Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
70
idı. 1918-ci il yanvarın 7-də Cənubi Qafqaz Komissarlığının göstərişi 
ilə, ona tabe olan zirehli qatarı Şamxor (indiki Şəmkir rayonu –A.V.) 
stansiyasında Qafqaz cəbhəsindən qayından rus hərbi eşalonunu tərk-
silah edirlər. Bu işdə onlara Müsəlman Milli Şurasının nümayəndələri 
yaxından kömək edirdi.  
Ukraynalı əsgərləri aparan iki qatar Şəmkir stansiyasında dayan-
dırılmış və onların başçıları ilə danışıqlar aparılmışdı. Əsgərlər Gəncə 
stansiyasında lazım olan bütün ərzaq və digər ləvazimatlarla təchiz 
edilərək yola salınmışdılar. Bu tədbirlər nəticəsində bir topçu ba-
tareyası, atlar və başqa silahlar da əldə edilmişdi.
1
  
Lakin digər rus hərbi hissələrinin tərksilah edilməsi dinc yolla 
mümkün olmadı. Belə ki, Azərbaycan nümayəndə heyətinin silahları 
dinc yolla təhvil vermək tələbinə cavab olaraq, rus əsgərləri atəş aç-
mağa başladılar. Könüllü milis dəstələri ilə kazaklar arasında bir neçə 
saata qədər döyüş davam etdi və nəhayət, kazak qatarlarında ağ bay-
raqlar görünməyə başladı. Çarəsiz qalan kazaklar bütün silahlarını təh-
vil verdilər. Milli komitə kazak yaralılarını xəstəxanaya göndərdi, sağ 
qalan kazaklar isə ərzaqla təmin edildilər. Dağıdılan relslər yenidən tə-
mir olunduqdan sonra qatar Rusiyaya yola düşmüşdü.
2
 
Yeni silahlı dəstələr yaradılması üçün silah çatışmırdı. Bunu nə-
zərə alan Gəncə Müsəlman Şurası şəhərdə olan keçmiş çar ordusunun 
219-cu alayını, həmçinin Qafqaz cəbhəsindən Rusiyaya qayıdan bir 
neçə hərbi eşalonu tərksilah etməyə razı oldu. Bu tədbirin həyata keçi-
rilməsi nəticəsində 15 min tüfəng, 70-ə yaxın pulemyot və 20 top əldə 
edilmişdi.
3
 
Lakin azərbaycanlıların silahlanmasından St.Şaumyan bərk na-
rahat olmuşdu. Azərbaycanlıların onlara çatacaq silahları  əldə etmək 
istəyəndə, St.Şaumyan hay-küy qaldıraraq, bunu quldurluq kimi qiy-
mətləndirirdi. Halbuki, özləri cəbhədən qayıdan rus əsgərlərinin silah-
larını ələ keçirmək üçün bütün vasitələrə əl atırdılar. Mart qırğını ərə-
fəsi Bakı bolşeviki Avakyan, vəziyyətindən və  vəzifəsindən asılı ol-
mayaraq, Komitəyə gələn bütün ermənilərə silah və patron paylayırdı. 
Ermənilər artıq bir neçə ay idi ki, ciddi silahlanırdılar, şəhərin erməni-
lər yaşayan hissəsinə, Ermənikəndə və onların yaşadığı Bakı kəndləri-
                                                 
1
 Baykara H. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi. Bakı: Azərnəşr, 1992, 276 s. S. 220   
2
 Yenə orada, s221. 
3
 Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, V c., s.292. 

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
71
nə silah, patron, pulemyot daşınırdı. Bütün bunlar, St.Şaumyanın rəh-
bərlik etdiyi Bakı Sovetinin gözü qarşısında baş verirdi və əslində öz-
ləri də buna köməklik edirdilər. 
1918-ci ilin mart hadisələri zamanı bolşevik hərbi drujina dəs-
təsinin üzvü olan A.Qalustyanın xatirəsində “Mart hadisələri zama-
nı” onun evində “partiyanın Bakı Komitəsinin hərbi drujinalarının 
qərargahının yerləşməsi”,  Şaumyanın göstərişi ilə praporşik Batma-
novdan alınan silahların onun evinə yığmalarından bəhs olunur. Da-
ha sonra xatirədə “Hərbi drujinanın rəisi Kostya Batmanovun gənc-
ləri vintovkaları, pulemyotları söküb və  yığmağı öyrətməsi” qeyd 
olunur.
1
  
Rus məmurlarına, rus fəhlələrinə  və  əsgərlərinə istinad edən 
menşevik, eser, kadet, daşnak və bolşevik olmaq üzrə müxtəlif siyasi 
firqələr ətrafında birləşən Azərbaycandakı ruslar “Müsavat”ın yaratdı-
ğı  hərəkat qarşısında daxili mübahisə  və mübarizələrini unudub və 
“Müsavat”a qarşı vahid cəbhədə birləşdilər.
2
  
