Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- Gülüstan müqaviləsi
Mehman Süleymanov
20 ölkənin istibdadından azad etsin. Fransa İranı müharibə vaxtı da, sülh vaxtı da tək buraxmayacaqdır " (46). Fransa nümayəndəsi Javer geri qayıdan kimi Fətəli şahla görüşü və Fətəli şahdan eşitdiyi təklifləri Napoleona çatdırdı. Bu məlumatı Napoleon razılıqla qarşıladı. Çünki Qacar sarayı ilə formalaşmaqda olan münasibətlər onun strateji niyyətlərinə cavab verirdi. Qacar sarayı ilə əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi və bu əlaqələrin hərbi-siyasi müttəfiqlik səviyyəsinə çatdırılması üçün 1807-ci ilin əvvəllərində Napoleon daha iki nüma- yəndəsini Tehrana göndərməyi qərarlaşdırdı. Onlardan biri Napoleonun qardaşı oğlu Loanin Lablanş, o biri isə Ruman Bonten idi. Bonten hərbi mühəndis idi və Napoleonun tapşırıqlarına əsasən o, şah qoşunlarının cəbhədəki vəziyyəti ilə tanış olmalı idi. Nümayəndələrin hər biri ayrı- ayrılıqda Napoleonun məktubunu aparırdı (47). Joain Lablanş sonradan general Qardanın gəlişinə qədər Tehranda qaldı və əslində həmin müddət ərzində Fransa sarayının Qacar sarayı yanındakı nümayəndəsi vəzifəsini icra etdi.
Bu nümayəndələr vasitəsilə Napoleon tərəfindən şaha göndərilmiş məktublardan biri 1807-ci il yanvar ayının 17-də imzalanmışdı. Bu zaman Napoleon Şərqi Avropada müharibə aparmaqla Polşanı nəzarət altına almışdı. Məktubunda Napoleon əvvəlcə Polşada əldə etdiyi uğurlar barəsində Fətəli şahı məlumatlandırır, Prusiyanın fəth olunması haqqında xəbər verirdi. Napoleona görə, onun Avropada apardığı müharibə Rusiyanı da gücdən salmışdı və ona görə Fətəli şaha təklif edirdi ki, qoşunları ilə Rusiya qoşunları üzərinə güclü hücuma keçsin, Gürcüstan və digər ərazilərdən rusları sıxışdırsın, rusları Xəzər ətrafından geri qovsun. Sonra Napoleon təklif edirdi ki, Fransa, Osmanlı və Qacar dövlətləri arasında üçlü ittifaq yaradılsın və bu üçlü ittifaq düşmənlərə qarşı birgə mübarizə aparsın. Napoleon məktubunun sonunda yazırdı ki, belə bir ittifaqın yaradılması üçün Fətəli şahın elçisinin gəlməsini gözləyir (48). Belə üçlü ittifaqın yaradılması üçün Napoleon Osmanlı sarayına da təklif göndərdi. Napoleon III Səlimə göndərdiyi məktubunda Osmanlı soltanını İranla çox əsirlik qarşıdurmaya son qoymağa və Qacar dövləti ilə birlikdə Rusiyaya qarşı birgə mübarizəyə çağırırdı. Napoleon eyni zamanda Osmanlı soltanından xahiş etdi ki, Berlindəki Osmanlı səfirini onun yanına göndərsin və Qacar sarayının elçisi ilə birlikdə üçtərəfli müttəfiqlik mü- qaviləsi bağlansın (49). Mövcud məlumatlara görə, Fətəli şah bu təklifə müsbət yanaşdı və Napoleonun görüşünə yollanmış Mirzə Məhəmməd Rza xana da bu məzmunda müqavilənin imzalanmasına göstəriş verdi. Napoleonun yazışmalarında olan faktlar da bunu təsdiq edir. Napoleonun Fətəli şahın Gülüstan müqaviləsi
