Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

7.3.11. “Kitob al-masolik val-mamolik” 
Ushbu nomdagi etti jildlik ulkan asarni vatandoshimiz, davlat arbobi va olim 
Jayh’oniy (870-942 y. h’alok bwlgan) 
ё
ki Abu Abdulloh’ Muh’ammad ibn 
Ah’mad ibn Nasr al-Jayh’oniy yaratgan. U Buxoroda Somoniylar davlatida katta 
obrwga ega bwlib, 914 yildan h’a
ё
tining oxirigacha vazir bwlib xizmat qilgan. 
Olimning asosiy asari tarixiy jug’rofiyaga oid bwlib, u yana “Kitob al-molik 
fi marifiyi al-mamolik” (“Mamlakatlarni bilishda masofalar kitobi”) deb h’am 
atalgan. Bu kitob wz davrida juda mashh’ur bwlib, barcha keyingi olimlar Beruniy, 
Gardiziy, 
İ
brisiy, Muqaddasiy va boshqalar undan qimmatli va ishonchli manba 
sifatida foydalanganlar, iqtibos (tsitatalar) keltirganlar. 
Jayh’oniy asarida Sharq mamlakatlari, xususan Movarounnah’r, turk 
qabilalari twg’risida qimmatli malumotlar bwlgan. 

---

56
Mazkur asar bizgacha etib kelmagan bwlsa-da, uningnomi barcha yirik 
olimlar asarlarida zikr qilingan va Beruniy, 
İ
bn Xavqal, Gardeziy va Avfiy 
asarlarida parchalar ukltirilganligi, uning qimmatli manba ekanligidan guvoh’lik 
beradi. 
7.3.12. “Kitob axbor uz-zamon va ajoyib ul-buldon”
Bu kitob al-Masudiy 
ё
ki Abulh’asan Ali ibn al-Masudiy (vaf.956 y. Qoh’ira) 
X asrning kwzga kwringan geograf va tarixshunos olimi asaridir. Muallif IX asr 
oxirlarida Bag’dodda zodagon oilasida dun
ё
ga kelgan. Juda kwp (915-945 y.) 
sa
ё
h’at qilgan, turli wlkalarda bwlib, adabi
ё
t, falsafa, fiqh’, geografiya va tarix 
ilmlari bwyicha chuqur malumotga ega bwlgan, xususan Movarounnah’rda 
bwlganda shah’arlar va odamlar h’aqida qimmatli malumotlar twplagan. 
Al-Masudiy ilmning turli soh’alariga oid “Kitob axbor uz-zamon va ajoyib 
ul-buldon”( “Davr xabarlari va mamlakatlarning ajoyibotlari h’aqida kitob”), 
“Kitob ul-avsat” (“Wrtacha kitob”), “Kitob at-tavorix fi axbor al-umum min arab 
va-l-ajam” (“Arab va Ajam xalqlari tarixi”), “Xazoin ul-muluk va sirr al-olamayn” 
(“Podshoh’larning xazinalari va ikki olam sirlari”), “Kitob ar-rasoil” (“Risolalar 
twplami”), “Kitob at-tanbih’, va-l-ishraf” (“Ogoh’lantirish va ishontirish h’aqida 
kitob”) singari 20dan ortiq asar 
ё
zgan. 
Al-Masudiyning asarlari arab xalifaligi, Movarounnah’rning IX-X asrlar 
tarixini wrganishda zwr ah’amiyatga ega. Ular wziga xos geografik qomus bwlib, 
jah’on xalqlari va turkiy xalqlarning tarixi, ijtimoiy-si
ё
siy ah’voli, urf-odatlari 
h’aqida boy malumotga ega. 
Tarixchining yana “Muruj az-zah’ab va madan al-javoh’ir” (“Oltin 
tozalagich va qimmatbah’o toshlar koni”) nomli asari h’am bor. Bu kitobning 
arabcha matni frantsuzcha tarjimasi bilan birga, 1861-1877 yillari Parijda twqqiz 
jildda nashr etilgan.