Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müxtəlif məktəblərin fərqləndirilməsi əsasında menecmentə yanaşmalar _____________________ göstəricisi rolunu oynayır və yalnız individ özü bu şərtə əməl olunub- olunmadığını müəyyən edə bilər. İnsanlar ona görə əməkdaşlıq edirlər ki, təklikdə edə bilmədiklərini birlikdə həyata keçirsinlər. Müvəffəqiyyət qazanılan halda onların hərəkətini məhsuldar hesab etmək olar. Lakin ayrı-ayrı individlərə kooperasiyanın şəxsi motivləri xasdır və onlar müəyyən həddədək təşkilati məqsədlərə nail olmaq üçün yardım etməkdə davam edirlər. Əgər onların şəxsi cəhdləri ödənmirsə, insanlar özləri öz cəhdlərindən əl çəkirlər və sistemdən aralanırlar. Bu mənada sistem «qeyri-effektiv» olur. Kooperasiyanın müvəffəqiyyəti həm xarici əhatənin xarakterindən, həm də onun bütün üzvlərinin razı qalma səviyyəsindən asılıdır. İdarəedicinin funksiyaları məhz ondan ibarətdir ki, təşkilatın kooperativ və fərdi komponentlərinin üst-üstə düşməsini təmin etsinlər. Ç.Bamard hesab edirdi ki, «individ həmişə təşkilatın strateji faktorudur». Məhz insanların cəhdləri sosial təşkilatların enerjisini təşkil edir. Lakin onlar müəyyən stimullar nəticəsində fəaliyyət göstərirlər. «İnsan ehtiyatları» nəzəriyyəsinin digər görkəmli nümayəndəsi Duqlas Mak-Qreqor (1906-1964) olmuşdur. 1960-cı ildə özünün «Müəssisənin insani tərəfi» əsərində yazırdı: «Biz öz idarəedici qabiliyyətlərimizi nəzarətin insan təbiətinə uyğun olaraq seçildiyi halda təkmilləşdirə bilərik. Bu isə insanı öz arzularımıza tabe etdirmək cəhdlərindən çox uzaqdır. Əgər belə nəzarəti əldə etmək uğursuzdursa, onda bunun səbəbi, düzgün vasitələrin seçilməməsindədir». D.Mak-Qreqor hesab edirdi ki, menecerlərin formalaşması formal menecmentdə idarəetmə üzrə özünü inkişafın səylərinin çox cüzi nəticəsidir. Bu çox hallarda menecment tərəfindən özünün məqsəd, siyasət və təcrübəsinin başa düşülməsidir. Bıma görə səhv yola o insanlar düşür ki, menecmentin inkişafını formal fəaliyyət göstərən menecment proqramları terminləri ilə öyrənmək istəyirlər. Hal-hazırda Mak-Qreqorun fikrincə hətta, yaxşı hazırlanmış menecerlərin də nəticəliliyi çox aşağıdır. O qeyd edirdi ki, biz hələ istedaddan səmərəli istifadə etmək və insan inkişafma kömək edən təşkilati mühit yaratmağı öyrənməmişik ki, insan inkişaf etsin və ümumilikdə isə insani resursların təqdim etdiyi potensialı düzgün başa düşməkdən hələ çox uzaqdayıq. «Menecmentin uğuru» insan davranışını qabaqcadan bilmək və ona nəzarət etmək qabiliyyətindən çox asılıdır. D.Mak-Qreqorun nöqteyi nəzərindən tarix boyu təşkilatlarda 77
Menecmentin mərhələləri və elmi məktəbləri İnsan davranışına nəzarət etmək üçün vasitələrdə iki əsas dönüş olmuşdur. Birinci dönüş fiziki qüvvənin tətbiqindən formal hakimiyyətə keçid oldu. Bu proses bir əsrdən çox vaxt tələb etmişdir. İkinci dönüş bu prosesin., keçən əsrdə başlanmasına baxmayaraq son 100 ildə baş verdi və formal hakimij^ətdən liderliyə keçidlə nəticələndi. Hətta bu gündə bu proses sona çatmamışdır. Belə ki, siyasətdə avtoritarizm şübhəlidir və həqiqət ondan ibarətdir ki, hakimiyyətə əsaslanma həll etdiyi məsələlərdən çox problem yaradır. Əgər hakimiyyət menecerin malik olduğu yeganə vasitədirsə, onda onun qarşıya qoyduğu məqsədlərə uğurla nail olmasına inam olmayacaqdır lakin bu o demək deyildir ki, o bu silahı tullamalıdır. Vaxt olur ki, - Mak-Qreqor hesab edir - heç bir vasitə bu silah kimi məqsədə çatmağa imkan vermir. Liderlik - müəyyən sosial münaisbətdir. Ona ən azı dörd dəyişən daxildir: •