21 elçisi ilə görüşü 1807-ci il aprel ayının 27-də baş verdi. Bu görüş zamanı da heç şübhəsiz ki, üç dövlət arasında müttəfiqlik anlaşmasının imzalanması məsələsi müzakirə olundu. Napoleona görə, Osmanlı dövləti ilə İran arasın- da uzun müddətdir ki, xoş münasibətlər olmasa da ümumi düşmən olan Rusiyaya qarşı mübarizə onları yaxınlaşdıra bilər. Bununla belə, Osmanlı dövləti ilə Qacar dövlətini bir-birinə yaxınlaşdırmaq cəhdi baş tutmadı və bunun nəticəsi kimi də üç dövlət arasında ittifaq müqaviləsinin imzalanması da alınmadı. Onda qərara alındı ki, Fransa həm Osmanlı dövləti ilə, həm də Qacar sarayı ilə ayrıca müqavilə imzalasın. 1807-ci il may ayının 4-də Şərqi Prusiyanın Finkinşteyn məntəqəsində Fransa ilə Qacar sarayı arasında müqavilə imzalandı. Tarixi ədəbiyyatda Finkinşteyn müqaviləsi kimi tanınan bu sənədi Fransa tərəfindən nazir More, Qacar sarayı tərəfindən isə Məhəmmədəli Mirzə və elçi Mirzə Məhəmməd Rza xan imzaladılar. Bu müqavilə Fransa ilə Qacar sarayı arasında münasibətləri və iki dövlətin Rusiyanın Qafqazdakı təcavüzünə qarşı əməkdaşlıq niyyətlərini rəsmiləşdir- di (50). Farsdilli tarixi ədəbiyyatda olan məlumata görə, Osmanlı dövləti Qacar dövlətinə qarşı bir sıra iddialar irəli sürdü ki, bu da üçtərəfli müqavilənin imzalanmasına imkan vermədi. Bu iddiaların arxasında sərhəd məsələləri də var idi. Guya ərazi iddialarının Osmanlı dövlətinin xeyrinə həll edilməsi üçün Osmanı səfiri Napoleondan da köməklik göstərməyi xahiş etdi. Fransa imperatoru isə iki dövlət arasında olan narazılıqların aradan qaldırılmasından daha çox onların birgə və ayrı-ayrılıqda köməyindən öz maraqları naminə istifadə edilməsi haqqında düşünürdü. Fransa Osmanlı dövlətinin Rusiyaya qarşı qoşun işlədəcəyi halda hətta Gürcüstanın, Krımın və Qara dənizin Osmanlı dövlətinin nəzarətinə keçməsinə çalışacağını da bəyan etdi (51). Napoleonun yanına göndərilən nümayəndə heyətinə Mirzə Rzaxan Qəzvini rəhbərlik edirdi. Həmin nümayəndə heyəti Napoleonla Polşanın Finkinşteyn məntəqəsindəki düşərgəsində görüşdü. Napoleon, şah sarayının nümayəndə heyətini mehribanlıqla qarşıladı və 1807-ci ilin may ayının 4-də iki ölkə arasında Finkinşteyn anlaşması kimi tanınan ittifaq anlaşması imzalandı. Bu anlaşma Fransa ilə Qacarlar sarayı arasında formalaşan mü- nasibətləri iki dövlətin Rusiyanın Qafqazdakı təcavüzünə qarşı əməkdaşlığını rəsmiləşdirdi (52). Finkinşteyn anlaşması 16 maddədən ibarət idi. Anlaşmanın 2-ci maddəsində Fransa dövləti İranın istiqlalına hörmətlə yanaşdığı, 3-cü maddəsində Gürcüstanın İrana məxsusluğu, 4-cü maddədə Gürcüstanın rus qoşunları tərəfindən tərk edilməsi üçün Fransa tərəfindən lazımi cəhdlərin göstəriləcəyi, 5-ci maddədə şah sarayında Fransanın səfirliyini təsis ediləcəyi bildirilirdi. Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|