Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Menecmentin ilkin tarixi şərtləri cəmiyyətində istehsalın sənayeləşməsinin daha da güclənməsi, idarəetmənin spesifik formalarına və iri müəssisələrdə işçilər üzərində nəzarətə ehtiyac duyurdu. Bu şəraitdə idarəetmə məhsuldar fəaliyyətin xüsusiyyətlərini əldə etdi ki, ondan kənarda ictimai istehsal fəaliyyətinin müəyyən dərəcədə ləğv edilməsi praktiki olaraq qeyri mümkündür. Bu şəkildə ehtiyaclar müəssisədə vahid inzibati əsasda ödənilirdi. Mülkiyyətin artırılması kapital qoyuluşunun həm üzvi həm də texniki çətinləşməsi istehsal vasitəri sahiblərinin öz səlahiyyətlərinin bir hissəsini idarəetmə heyətinin yüksək səviyyəli ixtisaslaşmış muzdlu işçilərinə-menecerlərə verməyə başladılar. Sosial-iqtisadi proseslərin təşkil edilməsi və idarə edilməsi sferasının peşəkarları kimi menecerlər müəssisədə sahibkarın istəyinin bələdçisi və icraçısı kimi çıxış edirlər. Belə ki, proseslərin gedişatında idarəetmə fəaliyyətinin ixtisaslaşması və peşəkarlaşması nəticə etibarı ilə ayrıca bir funksiya şəklində kapitalist mülkiyyətindən ayrılır. Bazar iqtisadiyyatının meydana gəlməsi və təkmilləşdirilməsi müəssisələri daha uğurla idarə etmək üçün daha yaxşı məlumatlandırılmış yaradıcı idarəedicilərin fəaliyyətində bir zəruriyyətə çevrildi. Müasir rəqabət və dəyişkən xarici mühitdə menecerlər resurslardan daha yaxşı istifadə edilməsi sahəsində bilik sisteminin daşıyıcılarıdırlar. Biznes dünyasında bütövlükdə qərarların qəbul edilməsinin 2 əsas tipi var: 1.
2.
İerarxiya vasitəsilə. Bazar vasitəsilə qərarların qəbul edilməsi daha effektlidir. Lakin qərarların qəbul edilməsini ierarxiya vasitəsi də geniş yayılmışdır, öz təbiətinə görə bazar metodu bürokratiyanın dağıdıcısıdır və buna görə də hakimiyyət ierarxiyasına, qərarların qəbulunda bazar modelinin tətbiq edilməsi vasitələrini axtarıb tapmaq lazımdır. Tanınmış menecment tarixçisi D.Ren bazar iqtisadiyyatmın fəaliyyəti ilə idarəetmənin kapitalist tipi arasında üzvi bağlılığı qeyd edirdi. Bazar iqtisadiyyatının meydana gəlməsi və təkmilləşməsi müəssisələrin daha yaxşı idarə edilməsi barədə yaxşı məlumatlandırılmış yaradıcı idarəedicilərin həyatında ehtiyaca çevrildi. Rəqabətlə, dəyişkən xarici mühitlə qarşı-qarşıya gələn 41
Menecmentin mərhələləri və elmi məktəbləri menecerlər ehtiyatlann daha yaxşı istifadə edilməsi haqqında biliklər sistemini təkmilləşdirdilər. İnsanlar öz şəxsi mənafeləri haqqında düşünməyə və istənilən rasional inzibati sistemə uyğunlaşmağa başladılar. Müasir menecmentin meydana gəlməsi qərarların qəbulunun rasional üsullarına əsaslanır, «Müəssisələr artıq bir neçə şəxsin şiltaqlığına uyğun işləyə bilmirdilər». Beləliklə, istehsalın sənayecə təşkili ilə yanaşı bazar münasibətlərinin inkişafını nəzərdə tutan formalaşmış yetkin bazara menecmentin yaranmasının mühüm ilkin şərti kimi baxmaq lazımdır. İstənilən idarəetmə - bu təkcə öz dövrünün idarəetməsi deyil, eyni zamanda vaxt prosesinin idarə edilməsidir. B.Franklinin, məşhur formulası < vaxt-pul» (1748-ci il) onilliklər ərzində təsərrüfatçılıq və təşəbbüskarlığın devizinə çevrilmişdir. Müasir menecment praktikasında aparıcı kompaniyaların vaxtın idarə edilməsində istifadə etdikləri üsullar - istehsalatda, yeni məhsulun işlənib hazırlanmasında, tətbiqində, satış həcmində - yeni rəqabət üstünlüyünün mənbəyi kimi çıxış edir. Vaxtın səmərəli idarə