Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülüstan müqaviləsi
- Mehman Süleymanov
- General Qardanın heyət üzvləri
Gülüstan müqaviləsi
29 ki, fransalı hərbçilərin gəlişinə böyük ümidlər bağlanılırdı. Fransalı heyəti müşayiət edən Mirzə Məhəmməd Rza Qəzvini Napoleonun məktubunu bu görüş zamanı Abbas Mirzəyə təqdim etdi. Abbas Mirzə öz yaxın əyanlarından birini Fransadan olan heyətin mehmandarı təyin etdi. Bir neçə gündən sonra Tehrana yola salınan general Qardana Ə.Dün - bəlinin yazdığına görə, xan titulu verildi. Mənbədə qeyd olunub ki, Fransa imperatoru ya müharibə yolu ilə, ya sülh yolu ilə Rusiyanın Gürcüstandan və digər işğal olunmuş ərazilərdən çıxarmağa söz vermişdi (63). Mənbədə Napoleonun vəd verdiyi bəzi digər öhdəliklərə də toxunulmudur. Əslində isə Napoleon rus qoşunlarının Gürcüstandan və işğal olunmuş Azərbaycan xanlıqları ərazisindən çıxarılması üçün ciddi bir addım atmadı. Onun verdiyi vədlər söz olaraq qaldı. Fransa ilə imzalanan müqavilənin Qacar sarayı üçün müsbət və əməli əhəmiyyət kəsb edən tərəfi daha çox general Qardanın rəhbərliyi altında olan heyətin İrana göndərilməsi oldu. Baxmayaraq ki, bu heyət İrana çatmazdan əvvəl Fransa artıq Rusiya ilə Tilzit sülh müqaviləsini imzalamışdı və general Qardanın heyəti də bu müqavilənin şərtlərindən irəli gələn qeyri- müəyyən şəraitdə işləməli olmuşdu. Bununla belə, Qacar qoşunlarının yenidən qurulması istiqamətində bu heyət müəyyən nəticələr əldə etməyə nail oldu. Qacar qoşunlarının yenidən qurulması istiqamətində müxtəsər olaraq aşağıdakı işlər görüldü: Tehranda və İsfahanda iki toptökmə zavodu tikildi, əvvəllər İranda tətbiq olunmayan süngü döyüşü qaydaları öyrədildi. Qoşunlarda vahid geyim forması tətbiq olundu, piyada, atlı, topçu, istehkam qoşun növləri və qisimləri yaradıldı, dağ toplarından istifadəyə başlandı, “sərbaz” (əsgər) sözünün tətbiqinə başlandı. Yeni qoşun dəstələrinin Təbrizdə formalaşmasına başlananda yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dövrün tanınmış şəxsi və yazıçısı, sonralar Qacar sarayının sədr-əzəmi olmuş Mirzə Əbülqasım Fərahanidən xahiş olundu ki, sıravi hərbçilər üçün yeni bir ad tapsın. Həmin dövrdə sıravi silahlılara rus sözü olan “soldat” kimi müraciət olunurdu. Fərahaninin təklifi ilə qəbul olunan “sərbaz” sözü “sər” və “baxtən” fars sözlərindən düzəldilmişdi ki, “baş qoymaq ”, “baş vermək ” mənasında idi. Yəni, sərbaz o şəxslər adlandırılırdı ki, onlar başlarını qurban verməyə hazır idilər (64). General Qardanın missiyası əsasən, 1808-ci ilə təsadüf edir. Bu zaman artıq Sisianovun yerinə başqası təyin edilmiş və Cənubi Qafqazdakı rus işğalı da xeyli genişlənmişdi. Bir il ərzində Qacar qoşunlarını Rusiya qoşunları səviyyəsinə çatdırmaq sözsüz ki, mümkün deyildi. Bunun üçün İranda tələb olunan iqtisadi imkan, siyasi iradə və Mehman Süleymanov
30 yeni bir hərbi təfəkkür mövcud deyildi. Məhz bunun görə idi ki, General Qardanın həyata keçirmək istədiyi bəzi islahatlar da müəyyən subyektiv və obyektiv çətinliklərlə qarşılaşırdı.
