MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - Abşeron-Qobustan rayonu
- - Zaqatala-Şəki zonası üçün
- - Quba-Şamaxı zonası üçün
- - Gəncə-Qazax zonası üçün
- - Naxçıvan respublikası üçün
- - Lənkəran-Astara zonası üçün
- - Yuxarı Qarabağ üçün
- Hər hansı heyvanın sayının dəyişməsi bir sıra səbəblərlə baş verir. Bunlardan ən başlıcası populyasi
- Şəkil 16.1. Heyvanat aləminin təbiətdə və insan həyatında əhəmiyyəti (Korobkin, Peredelski, 2001)
- Son 100 il ərzində hər il orta hesabla bir növ sıradan çıxır. J.Dorstun (1968) məlumatına görə eramızın
- 1950-ci ilə qədər dövrdə heyvanların tərk olması (nəslinin kəsilməsi) Tərk olan (nəsli kəsilən)
333
Yaşıllaşdırmada istifadə olunan ağac və kolların 99 növü Qafqaz florasına aid olub 28%, qalan 247 növü isə ekzot növlərdir, bu, yaşıllıqlarda olan ağac və kolların 72%-ni təşkil edir. Bunlar əsasən Şərqi Asiya (Yaponiya, Çin, Uzaq Şərq) florasından 74 növ, Şimali Amerika florasından 50 növ, Aralıq dənizətrafı florasından 24 növ, Avropadan 16 növ, Orta Asiyadan 8, İran və Kiçik Asiyadan 8 və digər regionlardan 15, meyvə ağacları 11 növ və 38 forma hibrid bitkilərdən ibarətdir (Ağamirov, 2000). Bu onu göstərir ki, respublikamızda yaşıllaşdırma işlərində Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan florasında olan ağac və kol növlərindən lazımi dərəcədə istifadə edilməmişdir. Onlardan Lənkəran akasiyası, dəmirağac, şabalıdyarpaq və digər palıd növləri, dovşanalması, Xəzər lələyi, tozağac növləri, qarmaqvari şam, saqqızağac, qafqaz xurması, ardıc növləri, vələs, ağcaqayın növləri, yalanqoz, qızılağac, qaraçöhrə və başqalarını göstərmək olar.
Respublikamızın müxtəlif torpaq-iqlim şəraitini nəzərə alaraq onun müxtəlif təbii zonalarında yaşıllaşdırma işlərində Ü.M.Ağamirovun (2000) təklif etdiyi siyahıya əlavə və düzəlişlərlə aşağıdakı ağac və kol növlərinin istifadə olunmasını məqsədəuyğun hesab edirik.
palıd, avropa zeytunu, Lənkəran (ipək) akasiyası, hələb şamı, himalay sidri, yapon əzgili, yapon saforası, xırdayarpaq qarağac, Türküstan qarağacı, evkalipt, traxakarpus palması, xamerops palması, dağdağan, ərkvan, suriya gülxətmi, püstə, badam, tobira pittosporumu, naz kolu, oleandr, həmişəyaşıl başın ağacı və b. - Zaqatala-Şəki zonası üçün: iriyarpaq cökə, qafqaz cökəsi, adi şabalıd, at şabalıdı, uzunsaplaq palıd, Krım şamı, dəmirağac, italiya şamı, maqnoliya, qafqaz xurması, tikanlı küknar, iriçiçək maqnoliya, pişikdırnağı və b.
göyrüş, adi qoz, himalay sidri, sərv, Krım şamı. - Mərkəzi Aran rayonları (Kür-Araz ovalığı) üçün: eldar şamı, hələb şamı, həmişəyaşıl sərv, şərq çinarı, saqqızağac, püstə, badam. avropa zeytunu, adi qoz, uzunsaplaq palıd, heyva, nar, Amerika gövrüşü, evkalipt, dağdağan.
