Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 333 “Başqa bir dastan da vardır ki, onda Abdullah Əndəlusi adlı bir şeyx təqribən Şeyx Sənan dastanına eyni olan sərgüzəştə mübtəla olur. Bu Abdullah Əndəlusinin də, həmin hekayətə əsasən, Şeyx Sənan kimi çoxlu müridləri olmuşdur, Cüneyd kimilər onun müridləri və şagirdləri sırasında vardır. Cüneydin şeyxləri arasında Abdullah Əndəlusi adlı bir kəs olma- dığına görə tədqiqatçıların bəzisi Şeyx Sənan dastanının onunla əlaqəsini qəbul etməmişlər və İmam Qəzzaliyə aid olan “Töhfətül-müluk” adlı bir kitabda olan hekayəyə əsasən Şeyx Sənanı Əbdürrəzaq Sənani bilmişlər”. (1, 214)Əbdürrəzaqın adı Xacə Abdullah Ənsarinin “Təbəqatüs-sufiyyə”, Hücverinin “Kəşfül-məhcub” əsərlərində yazılsa da, onun həyat hekayəsinin Şeyx Sənan dastanına oxşamadığı məlum olmuşdur. Bizim fikrimizcə, əgər Fəridəddin Əttar “Məntiqüt-teyr” əsərinin əsas süjet xəttini İmam Qəzzalinin “Risaltüt-teyr” əsərindən, Şeyx Sənan dastanını onun “Töhfətül-müluk” əsərin- dən götürmüşdürsə, Şeyx Sənanın da Əbdürrəzaq Sənani qəbul etməyimiz daha düzgün olar. Şeyx Sənan dastanının təhlilinə keçməzdən qabaq onun “Məntiqüt- teyr” əsərinin hansı hissəsində verilməsinə diqqət yetirməliyik. Bu dastan quşların şanapipikdən yolun necəliyini soruşmasından sonra gəlir. Şanapipik onlara belə deyir: “Quşlar şanapipiyin dilindən o sirləri eşidəndə və simurğa bağlılıqlarını biləndə hərarətlə işə başladılar və birləşdilər. Onlar şanapipi- kdən sülukun şərtini soruşdular. Şanapipik cavab verdi ki, aşiqliyin əlaməti cism və candan keçməkdir. Eşq yolunda nə maddi işlərə bağlanmaq, nə də mənəvi işlərə vurulmaq lazımdır. Candan keçməyin özü mətluba çatmaq deməkdir. Aşiq əmrə tabedir ki, məşuq nə buyurur? Eşq varlığın əsasıdır, axırı da dərddir. Dərddən məqsəd kamal tələbi və kamilləşmək yolunda çalışmaqdır. Şeyxin fikrincə Adəmin mələklərdən və müqəddəslərdən üstünlüyü bundadır ki, adəmin dərdlə birgə eşqi vardır, müqəddəslərin eşqi olsa da, dərdi yoxdur. Yolun çətinliklərindən qorxmaq lazım deyil, çünki mətlub böyükdür”. “Şeyx Sənan” dastanı verildikdən sonra isə quşlar püşk atmaqla şanapipiyi özlərinə bələdçi – pir seçirlər. Əsərin qısaca süjet xətti belədir: Şeyx Sənanın oxucuya tanıtdırılması, Şeyx Sənanın gördüyü qəribə yuxu, Şeyx Sənan və müridlərinin Rum ölkəsinə yollanması, Məsihi qızının gözəlliyinin vəsfi, Şeyx Sənanın Məsihi qızına vurulması, Gecənin təsviri, Müridlərin şeyx Sənana öyüd-nəsihət verməsi, Şeyx Sənan yarının yaşadığı küçəyə yollanması, Şeyx Sənanın qıza öz eşqini bəyan etməsi, Məsihi qızının Şeyx Sənanı dinsizliyə dəvət etməsi, Şeyx Sənan deyri-muğanda, Şeyx Sənan kafirlik yolunda, Məsihi qızın Şeyx Sənana donuz otartdırması, Şeyx Sənan müridlərinə