Əgər  əvvəllər, bolşeviklər onları süpürüb bir kənara ata biləcək 
“tatar – erməni” qırğını və vətəndaş müharibəsindən uzaqlaşmağa çağı-
rırdılarsa, indi iki millət arasındakı toqquşmaların öz xeyirlərinə oldu-
ğunu aydın başa düşürdülər. Çünki potensial cəhətdən bolşeviklər üçün 
daha təhlükəli olan azərbaycanlılar Bakıda hərbi cəhətdən hələ zəif idi-
lər; digər tərəfdən, hətta daşnakların qələbəsi də şəhərdə erməni azlığı-
nın daimi hakimiyyəti ilə nəticələnə bilməzdi. St.Şaumyanın çıxışların-
da şiddətli çarpışmaların labüdlüyü daha tez-tez nəzərə çarpdırılırdı.
3
 
1918-ci il martın 15-də çıxış edərkən Bakı Soveti Zaqafqazi-
ya vətəndaş müharibəsinin mərkəzinə  və istehkamına çevrilməli-
dir deyə
4
 St.Şaumyan yazırdı: “Bizim siyasətimiz – vətəndaş mühari-
bəsidir. Kim bu siyasətin  əleyhinə gedir, həmin adamlar düşmənləri-
mizdir”.
5
 
Türk-müsəlmanların mənafeyini açıq müdafiə edən “Müsavat” 
partiyası və Müsəlman Milli Şurası ilə açıq ixtilafda olan Bakı Soveti 
                                                 
1
Azərbaycan Respublikası Prezidenti işlər idarəsi Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPİİSSA), 
f.268, siy.23, iş151, v.14.  
2
 Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı: Nicat, 1992, 246 s. S.70. 
3
 Svyatoxovski T. Rusiya Azərbaycanı 1905-1920-ci illər. //Azərbaycan, 1989, № 
11, s. 117 – 134. S.122. 
4
 Шаумян С.Г. Статьи и речи. Баку: Красный Восток, 1929, 305 с. C.114. 
5
 Svyatoxovski T. göstərilən əsəri, s.123. 

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
72
daşnakların silahlı qüvvələrindən qorxmurdular. St.Şaumyan yaxşı ba-
şa düşürdü ki, Bakı daşnakları bolşeviklər üçün heç bir qorxu törət-
məyəcək .
1
  
Birinci dünya müharibəsi başlayanda Türkiyə  ərazisinə daxil 
olan rus ordusunun tərkibində 8 erməni prolku da var idi. Onlara türk-
lərin qatı düşməni Andronik (1-ci polka), Dro (2-ci polka), Hamazasp 
(3-cü polka), Kerri (4-cü polka), Canpoladyan (5-ci polka), Banduxt 
(6-cı polka), knyaz Arqutinski (7-ci polka), Xeço (8-ci polka) rəhbər-
lik etmişdilər.
2
  
Yuxarıda adları qeyd olunan  erməni polkları Türkiyə torpaqla-
rında ağır məğlubiyyətdən sonra onların tör-töküntüləri Azərbaycan 
ərazisinə soxularaq, burada azərbaycnlılara qarşı kütləvi qətliamlar tö-
rətməyə başlamışdılar. Həmin erməni silahlı  dəstələrinin bir hissəsi 
sonradan Bakıda real hakimiyyətə malik olan və S.Şaümyanın rəhbər-
lik etdiyi Bakı Sovetinin əsas hərbi qüvvəsinə çevrilmişdi.  
Ümumiyyətlə, Bakı Sovetinin silahlı qüvvəsi 6 min nəfədən iba-
rət idi. Bundan 3-4 minə  qədəri olan daşnak qoşun hissələri də Bakı 
Sovetinin ixtiyarına verilmişdi.
3
 
