Microsoft Word 2011 teqvim son doc

47 

zırlanmışdır. Nəzəriyyə uzun müddət Amerika elmi 

ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilməsə  də, ötən  əsrin 

80-ci illərində yapon alimlərinin diqqətini cəlb etmiş 

və yaponlar bu unikal nəzəriyyədən yararlanmaq qəra-

rına gəlmişlər. L.Zadə  nəzəriyyəsinin tətbiqi gündo-

ğan ölkəyə milyardlar qazandırmışdır. Bu gün Yapo-

niyanın “Mitsubishi”, “Toshiba”, “Sony”, “Canon”, 

“Sanyo”, “Nissan”, “Honda” və digər nüfuzlu şirkət-

ləri qeyri-səlis məntiq texnologiyasından foto və vide-

okameralar, paltaryuyan maşınlar, vakuum kimyəvi 

təmizləyiciləri istehsalında, avtomobillərin, qatarların, 

sənaye proseslərinin idarə olunmasında geniş istifadə 

edirlər. L.Zadə 1989-cu ildə qeyri-səlis məntiq nəzə-

riyyəsinin sənayedəki uğurlarına görə Yaponiyanın 

elm adamlarına verdiyi ən yüksək mükafat - “Honda” 

mükafatı ilə  təltif olunub. Amerikalılar gec də olsa, 

L.Zadə nəzəriyyəsinin qiymətini anlamağa, ondan ya-

rarlanmağa başlamışlar. Bu gün bu nəzəriyyə Ameri-

kanın “General Motors”, “General Electric”, “Moto-

rola”, “Dupont”, “Kodak” və başqa  şirkətləri tərəfin-

dən istehsalatda geniş tətbiq olunur. 

L.Zadə eyni zamanda “Təəssüratlar nəzəriyyəsi”, 

“Sistemlər nəzəriyyəsi”, “Sözlə işləyən kompyuter nə-

zəriyyəsi”, “Optimal süzgəclər nəzəriyyəsi” kimi dün-

ya elminin inkişafında, onun yeni əsaslar üzərində qu-

rulmasında mühüm rol oynamış elmi kəşflərin müəlli-

fidir. L.Zadə dünyada əsərlərinə ən çox istinad edilən 

alim sayılır. Təkcə 1990-2000-ci illərdə onun əsərlə-

rinə 36000-dən çox istinad edilmişdir. L.Zadə bir çox 

xarici ölkə akademiyalarının üzvüdür. O, çoxlu sayda 

mötəbər cəmiyyətlərin və fondların mükafatlarına la-

yiq görülmüş, medallarla təltif edilmişdir. O, onlarla 

xarici dövlət və ictimai təş-

kilatların fəxri doktorudur, 

amma professor Lütfi Zadə 

şəxsiyyətini, Lütfi Zadə  əl-

çatmazlığını müəyyən edən 

bu mükafatlar deyil, bir 

ömürdə beş elmi nəzəriyyə 

yaratması, dünya elmində 

inqilabi çevriliş edib onun 

ümumi mənzərəsini dəyiş-

dirməsi ilə xarakterizə olu-

nur. 

Böyük alim Azərbay-

canda çox az yaşasa da, Və-

təndə onu heç vaxt unutma-

mışlar. Lütfi Zadə haqqında 

“Müasir elmin korifeyi” 

(müəlliflər - Fərhad Tağı-

yev, Şamxəlil Məmmədov), 

“Dünya dahilərsiz yaşaya 

bilmir” (müəllif-Möhbəd-

din Səməd) adlı kitablar ya-

zılmış, “Uzaq və yaxın Lüt-

fi Zadə” (quruluşçu rejisso-

ru - Oqtay Babazadə, sse-

nari müəllifi - Möhbəddin 

Səməd) adlı  sənədli film 

çəkilmiş, Lütfi Zadə irsi və 

Süni  İntellekt Assosiasiya-

sı, Lütfi Zadə adına Bey-

nəlxalq Müasir Elmlər 

Akademiyası yaradılmışdır. 

 

Ədəbiyyat 

 

AzərTac. Azərbaycan Prezidenti İlham  Əliyev “Bakutel-2008” XIV Azərbaycan 

beynəlxalq telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları  sərgisində  iştirak 

etmək üçün ölkəmizdə  səfərdə olan dünya şöhrətli alim, həmyerlimiz Lütfi Zadəni 

qəbul etmişdir //Azərbaycan.- 2008.- 11 noyabr.- S.1. 

XXI  əsr intellektual sistemlər dövrüdür /Müsahibəni verən: Lürfi Zadə; 

müsahibəni götürən Möhbəddin Səməd //Respublika.- 2007.- 6 sentyabr.- S.4. 