Qoşunların yenidən qurulmasında piyadaların və atlıların təşkilinə böyük diqqət yetirilirdi. Nəzərdə tutulmuşdu ki, piyadalar və atlılar əvvəlki dağınıq vəziyyətdən çıxarılsın, onların qurumlanması, idarəçiliyi, təlim-tərbiyəsi müəyyən təcrübə üzərində aparılsın. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün Qacar qoşunlarının piyada və atlılarını və hətta onların rəhbərliyini adət etdiyi çərçivədən kənara çıxarmaq elə də asan başa gəlmədi. General Qardan heyətinin üzvü Trezel öz qeydlərində göstərirdi ki, iki fransalı zabit Təbrizə göndərildi. Bu zabitlər orada yerli atlılara Fransa süvarilərinə xas təlim verməli idilər. Amma Qacar atlılarının rəhbərlərindən olan Əmənulla xan və digər rəhbərlər yeni təlimlərə
Gülüstan müqaviləsi
31 barışmazcasına yanaşdılar və bu təlimlər müəyyən zəhmət tələb etdiyi üçün ondan imtina etdilər (65). Qacar qoşunlarının yenidən qurulması çətinliklərindən biri onun tayfalar və elatlar üzrə toplanması idi. Yeni qoşun təlimi üçün onları əvvəlki çərçivədən çıxarmaq lazım idi və bu istiqamətdə çətinliklə də olsa müəyyən addımlar atmaq mümkün oldu. Görülən işlər nəticəsində Azərbaycanda, İraqda (İranın cənub-qərb hissəsi nəzərdə tutulur – M.S.) və Mazandaranda yeni qüvvələr təşkil olundu. Azərbaycanda təşkil olunan qüvvələr “sərbaz “, İraq və Mazandaranda təşkil olunan dəstələrin sıravi heyəti isə “canbaz “ adlandırıldı. Mövcud məlumatlara görə, sərbazların baş komandanı Abbas Mirzə, canbazların baş komandanı isə sipəhdar Yusif xan Gürcü idi (66). Sərbazlardan təşkil olunan qüvvələrin 12 alaydan ibarət olduğu bildirilir ki, onların da hər biri 1000 nəfərdən ibarət idi. Canbaz qüvvələrinin isə 8-9 alaydan (fövc) ibarət olduğu bildirilir. Qoşunların idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi üçün onlar kiçik struktur vahidlərinə bölündülər və bu struktur vahidlərinin rəhbərləri üçün də uyğun rütbələr müəyyənləşdirildi (67). Mirzə Məhəmməd Sadıq Vəqayeneqar öz əsərində yazırdı ki, general Qardanın səyləri nəticəsində qısa müddətdən sonra Azərbaycanda piyada qüvvələri yenidən təşkil edildi və onlara yeni üsüulla təlim verildi. Abbas Mirzənin təşəbbüsü ilə şahın bütün öğlanları yeni hərbi təlimin öyrənilməsinə cəlb olundular. Müəllifin yazdığına görə, 5 min nəfərlik yeni qoşun hazırlanandan sonra ilkin olaraq Abbas Mirzə onlara sıra baxışı keçirdi. Mirzə Məhəmməd Sadıq da təsdiq edir ki, Abbas Mirzənin qoşunları azərbaycanlılardan ibarət idi. Bildirilir ki, onlar tezliklə hərbi təlimlərə yiyələndilər. Yeni yaradılmış qoşunlara sıra baxışının keçirilməsində Fətəli şah da iştirak etdi. Müəllifin yazdığına görə, Fətəli şahın iştirak etdiyi sıra baxışında 70 minlik qoşun dəstəsi var idi (68). Qoşunların yenidən qurulması Tehranda da aparılırdı. Qısa müd- dətdən sonra kapitan Verdye Teranda formalaşdırdığı və vahid geyimlə təchiz etdiyi 4 min nəfərlik dəstəni Fətəli şaha təqdim etdi. Bu dəstə Fətəli şahın o dərəcədə xoşuna gəldi ki, dərhal 50 min könüllünün bu qaydada hazırlanmasına göstəriş verdi. Abbas Mirzə isə qoşun təlim- tərbiyəsinin yeni təcrübəsini tətbiq etməklə bərabər, qoşun rəhbərlərini də məcbur edirdi ki, həndəsəni və istehkam işlərini öyrənsin. Yeni təlim keçmiş qoşun başçılarını Abbas Mirzə dərhal Cənubi Qafqaza göndərirdi ki, onların səyi ilə Rusiyaya qarşı aparılan döyüşlərə yeni bir məzmun gətirilsin (69). Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|