Krım şamı, veymut şamı, italiya şamı, himalay sidri, yapon xurması, qafqaz xurması, yapon əzgili, yapon xriptomeriyası, iriçiçək maqnoliya.
virginiya ardıcı, suriya göyrüşü, quşarmudu növləri, adi göyrüş, çoxmeyvəli ardıc, araz palıdı, badam, yemişan, iberiya ağcaqayını, söyüdyarpaq armud.
(mimoza), adi şabalıd, at şabalıdı, himalay sidri, tikanlı küknar, ağşam, iriyarpaq cökə, Xəzər lələyi, samşit, həmişəyaşıl sərv, Krım şamı, qaraçöhrə, şabalıdyarpaq, palıd, dəfnə, evkalipt, qanadmeyvə yalanqoz və b.
tozağac, adi göyrüş, qafqaz vələsi və b.
HEYVANAT ALƏMİ Təbiətdə heyvan və bitkilər sıx əlaqədə olur. Heyvanlar bitkilərlə qidalanmaqla bərabər, həm də onlara xeyir verir. Havanı bitkilərin fotosintezi üçün istifadə etdiyi karbon qazı ilə zənginləşdirir, torpağı peyinlə gübrələyir, çarpaz tozlanmaya (həşəratlar) şərait yaradır, bitkilərin yayılmasına (toxumun aparılması ilə) kömək edir. və s. Yerüstü və su heyvanlarından qida məhsulları, dəri xammalı, xəz-dəri və s. almaq üçün istifadə olunur. Hazırda Yer kürəsi əhalisinin yarıya qədəri xroniki zülal aclığı keçirir. 3 mln tona qədər qiymətli heyvan zülalı, yəni 15mln ton ət çatışmır. Odur ki, heyvandarlığı inkişaf etdirməklə yanaşı, həm də ovluq balıqların, məməlilərin və quşların eh- tiyatlarından səmərəli istifadə etmək lazımdır.
334
Şəkil 16.1. Heyvanat aləminin təbiətdə və insan həyatında əhəmiyyəti (Korobkin, Peredelski, 2001)
Heyvanların yaşama mühitinin dəyişməsi ən çox texniki inkişafla bağlıdır. Çaylarda bəndlərin tikilməsi, su anbarlarının yaradılması həyat mühitini tamamilə dəyişir. Şəhərlərin «hücumu» heyvanların yaşayış şəraitini kö- kündən dəyişdirir: iri məməlilər yoxa çıxır, quş növlərinin sayı kəsgin azalır, əksinə bəzi növlərin (göy göyərçin, şəhər sərçəsi, boz qarğa və b.) kütləvi artmasına imkan yaranır. Suvarma, xüsusilə nəmli yerlərin qurudulması bitki və heyvanların həyat şəraitini dəyişdirir. Belə sahələr kənd təsərrüfatında istifadə olunur. Heyvanların kütləvi və nəzarətsiz ovlanması onların məhv olması təhlükəsinə səbəb olur. Bu səbəbdən ada- larda yaşayan heyvanların əksəriyyəti artıq planetimizdə mövcud deyildir. vəhşi heyvanların sayının kəsgin azalması Afrikanın avropalılar tərəfindən müstəmləkələşirilməsi dövründə başlandı. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlində Cənubi Afrikada iri vəhşi heyvanlar – fil, kərgədan, kəl və b. demək olar ki, məhv edilmişdir. Belə bir təhlükə Şərqi və Mərkəzi Afrikanı da gözləyir. Son 100 il ərzində hər il orta hesabla bir növ sıradan çıxır. J.Dorstun (1968) məlumatına görə eramızın başlanğıcından indiyə kimi insanın günahı ucundan 120 növdən artıq məməli heyvan, 150 növdən artıq quş növünün nəsli kəsilmişdir. Cədvəl 16.1.
(nəslinin kəsilməsi) Tərk olan (nəsli kəsilən) növ və yarımnövlər İllər Məməlilər (növlər) Quşlar (növ və yarım- növlər) 1800-ci ilə qədər 33 30 1801-1850 2 20 1851-1900 31 50 1901-1950 40 50 Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|