N.Nərimanov daşnakların məkrli siyasətini özünün “Qafqazı iş-
ğalına baxış” adlı məqaləsində açıb göstərmişdi. N.Nərimanov yazır-
dı: “… daşnaklar özlərinin otuzillik siyasi həyatları ərzində göstərdilər 
ki, onlar Böyük Ermənistan haqqındakı arzularını  həyata keçirmək 
üçün istənilən halda sifətlərini dəyişə bilərlər. Daşnaklar Qolitsinin 
dövründə (Rusiya imperiyasında Nazirlər Sovetinin sədri olmuşdur) 
inqilabi partiya hesab olunurdular, Voronsov – Daşkovun dövründə 
onun ayaqlarını öpürdülər və ən qatı əksinqilabçı idilər. Bunun səbəbi 
onda ki, Voronsov müharibədən sonra Böyük Ermənistan yaratmağa 
söz vermişdi.  Əgər indi Qafqazda Sovet hakimiyyəti qurularsa, onda 
daşnaklar o saat sifətlərini dəyişib, bu dəfə kommunist olacaqlar. Ye-
nidən Azərbaycanda və Gürcüstanda iş başında duracaqlar. Daşnaklar 
əllərində Böyük Ermənistan xəritəsi və  dəqiq proqrakimla Peterburqda 
söz vermi7848 Tw 0.39 0 Tyc 0.1189 Tw 0.445 0 .53rqd9.1(a)]TJ /C2_1 1 Tf 0 Tc 0 .44i78702 Tw 0.445 0 Td ( kommuti2lad ( kompnC2_14k Erm)Tj /C2_8(,]TJm1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 7.695 0 T9.7525>Tj /TT1 1 Tf 0.002 Tc 0.0417Tw 0.44535 0 Td (n sonra yaratm)9.1(a)]TJ /5(-)Tj m1 1 Tf 0 Tc 0 Tw .121 Tw 0 0 Td <525>Tj /TT1 1 1 TT1 1 Tf 0.0012 Tc (a 27Tw 0.44523 0 Td 30525>Tj (ul/C2_1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 1.63 0 Td2 (>Tj /TT1 1 Tf 0.002 Tc 0.042 Tw 0.44525 0 Td [( Bunun s)TH 1 Tf 0 Tc 0 Tw 1.535 0 Td <525>Tj /TT1 1 Tf 0.445 0 Td .445 0 Td (ll)Tj /C2t-7 Tc 0.1293 Tw -08457 -1.20574 <0525>Tj (t1(ag4standa i) 1 1 T<525>0T<5231Da)6 154.3 BTm <06(a)]T<0525>Tj (i_1 1 Tf 0 Tc <0525>Tj 0 0 Td 80525>Tj /TT1 1 Tf 0.12 Tc 0c 0.39 0 Td ([( Bunun tTT2 _1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 1.63 <0525>Tj /TT1 1 Tf -0.0011 Tc 0.0653 Tw -080520 Td [(rb)6(aycaniu d)72_1_1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 7.695 0 T1<0525>Tj /T 1 Tf 0 Tc 0 .44i78701 Tw 0.(õ)Tj /j /C2_) Tf 0.385 0 Tdqd9.1(365)Tj /TT1 1 Tf 0.0006 Tc 0.8250 Td [(nda dur/C2/C2h 1 Tf 0 Tw 1.255 0 T/TT1 1 Tf 0.0001 Tc 0.05 0 Td <0ind)Tj /yas) Tf 0.385 0 Tdqd9./TT1 1 Tf 0.0006 Tcc 0.0738 Tw 0.888 0 T1<61365)Tj /z_1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 1.535 0 Td 20525>Tj /TT1 1 Tf 0.001 Tc 0.059 Tw 0.485 0 Td ( Gürc[( a)4(t)<052(anc 0.8(az2h  1 Tf 0 Tc 0 Tw 4.92 0 Td <0525>Tj /TT1 1 Tf -0.0009 Td (rini d)Tj  1 Tf 0.33 0 Td <05525>Tj /TT1 1 Tf -0.0009 Td (rni d)Tjk 1 Tf <0525>Tj /TT1 1 Tf 0.0001 Tcc 0.445 0 Td 9tl)Tj /C2_1 1 Tf 0 Tc 0.555 0 Td <0525>Tj /TT1 1 Tf -0.0009 T 0.441 0 Td (ll)Tj /Ccanin)J /C- 0 Tw -21.-26.91T<0569j /C2________________________________________________ 1 TET 5,]TT<5d (0521(rni.6 re f BTT<525>0T<52200]TT<19 <052Tm (_ 1 T65 Td5>0T65 Td5,]TT<12<0i52Tm (1 1 Tc 0.0653 Twc 0.07 0 Td 0.525>0T< 0.5259 9tT< 7<6136Tm [( 8(, Sv)- <0/yatoxo)- <0/vsk)- <0/i)00 TcT. g)- <0/k Er)- <0/s)<054(t) 1 Tf 0 Tc 0 Tw 4.92 0 Td8.71525>Tj /TT1 1 Tf -0.0002 Tc 0.071 0 Td (37t)Tj /C2_1 1 Tf 0 Tc 0.555 0 Td 88525>Tj /TT1 1 Tf 0.445 0 Td .43 0 Td (l3da dur/C2 1 Tf 0 Tc 0.775 0 Td <5525>Tj /TT1 1 Tf 0.002 Tc 0.(l3da dur/s 1 Tf 0.33 0 Td <08525>Tj /TT1 1 Tf -0.0002 Tc 0.0611 Tw 0.026 0 Td ( 3)Tj /Ccanu d)4/i)d 3TJ s <5)- <1(3.  0 Tw -21. 0 Td65 Td5>0T65 Td5,]TT<00]6052Tm (21 Tc 0 Tw02 Tw 0..07 0 Td 0.525>0T< 0.5259 9tT96.1052Tm (_2_1 1 Tf 0 Tc 0 Tw 5.12 0 Tdd <6525>Tj /TT1 1 Tf 0.002 Tc 0.04263 Twc 0.045 0 Td (n3)Tj /Ccani)5st k Er)Da)]n)Da)]a i)l)5sl5RP 3flis, 1916J s 4-12<  0 Tw -21. 0 Td65 Td5>0T65 Td5,]TT89.1352Tm (3 1 T< 0.525>0T< 0.5259 9tT84.6352Tm (_ 1 Tf 0.33 0 Td <25525>Tj /T0F81 Tf 0.0001 Tcc 0.441 Tw 0.4.28 Td ( k2ommuti2lab)- <0anu 4)4/ah)- <0aiTJ /3(o)- <0av  °ð…ÐÙÑRe—B% a
 3
37t

---