D avrlarning ah am iyatg a m olik jih a tla rin i
an iq lash uchun
d avriashtirish
m ezo n larin i an iq va ravshan belgilab olish va
b.mda
alb atta ja ra y o n n in g so d ir b o 'lish id ag i
obyektiv sharoit-
lar
va
ja ra y o n n in g o ‘zin i in obatga o lish zaru r. D av rlash tirisn-
ning bir m e zo n in i boshqa b ir m ezon b iian
a im a sh lirish m u m k in
emas. A yrim h o llard a u yoki bu voqea va ja ray o n yoki bosqich-
ning b o sh lan ish san asin i an iq ko‘rsatish im ko nsiz b o 'lib qoladi,
chunki jam iy atd ag i b arch a ja ra y o n la rn in g
ch eg aralari h arak at-
lanuvchi va ay ni vaqtda sh a rtli holda b elg ilangandir. Bu tad q iq o t
jarayonida b arch a ja ra y o n la r va v o q ealarn in g
tu rli xususiyatlarga
egaligi, b ir ta x litd a so d ir b o 'lm aslig i va vaqt nu qtayi n azarid an
kelib ch iq q an holda u la rn i an iq b ir «qolip*ga
solib ch egaralab
qo'yish m aqsadga m uvofiq em as va ta rix ch i ta d q iq o t ja ra y o n i
da bu jih a tla rn i alb atta in obatga o lish i zaru rd ir. Q ach o n k i bir
nechta tiz im va m e z o n lar m avjud b o 'lib ,
u lar tad qiqo tg a jalb
etilsa, tarix iy bilish ja ra y o n in in g k o 'lam i va m a z m u n a n boyligi
ham o rtib boradi.
Tarixiy taqqoslash uslubi.
Taqqoslash uslubi dastlab m a’rifatpar-
varlar tom onidan qo'llanilgan. FVolter b irinchilardan bo'lib o'zi
tom onidan yaratilgan tarixiy kitoblarida taqqoslash uslubini qo'lla-
gan, biroq bunda bu uslub tarixiy uslubga nisbatan ko'proq vo-
sita sifatida qo'llanilgan. X IX asr oxirlariga kelib bu uslub ta ri
xiy
tadqiqotlarda, ayniqsa ijtim oiy-iqtisodiy tarix sohalarida ancha
keng o 'rin tu ta boshladi. Ik k inchi ja h o n
urushidan keyingi yillar-
da ayniqsa kom parativ uslub keng qo 'llan ila boshlandi. A m alda
bironta ham tadqiqot bu uslublarni q o'llam asdan
am alga oshiril-
maydigan bo'ldi.
Aslida b iron ta ham ilm iy tadq iq o t taqqoslash uslubini q o 'lla
m asdan am alga oshirilm aydi. Taqqoslash m etodi eng m u h im va
shu bilan birga tarixiy bilish jarayo n id a eng ko 'p q o 'llan ilad ig an
m etoddir1.
Dostları ilə paylaş: 
