Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
8 
dil öğretim uygulamalarında da çabaların birleştirilmesi ve ortak payda noktalarının 
bulunmasıdır.  
Deyimbilimin  dilbilimin  ayrı  bir  bölümü  olarak  değerlendirilmesi  ilk  olarak 
Sovyet dilbilimcisi E. D. Polivanov tarafından öne sürülmüştür. E. D. Polivanov bu 
konuya  defalarca değinmiş  ve leksikolojinin sözcüklerin ayrı  sözlüksel anlamlarını, 
biçimbiliminin sözcüklerin biçimsel anlamlarını, sözdiziminin ise sözcük öbeklerinin 
biçimsel  anlamlarını  incelediklerini  belirtmiştir.  “Ve  işte,  sözdizimi  ile  paralel 
olacak,  ancak  genel  çeşitleri  ile  değil  de  belirli  ayrı  sözcük  öbeklerinin  bireysel 
anlamlarını  göz  önünde  bulunduran  ayrı  bir  bölümün
  geliştirilmesi  ihtiyacı  ortaya 
çıkmaktadır.  Dilbilimin  bu  bölüme  ve  onun  çerçevesinde  incelenen  olayların 
bütününe  ben  deyimbilim  terimini  kullanarak  bu  anlam  için  deyim  bilgisi 
(idiomatika) gibi bir başka terimin de önerildiğini işaret etmeliyim.)”
1
 
E.  D.  Polivanov  deyimbilimin  “çeşitli  sorunlarının  sistemli  bir  biçimde 
irdelenmesi  sayesinde  bilimimizin  tesadüfî  boşluklardan  arındırılmış  olacağını, 
gelecekteki  dilbilimi  literatüründe  (sesbilimi,  biçimbilimi  vb  dalları  gibi)  ayrı  ve 
kalıcı bir pozisyon alacağını”
2
 
belirtmektedir. 
 
B. A. Larin, E. D. Polivanov’dan sonra deyimbilimi ayrı bir dilbilim 
dalı  olarak  tekrar  gündeme  getiren  ilk  bilim  adamıdır.  Ona  göre  “Deyimbilimin, 
dilbilimin  bir  bölümü  olarak  hâlâ  “gizli  gelişim”  aşamasında  bulunmaktadır... 
Ancak  deyim  bilim  hazırlık  çalışmalarının  olgunlaşmış  bir  meyvesi  olarak  henüz  
şekillenememiştir...  Oysa  böyle  bir  dalın  oluşturulmasına  ihtiyacımız  vardır,  çünkü  
                                                 
1
 E. D.Polivanov,  Vvedeniye v yazıkoznaniye (dl’a vostokovedçeskih vuzov),  Editorial URCC, 
Moskva, 2002,  s. 119 
2
 a.g.e. s. 61 

---

 
 
 
9 
bu dalın sözlükçülük, üslûp bilimi ve sözdizimi gibi alanlarda gelişigüzel ve tesadüfî 
bir  şekilde  irdelenmesinin  amatörce  olduğunu,  fikir  ayrılığı  yarattığını    ve 
başarısızlığını herkes açıkça fark etmektedir.”
3
  
V. V. Vinogradov’un çalışmaları çeşitli dillerin deyim bilimi hakkında birçok 
çalışmanın ortaya çıkmasına aracı olmuştur. Sistematik bilgilenin bu denli birikmesi, 
deyimbilimin ayrı bir dilbilim dalı olarak oluşturulmasına öncülük etmiştir.  
Deyimbilim 
tarih, 
edebiyat 
bilgisi 
ve 
ülkelerin 
dil 
bilgisi 
(лингвострановедение)  başta  olmak  üzere  sözcükbilimi,  semantik,  gramer, 
sesbilimi,  üslûp  bilimi,  dil  tarihi,  etimoloji,  metin  dilbilgisi  ve  genel  dilbilimi  gibi 
çeşitli  dilbilim  dallarıyla  ilişkilidir.  Deyimler  sözcüklerden  oluşmaktadır,  sözcükler 
ise  sözcükbiliminin  en  önemli  araştırma  konusunu  teşkil  etmektedir. 
Sözcükbiliminde  mevcut  veriler  (sözcük  anlamı,  sözcük  biçimi,  çok  anlamlılık,  eş 
anlamlılık) deyimlerin ögesel özelliklerini ve bu ögelerin farklı “sözsellik” seviyesini 
belirlemeye  olanak  tanımaktadır.  Semantiğin  çerçevesinde  geliştirilen  sözlüksel 
anlam  teorisi  (теория  лексического  значения),  deyimlerin  semantik  özelliklerinin 
ve  deyimbilim  alanında  mevcut  farklı  anlamların  belirlenmesine  katkıda 
bulunmaktadır.  Deyimlerin  içinde  yer  alan  sözcük  her  zaman  kendi  biçimbilimsel 
özelliklerini  kaybetmemektedir  ve  biçimbilim  aslında  kaybolanın  ve  geriye  kalanın 
belirlenmesine yardımcı olmaktadır.  
Deyimbilimin  kapsamına  sözcük  birleşimleri  ve  tümce  şeklindeki  deyimler 
girmektedir.  
 
                                                 
3
 B. A.Larin, Oçerki po frazeologii,  Moskva, 1977,  s.125 

---

 
 
 
10 
Örneğin;  
«на  седьмом  небе»  (na  sed’mom  nebe)  –  göklerde  uçmak:  -  sözcük 
birleşimi; 
«Человек  –  это  звучит  гордо!»  (Çelovek  –  eto  zvuçit  gordo!)  –  nsan, 
gururun ta kendisidir!
 -  tümce.  
Sözdizimi alanındaki veriler bu deyimlerin gramer özellikleri, gramer yapısı 
ve  fonksiyonlarının  ortaya  çıkarılması  açısından  çok  önemlidir.    Deyimin 
kapsamındaki  sözcük,  belirli  bir  sesbilimsel  şekle  sahiptir;  ancak  gelişim  sürecinde 
bu şekil  kimi zaman değişikliğe de uğrayabilir.  
Örneğin; 
a)
 
Eskiden  kullanılan  «клопот  полон  рот»  (klopot  polon  rot) 
deyimi  günümüzde  «хлопот  полон  рот»  (hlopot  polon  rot)  -  kafasını 
kaşıyacak  zamanı  yok
;  şeklinde  kullanılmaktadır.Yani,    К  sesi  →  Х  sesine 
dönüşmüştür.  
b)
 
«бить  баклуши»  (bit’  bakluşi)  -  aylak  aylak  dolaşmak;  deyimi 
eskiden  kullanıldığı  gibi  günümüzde  de  aynı  şekilde  kullanılmaktadır.  Yani 
değişime uğramamıştır. 
Her iki durumda da fonetiğin verileri göz ardı edilemez. 
Dilin  tarihi  ve  etimolojinin  verileri,  deyimlerin  etimolojik  analizi  açısından 
önemlidir.  Deyimlerin  dilsel  analizi  aynı  zamanda  metinsel  dilbilgisi  teorilerine  de 
dayanmaktadır.  Deyimbilimcisi,  deyimbilime  karşı  sistem-yapısal  (системно-

---