liderin xüsusiyyətləri; •
onun davamçılarının mövqeləri, tələbatları və digər xüsusiyyətləri; •
vəzifələrinin təbiəti; •
sosial, iqtisadi və siyasi mühit. Öz
konsepsiyanın əsasma
D.Mak-Qreqor nəzəriyyələr dixotomiyasmı qoyaraq onu «x» və «y» nəzəriyyəsi adlandırmışdır. Onlardan birincisi sosial idarəetmənin problemlərinə ənənəvi baxışı əsas götürürdü, ikinci isə individual və təşkilati məqsədlərin idarəetmə prosesində inteqrasiyasını əsas götürürdü. «X» nəzəriyyəsinin əsas müddəaları aşağıdakılardır: -
adi insan daxilən işi qəbul etmir və ondan müxtəlif yollarla çəkmmək istəyir; -
istiqamətləndirilməlidirlər ki, məqsədləri reallaşdırsınlar; -
adi insan nəzarət olunmağa və məsuliyyətdən azad olmağa çalışır; -
var. «Y» nəzəriyyəsinin əsas müddəalan aşağıdakılardır: -
istirahətdə olduğu kim təbiidir; -
xarici nəzarət və ya cəza təhlükəsi təşkilati məqsədlərə 78
Müxtəlif məktəblərin fərqləndirilməsi əsasında menecmentə yanaşmalar ______________________ çatmaq üçün yeganə vasitələr deyil; -
və özünə nəzarəti həyata keçirir; -
mükafatlandırma vəzifələrin reallaşdınimasmın mühüm tərkib hissəsi olmalıdır; -
götürməklə yanaşı, həm də onu axtarır; -
təşkilati problemlərin həlli zamanı yüksək təxəyyül, orijinallıq və yaradıcılıq insanlar arasında daha geniş yayılır; -
çox az istifadə olunur. «X» nəzəriyyəsinin mərkəzi prinsipi - idarəetməyə ənənəvi yanaşma, birbaşa hakimiyyət tətbiq etmək vasitəsilə rəhbərlik və nəzarətdir, insan isə hakimiyyət təsirinin inert obyektidir. Əksinə, «Y» nəzəriyyəsinin əsas mahiyyəti - inteqrasiyadır - elə bir şəraitin yaradılmasıdır ki, təşkilatın bütün üzvləri individual məqsədlərinə müəssisənin kommersiya uğuru vasitəsilə nail ola bilərlər. Sosial tələbatlarla yanaşı həm menecment, həm də insana böyük əhəmiyyət verən tələbatlar vardır. Qəbul olunur ki, qida, yaşayış, geyim və sair ilkin tələbatlar ödənilməyibsə bu sosial tələbatlar ödənilməyəcəkdir. Bu eqoistik tələbatlardır. Onlar iki qrupa bölünür: özünüqiymətləndirməyə aid - misal üçün, özünə hörmət, ləyaqət hissi və yüksək sosial statusun aid olduğu reputasiyaya, prestijə olan tələbatlar qrupudur. İlkin tələbatların əksinə olaraq eqoistik tələbatlar çox az hallarda ödənilir və bununla yanaşı hər bir insan onlarm ödənilməsinə imkan axtarır. Eqoistik maraqlar ödənilən zaman sosial məqsədlərə nail olmaq mümkünləşir. D.Mak-Qreqor qeyd edirdi ki,: «Menecmentin fəlsəfəsi direksiya və nəzarət vasitəsilə həyata keçirilərək - sərt və mülayimliyindən asılı olmayaraq motivasiyaya uyğun deyil, çünki bu yanaşmanm istifadə etdiyi insani tələbatlar indiki cəmiyyətdə çox da geniş yayılmamışdır. Direksiya və nəzarətə insan motivasiyasında sosial və eqoistik tələbatlara nisbətən daha az dəyərlidir». Davranış haqqında məktəbin nailiyyətləri insani resursların idarə edilməsi konsepsiyasının əsasıdır. Onun əsas məzmunu insan münasibətləri nəzəriyyəsində olduğu kimi təkcə mənəvi komponent və təşkilatda şəxsi razıqalma səviyyəsi deyil. Təşkilatı, insani resursları əsasında idarəetmənin məqsədi qərarların qəbulu prosesinin və nəzarətin effektivliliyinin təkmilləşdirilməsidir. İnsani münasibətlər nəzəriyyəsinə məxsus yanaşmaların tətbiqi zamanı 79
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|