Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Müxtəlif məktəblərin fərqləndirilməsi əsasında menecmentə yanaşmalar
Menecmentin ilkin tarixi şərtləri VƏ bir elmi fənn kimi sistemləşdirilməsidir. İdarəetməyə ilk dəfə böyük maraq 1911-ci ildə özünü qabarıq şəkildə biruzə vermişdir. Məhz həmin dövrdə Frederik U.Teylor özünün «elmi idarəetmənin pinsipləri» kitabın nəşr etdirmişdir ki, bu da elmi idarə edilmənin və onun sərbəst tədqiqat sahəsi kimi qəbul edilməsinin başlanğıcı idi. Əlbəttə doğrudur ki, qarşıya qoyulmuş məqsədlərə effektiv şəkildə nail olmaq üçün təşkilatın elmi idarəedilməsi anlayışı qısa bir dövrdə yaranmamışdır. Bu konsepsiyanın inkişafı uzun bir dövrü əhatə edir (XIX əsrdən başlayaraq XX əsrin 20-ci illərinədək). İdarəetməyə ilkin marağı, İngiltərədə başlamış sənaye inqlabi sürətləndirdi. Lakin idarəetmənin, təşkilatın inkişafı və uğur qazanmasma əhəmiyyətli tövhə verməsi haqqında ideya ilk dəfə Amerikada yaranmışdır. İdarəetmənin elmi fənn kimi inkişafı, irəliləyişi təmin edən ardıcıl silsilə addımları özündə əks etdirmirdi. Daha doŞusu bu bir-birinə uyğun gələn bir neçə müxtəlif yanaşma idi. İdarəetmənin obyekti bu həm texnika, həm də insanlardır. İdarəetmə nəzəriyyəsindəki müvəffəqiyyət həmişə idarəetmə ilə bağlı olan riyaziyyat, mühəndislik elmləri, psixologiya, sosialogiya və antropologiya - kimi sahələrin uğurundan asılı olmuşdur. Bu elm sahələrinin inkişafı dərəcəsindən asılı olaraq, idarəetmə sahəsindəki tədqiqatçılar, nəzəriyyəçilər və praktiklər təşkilatın uğuruna təsir edəcək amillər haqqında daha çox məlumat əldə edirdilər. Bu biliklər, mütəxəssislərə daha əvvəllər yaranmış nəzəriyyələrin təcrübədə tətbiq edilə bilməmtisi və idarəetməyə yeni yanaşmaların meydana çıxmasına kömək etdi. Dünyanın sürətli dəyişikliklər meydanına çevrilməsi, elmi-texniki yeniliklərin daha tez-tez baş verməsi və əhəmiyyətli olması səbəbindən, hökumət biznesə münasibətdə daha əzmkarlıq göstərməyə başladı. Bu və digər amillər idarəetmə fikrinin nümayəndələrini təşkilata münasibətdə xarici mühiti nəzərə almağa və yeni yanaşmaların işlənib hazırlanmasına məcbur etdi. Hal hazırda idarəetmə nəzəriyyə və təcrübəsinin inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə təmin edən dörd mühüm yanaşma məlumdur (aşağıdakı şəkildə gösətrilib.). İdarəetməyə müxtəlif məktəblərin mövqeyindən yanaşma olan, 5 müxtəlif nöqteyi-nəzərdən elmi menecment məktəbi, inzibati idarəetmə, insan münasibətləri, davranış haqqında elm, həmçinin idarəetmə elmi və kəmiyyət metodları məktəbi mövqeyindən baxmağa imkan verir. 49
Menecmentin mərhələləri və elmi məktəbləri Zaman dövrü 1885 1920 1930 1940 1950 1960 Cari dövr 1.
İdarəetmə məktəbləri ◄ ------- 1.1 .Elmi menecment məktəbi
------- 1.2.
^
l.S.İnsan münasibətləri məktəbi ........ <- 1.4.
Davranış haqqında elmi məktəb --- 1.5.
2.
Prosesli yanaşma 3.
Sistemli yanaşma <— 4.