edilməsi aparıcı Yapon kompaniyalarına nəinki istehsal xərclərini aşağı salmağa, eləcə də məhsulların geniş çeşidini təklif etməyə, daha çox bazar payının ələ keçirilməsyə və öz məhsullarının texnoloji mükəmməlliyini artırmağa imkan verdi. Qədim hərbi stretaji həqiqət hələ vaxtilə Klauzcvis tərəfindən belə səslənirdi; «Müharibə nəzəriyyəsi həlledici nöqtədə material vasitələri və üstünlükləri necə əldə etmək sualının tədqiqatı ilə məşğul olur». Müasir iqtisadi şəraitdə eləcə də təşkilati-iqtisadi münasibətlərdə məhz vaxtla uduş, əsas strateji üstünlüyə çevrilir. Beləliklə, menecmentin əsas tarixi ilkin şərtləri təsərrüfatçılığın bazar tipinin təşəkkül tapması istehsalın sənayecə təşkilinin inkişafı, menecmentə vaxtın köməyi ilə keçiddən ibarətdir. Kiçik Kold St.Corcun «İdarəçilik fikrinin tarixi» (The History of Menegmant Thought) kitabının «İdarəçilik kontinuumu*» adlı başlığında eramızdan 5000 il əvvəl menecmentin inkişafı mərhələləri verilir. Həmin başlıqda Şumerlərin mixi yazıları kəşf etməsindən başlayaraq psixologiya və insan davranışının idarəetmədə mühüm yer tutmasına qədər XX əsrin 50-ci illərinədək olan bütün hadisələrin qeydiyyatı aparılmışdır. Kontinuum - latıncadan continuum - proses və hadisələrin arasıkəsilməzliyi, fasiləsizliyi kimi tərcümə olunur 42 Menecmentin ilkin tarixi şərtləri Cədvəl2.1 illər
Menecmentin inkişafına verilən əsas tövhələr
1
2
3 Bizim erayadək
5000
Şumerlər (Sumerians)
Yazılış, faktların qeydiyyatı 4000
Misirlilər (Egyztians)
Planlaşdırma, təşkiletmə və nəzarətin zəruriliyinin qəbul edilməsi
2700 Misirlilər (Egyztians)
«Düzgün oyunun» zəruriliyinin qəbul edilməsi. İnandırıcı müzakirələr «özünü rahat hiss et».
2600 Misirlilər (Egyztians)
İdarəetmənin dcsenüalizasiyası və təşkili 2000
Misirlilər (Egyztians'
Yazılı sorğuların zəruriliyinin qəbul edilməsi. «Qərargahın» tövsiyyələrindən istifadə
1800 Ilammurapi
(Hammurabi) Şahid və yazılı sənədlərin nəzarət üçün istifadə olunması; minimal əmək haqqının müəyyən edilməsi; məsuliyyətdən yayınmanın yolverilməzliyinin qəbul edilməsi
1600 Misirlilər (Egyztians)
İuaroetmənin mərkəzləşdirilməsi və təşkili 1491
Yəhudilər (Hebrews)
Təşkilciiıiə konsepsiyası, skalyar prinsip, istisna prinsipi
1100 Çinlilər (Chinese)
Təşkiletmənin planlaşdırmanın, rəhbərlik və nəzarətin zəruriliyinin qəbul edilməsi 600
Navuxodonsor
(Nebuchadnezzar) İstehsala nəzarət və əmək haqqı vasitəsilə stimullaşdırma
500 Mensius (Mencius) Çinlilər (Chinese) (Sun-Tszi)
Sistem və standartların zəruriliyinin qəbul edilməsi. İxtisaslaşma prinsipinin qəbul edilməsi. Planlaşdırma, rəhbərlik və təşkiletmənin zəruriliyinin qəbul edilməsi.
400
Sokrat (Socrates)
Menecmentin universallığı prinsipinin formalaşdırılması
400 Ksenfont (Xenophon) Kir (Cyrus)
edilməsi. İnsanlar arasında əlaqənin, motivasiya tədqiqatlarmın aparılmasının, materialların işlənməsinin və planların tərtibinin zəruriliyinin qəbul edilməsi.
350
Yunanlar (Greeks) Platon (Plato)
ahənginin öyrənilməsi. İxtisaslaşma prinsipir formalaşdırılması
325
Böyük Aleksandr (Alexandes the Great)
Qərargahın yaradılması 175
Kato (Cato)
İş siyahısının istifadəsi 50
Varron (Varro)
İş spesifikasından istifadə Bizim era
20
isa Məsih (Jesus Christ)
Təkhakimiyyəllilİk. Qızıl qayda. İnsani münasibətlər 284
Diokletian
(Diocletian) Səlahiyyətlərin ötürülməsi
43
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|