Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
248
NË PËRGJITHËSI PËR ELEMENTET p  
Vendi i elementeve p në sistemin periodik  
Shiko figurën 7.44. A  sheh pozitën e elementeve p në sistemin periodik? 
Fig. 7.44. Vendi i elementeve p  në sistemin periodik: pozicionet e elementeve p  që janë jometale janë ngjyrosur me 
të kaltër, ato të elementeve që janë metale janë ngjyrosur me të gjelbër, ndërsa vendet e semimetaleve janë të 
hijëzuara dhe të shënuara me simbolet e elementeve  
 
A e ke vërejtur mirë: elementet p e zënë pjesën e djathtë të tabelës së sistemit 
periodik. Në këtë grup marrin pjesë elementet e pesë grupeve që i kemi shënuar si 
13, 14, 15, 16, 17 dhe 18. Gjatë kësaj elementet e grupit 16-të quhen halkogjene, 
ato të grupit 17-të shënohen si halogjene, ndërsa grupin e 18-të e përbëjnë 
elementet fisnike (inerte). 
Pothuaj se gjitha jometalet (me përjashtim të hidrogjenit) bëjnë pjesë në 
elementet p (shih fig. 7.45). Mirëpo, në elemente p bëjnë pjesë edhe elementet të cilat, gjithsesi, janë metale (për 
shembull, Al, Sn dhe Pb), po ashtu edhe të gjitha semimetalet. 
 
  1 
2    3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10
11
12
13
14
15
16
17  18 
 
             
 
1 
             
 
2 
             
B 
 
 
 
 
 
3 
             
  Si   
 
 
 
4 
             
  Ge  As   
 
 
5 
             
 
  Sb  Te   
 
6 
             
 
 
 
  At 
 
7 
             
 
 
 
             
 
 
               
 
 
               
 
 
Fig. 7.45. Sulfuri është element 
p   

---

 
249
Siç vëren, 
në sistemin periodik elementet p janë të vendosura në grupet që i kemi shënuar si i 13-të, 14-të, 15-të,  
të 16-të, 17-të dhe 18-të; sipas vetive të substancave të thjeshta, si edhe ato të komponimeve të tyre, ele-
mentet p mund të jenë jometale, metale ose semimetale (gjitha semimetalet bëjnë pjesë në elemente  p). 
Te gjitha elementet p janë tërësisht të plotësuara orbitalet ns  (n, sikur edhe më herët, është vlera e numrit 
kryesorë kuantik që korrespondon me periodën në të cilën gjendet elementi i dhënë), përderisa numri i 
elektroneve np është për dy herë më i vogël se numri i grupit të shënuar me shifër romake. Kështu, në periodën e 
dytë numri i elektroneve np është: 
 
 
Kuptohet, me gjashtë elektrone të këtilla plotësisht janë plotësuar gjitha orbitalet 2p. Ngjashëm është edhe me 
elementet p të periodave tjera (vërtetoje këtë!). 
 
Mbaje në mend: 
Sipas numrit të elektroneve p në orbitalet np, elementet p mund të jenë elemente p
1
, p
2
, p
3
, p
4
, p
5
 ose p
6
. 
             
  
  
 
 
             a  
 
    b 
 
          c 
Fig. 7.46. Shembuj për disa elemente- p : bromi (a), alkimisti Brand e zbulon fosforin (b), alumini (c) 
Elementi
 
B
 
C
 
N
 
O
 
F
 
Ne
 
Grupi 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
Numri i elektroneve  np 
 
1 
2
 
3
 
4
 
5
 
6
 

---

 
250
Metalet më lehtë japin elektrone  
Me elementet s nuk kishim probleme  -  ato gjithnjë japin elektrone. Përjashtim bën hidrogjeni (ai mund të jap 
dhe të pranojë elektrone), por ai është vetëm një nga pesëmbëdhjetë elementet s të njohura deri më tani. Edhe 
ashtu, kush mund ta dijë se hidrogjeni duhet të shqyrtohet bashkërisht me elementet tjera s! 
Te elementet p nuk është ashtu thjeshtë.  
Pikërisht, elementet p që janë metale, mund të japin elektronet plotësisht
*
: alumini  tre, kallaji  katër etj. dhe 
gjatë kësaj të formojnë katione me ngarkesa përkatëse. Kuptohet, jipen, elektronet valente.  
Mirëpo, nuk japin çdoherë elektrone valente. Për shembull, kallaji shpesh “kënaqet” me formimin e kationeve 
Sn
2+
,  e ngjashme është situata edhe te plumbi. Në realitet, kallaji dhe plumbi shpesh kanë vlera të numrave 
oksidues të barabartë me +2, edhe pse ato përmbajnë nga katër elektrone valente. 
Siç vërehet, 
 metalet e grupit të trembëdhjetë mund të formojnë M
3+
, ndërsa ato të grupit të katërmbëdhjetë jone–
 M
4

;  
 në rastin e elementeve siç janë Sn dhe Pb, karakteristik është edhe formimi i joneve M
2

.  
Elektronegativiteti më i madh, më lehtë pranohen elektronet 
Duke pasur parasysh konstatimin e lartpërmendur, shtrohet pyetja si, atëherë, qëndron situata me elementet p
3
, p
4
 
ose p
5
. 
Për atomin sikur ai i fluorit, shumë më lehtë është të pranojë se sa të japë elektrone. Në këtë mënyrë, pikërisht, 
arrihet konfiguracioni elektronik që i ngjanë atij të gazit fisnik që vijon pas tij në sistemin periodik (neoni), 
ndërsa konfiguracioni i tillë konsiderohet si stabil. 
Me këtë, kuptohet, do të fitohet jo kationi, por anioni. Në mënyrë të ngjashme jone E
 
mund të formojnë edhe 
elementet tjera halogjene (klori, bromi, jodi, astati).  
Në realitet, 
1 është vlera e vetme e numrit oksidues që elementi i fluorit mund ta kenë, vlera të tilla të numrit 
oksidues mund të kenë edhe elementet tjera halogjene.  
Nëse ke menduar drejtë, me siguri je përgjigjur se oksigjeni, sulfuri ose seleni (po ashtu edhe azoti ose fosfori) 
më lehtë pranojnë se sa japin elektrone, duke formuar gjatë kësaj jone okside, sulfure, selenure, nitrure ose 
fosforure. Jone të tilla ekzistojnë, ndërsa për oksigjenin vlera tipike e numrit oksidues është 
2.  
Gjatë kësaj, siç e dimë, 
Sa më i madh është elektronegativiteti i elementit, aq më lehtë atomi i atij elementi do të pranojë 
elektrone nga atomet me të cilët lidhet. 
                                                 
*
 Mos harro se për largim të plotë të elektronit flitet vetëm kushtmisht: elektroni plotësisht i larguar d.m.th., në realitet, elektroni për të cilin 
është shumë pak e besueshme se mund të gjendet në afërsi të bërthamës të atij atomi prej të cili rrjedh. Ngjashëm është edhe me pranimin e 
plotë të elektroneve. 
A mundesh, në bazë të asaj që ishte thënë, të supozosh se për elementet grupit të gjashtëmbëdhjetë (oksigjeni, sulfuri, seleni) do të jenë 
karakteristik pranimi ose largimi i elektroneve?  
Ndërsa për elementet azotin dhe fosforin (ato bëjnë pjesë në grupin e pesëmbëdhjetë)? 

---