qayıtmağı məsləhət bilməsi, Şeyxin Kəbədəki müridinin hadisədən xəbərdar olması, Müridin dostluq haqqında dedikləri, Müridlərin yenidən Ruma yollanması, Müridin Mustafanı (s) yuxuda Filologiya məsələləri, № 7, 2017 334 görməsi, Şeyx Sənanın tövbvə etməsi, Məsihi qızının yuxu görməsi, Məsihi qızın Şeyx Sənanın ardınca yollanması, Şeyx Sənana qızın halının ilham olunması, Məsihi qızının Şeyx Sənanın əli ilə islamı qəbul etməsi, Məsihi qızın islamı qəbul etdikdən sonra canını tapşırması, Eşq yolunun vəsfi.Fəridəddin Əttarın “Məntiqüt-teyr” əsərini əvvəldən axıra kimi ilahi eşqin vəsfinə həsr olunduğunu desək, yanılmarıq. Çünki onun digər əsərləri ilə müqayisədə demək olar ki, bütün hekayələr ilahi eşq haqqında yazılmışdır. “Şeyx Sənan” dastanı da ilahi eşq haqqında olan hekayələrdən biridir. İlk baxışdan bu hekayənin şeyx Sənanın məsihi qızına olan eşqinin təsvirini görürük. Amma bütün dastanı oxuduqdan sonra gəldiyimiz qənaət belədir ki, bütün məsnəvidə olduğu kimi bu dastanda da Əttar ilahi eşqdən bəhs açır. Əsərin məzmununda verilən bir hissədə bizim gözümüz önündə məsihi qızına olan eşq deyil, Allaha olan eşqi nəzərdə tutsaq, görərik ki, şair necə də poetik bir tərzdə bunu qələmə almışdır. Burada Əttar nəzmə çəkdiyi cümlələrdə əslində qızın eşqini yox, Allahın eşqini tərənnüm etmək istəmişdir. Həmin hissə Müridlərin Şeyx Sənana nəsihət verməsi hissəsində çox gözəl verilmişdir. Dastanın qəhrəmanları Şeyx Sənan, məsihi qızı, onun dörd yüz müridi, Kəbədə olan mürid, Mustafa (s)-dır. Birinci hissədə Şeyx Sənan haqqında məlumat verilsə də, dastan Şeyx Sənanın bir neçə dəfə ardıcıl qəribə bir yuxu görməsi ilə başlayır. Belə ki, dörd yüz müridi olan bir şeyx yuxuda görür ki, Rum ölkəsində bir bütə sitayiş edir. Əsəri oxuduqca görürük ki, Əttarın büt adlandırdığı qəhrəman məsihi qızıdır. Əsərdə əsas məqsəd eşqin insanlara olan təsirini göstərməkdir. Təsadüfi deyil ki, Əttarın müəyyən etdiyi yeddi vadiyə “Həft vadiye eşq” (“Yeddi eşq vadisi”) deyirlər. Bu dastanda Əttarın eşqə verdiyi təriflər aşağıdakılardan ibarətdir. 1. Eşqdə möminlik və kafirlik yoxdur. ﺎﮐ ﮫﭼ نﺎﻤﯾا ﺎﺑ و ﺮﻔﮐ ﺎﺑ ار ﻖﺸﻋ ر رﺎﮐ ﮫﭼ نﺎﺟ ﺎﺑ ﮫﻈﺤﻟ ار نﺎﻘﺷﺎﻋ Eşqin küfr və imanla nə işi var? Aşiqlərin bir an canla nə işi var? (5, s. 66) 2. Eşqdə cavan və qoca yoxdur. دﺮﻣ ﺮﯿﭘ ﮫﭼ ناﻮﺟ ﮫﭼ ار ﯽﻘﺷﺎﻋ دﺮﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ دز ﮫﮐ لد ﺮھ ﺮﺑ ﻖﺸﻋ Aşiqliyin nə cavanı, nə qocası Hansı ürəyə eşq vurdusa, təsir etdi. (5, s. 75) 3. Eşq mömini kafir, kafiri dindar edə bilər. هاﻮﺨﻣ ناﺮﯿﺣ ﻦﻣ زا ﺮﻔﮐ ﺰﺟ ﺖﻔﮔ هاﻮﺨﻣ نﺎﻤﯾا وزا ﺪﺷ ﺮﻓﺎﮐ کﺮھ Mən heyrandan küfrdən başqa bir şey istəmə Kim ki, kafir oldu, ondan iman istəmə. (5, s. 73) راﺮﻗ ﯽﺑ نﺎﻤﯾا قوذ زا ﺶﻟد ﺪﺷ Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|