---

48 

Zadə, Fey. Qeyri-səlis məntiqin atası ilə  həyatım və  səyahətlərim /F.Zadə; 

seriyanın məsul red. E.İsmayılov; ruscadan çevirəni və çapa hazırlayanı: 

Ü.Hüseynova; red. M.Axundova; ön söz. R.Əliyev; Qafqazın Strateji Tədqiqatlar 

İnstitutu.- Bakı: Qafqaz , 2006.- 368 s. 

Paşayeva, Q. Dahi və sadə azərbaycanlı - Lütfi Zadə /Q.Paşayeva //Xalq cəbhəsi.- 

2008.- 20 sentyabr.- S.11-12. 

Səməd, M. Dünya dahilərsiz yaşaya bilmir /M.Səməd; elmi red. M.Mərdanov; 

red. Ş.Vəliyev.- Bakı: Azərbaycan Ensiklopediyası, 2000.- 224 s. 

Zeynalov, S. Lütfi Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elmlər Akademiyasının 

fəaliyyəti genişlənir /S.Zeynalov //Respublika.- 2008.- 25 iyun.- S.5. 

 

Rus dilində 

    Жизнь  и  путешествия  с  отцом  нечеткой  логики  от  Фей  Заде.-  Баку, 

Чашыоглы, 2001.- 360 с. 

İnternetdə 

www.az.wikipedia.org 

www.elibrary.az 

www.load.az  

www.science.az 

 

Adilə Abdullayeva 

 

---

49 

   

Nəvai  Əlişir Nizaməddin  

Mir  Əlişir Teymurilər sara-

yına yaxın zadəgan ailəsində 

1441-ci il fevral ayının 9-da 

Heratda anadan olmuşdur.  

Təhsilini Herat, Məşhəd 

və  Səmərqənd  şəhərlərində 

almış,  şəxsi mütaliəsi nəticəsində dövrünün ən gör-

kəmli alimlərindən biri kimi tanınmışdır. Kiçik yaşla-

rından özbək və fars dillərində şeirlər yazmış, 15 ya-

şında  şair kimi şöhrətlənmişdir.1468-ci ildə  məktəb 

yoldaşı Hüseyn Baykara hakimiyyət başına gəldikdən 

sonra Nəvai möhürdar təyin olunmuş, 1472-ci ildə və-

zir rütbəsinə yüksəlib  əmir titulu almışdır. Dövrünün 

alim, şair, musiqiçi, rəssam və xəttatlarını himayə et-

miş, öz hesabına mədrəsə və xəstəxanalar açmış, yol-

lar çəkdirib körpülər saldırmış, kanallar qazdırmış, 

karvansaralar tikdirmiş, sarayda əməkçi xalqın müda-

fiəçisi kimi tanınmışdır. Lakin Nəvainin bu nəcib işlə-

ri irticaçı dairələrdə narazılıq doğurmuş, onlar şair 

haqqında böhtan və iftiralar yaymışlar. 1476-cı ildə 

Nəvai vəzirlikdən imtina etməyə  məcbur olmuşdur. 

Bir müddət Astrabad vilayətinin hakimliyinə göndə-

rilmiş (1487), 1488-ci ildə Herata qayıdaraq, ömrünün 

axırınadək yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. 

Ə.Nəvai 6 divan yaratmışdır. İlk şeirlərini “Bədaye 

ülbidayə” (1470-ci ilin əvvələri) adlı divanında topla-

mış, 2-ci divanını “Nəvadir ül-nəhayə” (1476-1483) 

adlandırmışdır. 1498-1499-cu illərdə özbək dilində 

yazdığı lirik şeirlərini “Çahar divan” adlanan 4 cilddə 

“Qəraib üs-sifər” (“Uşaqlı-

ğın qəribəlikləri”), “Nəva-

dir ül-şəvab” (“Gənclik na-

dirlikləri”), “Bədaiy ül və-

sət” (“Orta yaşın gözəllik-

ləri”), “Fəvaid ül-kibar” 

(“Böyüklüyün faydaları”) 

toplanmışdır. Fars dilindəki 

qəzəlləri isə “Divani-Fani” 

adı ilə məşhurdur. 

Şairin yaradıcılığının 

zirvəsi özbək dilində yarat-

dığı “Xəmsə”dir. Bu əsər-

lərdə  Nəvai dövrünün icti-

mai məsələlərindən bəhs et-

miş, Nizami ədəbi məktəbi-

nin davamçılarından biri ki-

mi şöhrətlənmişdir. 

Nəvainin yaradıcılığı 

Azərbaycan  ədəbiyyatı ilə 

yaxından bağlıdır. Şair Xa-

qani, Nizami və  Nəsiminin 

əsərlərini dərindən öyrən-

miş, onlara cavab yazmış-

dır. Onun əsərləri bir sıra 

xalqların dillərinə  tərcümə 

olunmuşdur. Onun əlyaz-

maları dünyanın  ən iri ki-

tabxanalarında mühafizə 

olunur.  

 

Fevral  

 

570 illiyi 

 

Əlişir Nəvai

  

1441-1501 

 

 

 

Özbək şairi 

9 

---