Situasiyalı yanaşma <— Prosesli yanaşma idarəetməyə idarəetmə funksiyalarının bir- birilə qarşılıqlı əlaqədə olan fasiləsiz bir seriyası kimi baxır. Sistem yanaşmada təşkilat özündə qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin - insanların, strukturların vəzifələrin və texnologiyaların məcmusunu birləşdirir. Bu elementlər dəyişən xarici mühit şəraitində müxtəlif məqsədlərə nail olunmasına istiqamətlənir. Situasiyalı yanaşma bu və ya digər idarəetmə metodunun tətbiqini situasiya ilə müəyyən edildiyini nəzərdə tutur. Çünki, həm təşkilatın daxilində, həm də ondan kənarda çoxlu sayda amillər mövcuddur və bunların hamısını vahid «yaxşı» üsulla idarəetmək mümkün deyildir. Ona görə də konkret situasiyada ən effektli metod həmin situasiyaya daha çox müvafiq gəlməlidir. §2. Müxtəlif məktəblərin fərqləndirilməsi əsasında menecmentə yanaşmalar Menecmentin bir elm kimi təkamülü 100 ildən artıq deyil. İlk dəfə olaraq elmi əsaslarda sənaye istehsalının təşkili İngiltərədə XIX əsrdə artıq mövcud olmuşdur. «Bulton, Uott end Ko» London şirkətinin tökmə sexinin mühəndis xidməti tərəfindən hələ 1820-ci illərdə metal məhsulların axın üsulu ilə istehsalı xəttinin təşkili məqsədi üçün sexlərdə maşın və mexanizmlərin rasional yerləşdirilməsi üzrə elmi tədqiqatlar keçirilirdi. Bunun üçün bütün istehsal prosesi ardıcıl əməliyyatlar seriyasına bölünürdü, hər bir işçiyə standartlaşdırılmış funksiya tapşırılırdı, iş yerləri isə attestasiyadan keçirildi. Bu attestasiya ixtisar normativlərinə və funksional ixtisaslaşmaya - dəmirçi, təmir və sair görə aparılırdı. O zamanlar sənaye istehsalının inkişafının əsas 50
Müxtəlif məktəblərin fərqləndirilməsi əsasında menecmentə yanaşmalar ____________________ problemlərindən biri əmtəə məhsullarının keyfiyyətinə nəzarət idi. Çünki məhsullar qeyri kondision materiallardan hazırlanırdı, texnoloji prosedurlar gözlənilmirdi, bu isə eyni məhsulun istehlak keyfiyyətlərində «qayçı» yaradırdı. Təerübədə real həyata keçirilən standartlar isə ölçü, çəki və məhsulun inqridientlərinin təmizliyidir. Əmtəələrin keyfiyyətinə nəzarət onun istehlak keyfiyyətlərinin və xüsusiyyətlərinin istehlakçılar tərəfindən öyrənilməsi idi. İstehsalın idarəedilməsi metodları hələ ilkin inkişaf mərhələsində idi, lakin onların bəziləri sənayeçilər tərəfindən artıq istifadə olunurdu. Çox az adam şübhə edirdi ki, işəmuzd əmək haqqı alan işçinin məhsuldarlığı, eyni işi saathesabı qaydasında yerinə yetirilən işçinin əməyindən daha məhsuldar olaeaqdır. XVIII
mülkiyyətçilərini xalis kapitalistlər kimi xarakterizə etmək çətin idi. Onların çox hissəsi ticarətçi-man u fakturaçılar idilər və onlar istehsalın
təşkilinin təkmilləşdirilməsi, məhsulun istehlak xüsusiyyətlərini artırılması və maya dəyərinin aşağı salınmasından daha çox istənilən yollarla məhsulun satışı maraqlandırırdı. Lakin sürətlənən rəqabət amili yeni idar >etmə elminin elementlərini öyrənməyə və onların praktik planlaşdırılmasına məcbur edirdi. Fabrik istehsal sistemi insanların əmək predmetlərinin və istehsal vasitələrinin vahid texnoloji və iqtisadi sistemdə birləşməsinin hesabına yaranmışdırsa, kapitalist müəssisələrinin fəaliyyətinin ilk tədqiqatçıları fabriklərin istismarının texniki iqtisadi aspektləri ilə məşğul idilər. Bu isə təşkilati idarəetmə .məsələlərindən çox uzaq idi. Artıq XIX əsrin birinci yarısında iqtisadçılar kapitalist istehsalında və onun effektiv təşkilində idarəedici rolunun əhəmiyyətini başa düşməyə başladılar. 1935-cu ildə İngilis iqtisadçısı S.Nyumen qeyd edirdi ki: «Hal-hazırda bir insanın çox az malik olduğu keyfiyyətlərin kombinasiyasına malik yaxşı sahibkarlar lazımdır. O qabaqgörmə və hesab qabiliyyətlərinə malik olmalıdır ki, onun nəzərdə tutduğu ideyaları planlaşdıra bilsin. O eyni zamanda planlarınm reallaşdırılması üçün qətiyyət və inadkarlığa malik olmalıdır. Çox hallarda o insanların səylərinin idaəedilməsi və koordinasiyası üçün tələb olunur və bu tapşırığın icrası, xarakterin qətiyyəti və tarazlıq üçün lazımdır. Bundan başqa istehsalın müxtəlif sahələrini uğurla idarəetmək üçün bütövlükdə dünya haqqında müxtəlif əmək və məşğuliyyətlər haqqmda dəqiq biliklər lazımdır». XIX
əsrin birinci yarısı, İngiltərə və ABŞ-da menecment adlanacaq predmetin yaranması ilə əlaqədardır. 51
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|