Fransa razılıq vermişdi. Fransa bunu onunla izah edirdi ki, Qacarlar dövləti İngiltərənin nəzarəti altına düşməkdənsə, Rusiyanın nəzarəti altına düşsə daha yaxşı olar. Çünki İngiltərə Fransanın islaholunmaz düşməni, Rusiya isə gələcək dostudur (79). General Qardanın nümayəndə heyəti 1808-ci ilin oktyabr-noyabr aylarına kimi fəal çalışsa da, Napoleonun Asiya siyasətində artıq köklü dəyişikliklər baş vermişdi. Tilzit müqaviləsinin imzalanması ilə Napoleonun Cənubi Qafqaza olan fəal marağına son qoyuldu. Şah sarayı ilə Rusiya arasında vasitəçilik cəhdi istisna olmaqla Cənubi Qafqazda Rusiyanın maraqları qəbul edildi və hətta Fransa Cənubi Qafqazın İrana mənsubluğu mövqeyindən də imtina etdi. Yəni, bununla Rusiya xarici təzyiq mənbələrindən azad olaraq Qafqazda tam sərbəst fəaliyyət göstərmək imkanı əldə etdi. Tilzit müqaviləsinin imzalanmasından sonra Fransa həm Hindistana hücum etmək niyyətindən, həm də Qacar və Osmanlı dövlətləri ilə ittifaq qurmaq niyyətindən əl çəkdi. 1808-ci ilin əvvəllərində general Qardan İrandakı fəaliyyətini yeni şəraitlə uyğunlaşdırmağa çalışdı. Həmin ilin fevralında şaha göndərdiyi məktubunda general Qardan Rusiya ilə sülhün əldə edilməsi məsələsini irəli sürdü O, şahın nəzərinə çatdırdı ki, yenicə aldığı məktubda Napoleon Rusiya ilə İran arasında müharibənin dayandırılacağına ümidlə yanaşır. Napoleonun fikirlərinə əsasən, Qardan qeyd edirdi ki, Rusiya artıq Fransanın müttəfiqləri ilə dostluq əlaqələri yaratmağa hazırdır. O eyni zamanda Fransa sarayı tərəfindən rəsmən vasitəçilik etmək səlahiy- yətinə malik olduğunu şahın nəzərinə çatdırırdı. General Qardan bildi- rirdi ki, yaxınlarda Rusiyanın elçisi sədr-əzəmlə müzakirələr aparmaq üçün gələcəkdir. Onun yazdığına görə, Napoleon bu müzakirələrin şah üçün faydalı olacağını bildirirdi və arzu edirdi ki, həmin müzakirələr iki ölkə arasında sülh anlaşmasının imzalanması ilə başa çatsın (80).
Gülüstan müqaviləsi
39 Məktubunda general Qardan sonra Napoleonu və onun ətrafını Fətəli şahla ingilislər arasında yarana biləcək əlaqələrin münasibətlərinə də toxunurdu. General Qardana görə, Napoleon istəmirdi ki, bütün dünyanın qapıları ingilislərin üzünə bağlı olduğu halda, İranın qapıları onların üzünə açıq olsun. Napoleon çox arzu edirdi ki, ingilislərin əlləri bütünlüklə İrandan kəsilsin və İranın xeyrinə olan belə addımların atılması barəsindəki xəbərlər tezliklə ona çatdırılsın. Fətəli şah general Qardana yazdığı cavab məktubunda onun qaldırdığı məsələlərə öz münasibətini bildirdi. Rusiya ilə İran arasında sülh əldə edilməsi məsələsi ilə bağlı Fətəli şah Napoleona öz təşəkkürünü bildirdi ki, belə bir məsələni yaddan çıxarmayıb. Onun fikrincə, Napoleon bu mövqeyi ilə şah taxt-tacının hələ də yaxın dostu olduğunu nümayiş etdirdi və ona da öz ümidini ifadə etdi ki, İranla Fransa arasındakı dostluq günü-gündən daha da yaxşılaşacaqdır. İngilislərlə bağlı məsələyə gəlincə isə Fətəli şah bildirirdi ki, Fransa ilə ittifaqın əsası qoyulan gündən Hindistana göndərilmiş səfir geri çağırılıb, İranın bütün qapıları İngiltərənin üzünə bağlanıb və ingilis şirkətləri ölkədən çıxarı- lıbdır (81). Bu məktubun məzmunundan görünür ki, Fətəli şah Fransa ilə başlayan münasibətlərin həmin axarda davam edəcəyinə ümidini kəsməmişdir və Fransa ilə imzalanmış anlaşmaya sadiq qaldığını göstərir. Çünki məhz bu ittifaqın qalması Rusiya ilə Cənubi Qafqaz uğrunda aparılan müharibəni şah qoşunlarının xeyrinə nəticələndirə bilərdi. 1808-ci ilin sonlarına yaxın Rusiya qoşunlarının Azərbaycan xanlıqları üzərinə yeni hücum xəbərləri Qacar sarayında təşvişə səbəb oldu. Azərbaycan xanlıqlarına olan iddiaları bir dəfəlik həyata keçirmək üçün Qacar sarayı bir daha Fransanın dəstəyini qazanmağı cəhd göstərdi. Bununla əlaqədar, Qacar sarayının sədr-əzəmi Mirzə Şəfi Fransanın xarici işlər nazirinə məktub göndərdi, Cənubi Qafqazdakı yeni hərbi- siyasi şərait haqqında ona məlumat verdi. Lakin Fransa tərəfi bu məktuba heç bir cavab vermədi və əslində, Qacar sarayına hər hansı bir kömək göstərilməsindən imtina edildi. Fransa xarici işlər nazirinin general Qardanla olan yazışmalarından aydın olur ki, 1808-ci ilin sonlarına yaxın Qacar sarayı Fransanın vasitəçiliyi ilə Parisdə Rusiya ilə danışıqlar aparılması niyyətində olmuşdu. Rusiyanın Parisdəki səfiri qraf Tolstoy belə bir göstəriş almadığı üçün ikitərəfli danışıqlar da baş tutmadı. Fransanın xarici işlər naziri məktubunda təmsil etdiyi dövlətin də belə bir danışıqların aparılmasında maraqlı olmadığı qeyd edilirdi. (82). Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|