Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
245
 
 
 
Thënë shkurtimisht, 
 metalet alkaline dhe alkalinotokësore kanë pamje metalike, janë të buta (me përjashtim të beriliumit) 
dhe kanë densitet relativisht të vogël;  
 pjesa  më e madhe kripërave të këtyre metaleve japin flakë pangjyrë;  
 fransiumi dhe radiumi janë radioaktive.  
Lirimi dhe pranimi i elektroneve – ngjashmëritë dhe dallimet  
Për shkak se përmbajnë elektrone në orbitalet s energjia e të cilave është dukshëm më e lartë se ajo e orbitaleve 
të shtresës paraprake, atomet e elementeve alkaline dhe alkalinotokësore këto elektrone mund ti japin lehtë, duke 
u shndërruar në jone të elektrizuara pozitivisht (elementet alkaline formojnë M

, ndërsa alkalinotokësoret 
formojnë jone – M
2

*
). 
                                                 
*
 M është shenja e përbashkët për metal. Nuk duhet, siç veprohet nganjëherë, për shënimin e metalit të përdoret shkurtesa Me sepse kështu 
zakonisht shënohet grupi metil, CH
3
. 
Elementi
 
Ngjyra e flakës 
 
Elementi
 
Ngjyra e flakës
 
Li
 
E kuqe malinë 
 
Be
 
– 
Na
 
E verdhë
 
Mg
 
– 
K
 
Vjollcë e zbehtë 
 
Ca
 
E kuqe qeramikë 
 
Rb
 
E kuqe rubin 
 
Sr
 
E kuqe karmin 
 
Cs
 
E ndritshme 
 
Ba
 
Verdhë në të gjelbërt
 
1
2
3
4
5
6
Pr v
Vt or
0
2 000
4 000
6000
8000
 
Fig. 7.41. Vlerat e energjisë së parë dhe të dytë të jonizimit (në kiloxhul për mol) të metaleve të grupit të parë (numrat në 
faqen e parë të bazës së diagramit i paraqesin periodat në të cilat gjenden elementet përkatëse 
 
i dytë
i parë 

---

 
246
 
Atomi i hidrogjenit po ashtu mund ta japin elektronin e tij të vetëm dhe të shndërrohet në jonin  H

+
. Mirëpo, për 
shkak të energjisë dukshëm më të madhe që nevojitet që ky elektron të largohet prej atomit  (në lidhje me këtë 
është energjia e jonizimit ose, siç quhet shpesh herë, potenciali jonizues), hidrogjeni jep lektron më vështirë se 
sa elementet alkaline (fig. 7.41). 
Atomet e metaleve alkaline nuk japin elektronin e dytë dhe nuk formojnë jone M
2
. Arsyeja për këtë është vlera e 
lartë e potencialit jonizues të dytë – madhësi që është në lidhje me energjinë e nevojshme të sillet që nga atomi 
që ka humbur elektronin (kjo, nënkuptohet, tani më është jon) të largohet edhe elektroni i dytë. Kjo energji (fig. 
7.42) është për dhjetëra herë më e madhe se energjia e nevojshme për “shkëputjen” e elektronit të parë. 
Përkundër kësaj, vlerat e potencialit jonizues të elementev të grupit t dytë janë dukshëm më të ulëta (shih fig. 
7.42), formimi i joneve M
2+
 jo vetëm që është i mundshëm, por numri oksidues  2 është i vetmi që e kanë 
elementet e grupit të dytë në komponimet që i formojnë. 
Për çdo rast, 
Atomet e elementeve s, duke i dhënë elektronet nga orbitalja s, më e lartë sipas energjisë, shndërrohen 
në jone të elektrizuara pozitive.  
 
2
3
4
5
6
2
1
0
2000
4000
6000
8000
 
 
 
Fig. 7.42. Vlerat e potencialit të dytë jonizues
2
 (në kiloxhul për mol) të elementeve të grupit të parë (të shënuara me 1 në 
anën e djathtë të skemës dhe grupi i dytë; numrat në anën e përparme të bazës i shënojnë periodat në të cilat gjenden 
elementet përkatëse 
1
2
3
4
5
6
7
1
2
0
0,5
1
1,5
2
2,5
 
Fig. 7.43. Vlerat e elektronegativiteteve të elementeve të grupit të parë dhe të dytë (numrat në anën e përparme të bazës i 
shënojnë periodat, ndërsa ato në të djathtë  grupet) 

---

 
247
Shëno konfiguracionet elektronike të elementeve alkaline dhe alkalinotokësore. Përdor mënyrën e shkurtë të shkrimit – shkruaj të themi,, 
19K: [Ar] 4s
1 dhe ngjashëm.  
Shëno konfiguracionet elektronike të 
M
+
, 
përkatësisht joneve 
M
2+
 
të metaleve të grupit të parë dhe të dytë përkatësisht. 
Cilat janë elementet konfiguracionet elektronike të cilave u ngjajnë konfiguracionet elektronike të joneve të metaleve alkaline dhe alkalino 
tokësore? 
Përpiqu që në mënyrë precize të formulosh ligjshmërinë e vërejtur. 
 
Përndryshe, është lehtë të shihet se vlerat e energjive jonizuese (përkatësisht, potencialeve jonizuese) të 
elementeve s zvogëlohen duke shkuar prej hidrogjenit kah franciumi dhe prej beriliumit kah radiumi.  
Me fjalë të tjera,  
sa më i madh të jenë numri atomik i elementit në njërin prej këtyre grupeve, aq më lehtë jipet (n) 
elektroni (et). 
Në mënyrë të ngjashme si potencialet jonizuese, ndryshojnë edhe vlerat e elektronegativiteteve. Edhe ato ulen 
brenda një grupi duke shkuar prej së larti poshtë
*
 (fig. 7.31). në realitet, ceziumi dhe franciumi kanë 
elektronegativitete më të ulëta prej gjitha elementeve në sistemin periodik. 
 
Në prodhimin e celulave fotoelektrike (më shpesh përdoret emri fotocelulë) rol të rëndësishëm ka ceziumi (i pastër, ose si legurë me metale 
tjera alkaline). 
Celula fotoelektrike, përndryshe është një lloj elementi galvanik në të cilin katoda është punuar prej ceziumit. Kur në celulën e tillë do të bie 
drita, prej katodës largohen elektrone të cilat, duke udhëtuar kah anoda, e mbyllin qarkun elektrik (fotocelulat përdoren, të themi për 
kontrollimin e mbylljes së dyerve në llojet më të reja të ashensorëve, kanë edhe përdorime tjera më të rëndësishme). 
A mund të vëresh se pse për prodhimin e fotocelulave përdoret ceziumi, e jo, të themi, argjendi?  
Nuk është në pyetje çmimi – argjendi i pastër është për rreth pesë herë më i lirë se ceziumi i pastër! 
Përndryshe, nuk duhet të harrohet një fakt i rëndësishëm. Pikërisht, siç e dimë, hidrogjeni – i vemi nga të gjitha 
elementet –s mund të formojë edhe jone të elektrizuara negativisht, jone H
–
 (hidrure).  
Kuptohet kjo është e mundshme, për shkak se në këtë mënyrë plotësohet shtresa e parë elektronike. Përndryshe, 
pas kësaj vetie të tij, si dhe sipas asaj që formon molekula dyatomike, hidrogjeni është i ngjashëm me elementet 
halogjene (fluorin, klorin, bromin dhe jodin).  
 
                                                 
*
 Kështu (nuk është gjithnjë me rregullshmëri të njëjtë) është edhe te grupet tjera të sistemit periodik. 

---