Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
26 
 
Deyim  birlikleri  -  “anlamı  onu  oluşturan  sözcüklerin  anlamlarıyla 
belirlenen semantik olarak bölünmez ve bütünsel deyimlere verilen addır.
”
14
 
Deyim  birliğin  bölünmez  bütünlüğü  onu  oluşturan  sözcüklerin  anlamlarının 
bir  bütünsel  ve  genel  olarak  mecazi  anlamla  birleşmesi  sonucunda  ortaya 
çıkmaktadır  :  «закинуть  удочку»  (zakinut’  udoçku)  -  havayı  koklamak,  ağız 
aramak, durumu iskandil etmek
; «тянуть лямку» (t’anut’ l’amku) – hep aynı, sıkıcı 
iş  yapmak;  sevimsiz  bir  işle  uzun  süre  uğraşmak;   
«зарыть  талант  в  землю» 
(zarıt’  talant  v  zeml’u)  –  kendini  harcamak,  yeteneklerini  kullanmamak;  «семь 
пятниц  на  недели»  (sem’  p’atnits  na  nedeli)  –  günü  gününe  uymayan,  ne  dediği 
belirsiz.
  
Deyim  kaynaşmalarından  farklı  olarak  deyim  birlikleri  başka  sözcüklerin 
dahil edilmesine olanak tanımaktadır:  
Örneğin;  
«тянуть служебную
 лямку» (t’anut’ slujebnuyu l’amku) - idari kemerleri 
sıkmak
. Dahil edilmiş olan служебную (slujebnuyu) - idari sözcüğü.  
Deyim birlik anlamsal olarak motive edilmiş, canlı ifadeye sahiptir: «уйти в 
свою скорлупу» (uyti v svoyu skorlupu) -  içine kapanmak; «кровь с молоком»  
(krov  s  molokom)  –  yüzünden  kan  damlıyor,  çok  sağlıklı;  «держать  камень  за 
пазухой» (derjat’ kamen’ za pazuhoy) – deve kini gütmek, diş bilemek, unutmamak; 
«довести  до  белого  каления»  (dovesti  do  belovo  kaleniya)  –    (birini)  çileden 
çıkartmak
, son derece kızdırmak. 
                                                 
14
 N. M. Şanskiy, 1969, s. 81 

---

 
 
 
27 
“Deyim  birlikleri  canlı  ifadesi  ve  mecaziliği  ile  bir  ölçüde  deyim 
kaynaşmalarına  benzemektedirler
”.
15
  Ancak  şekilsel  içeriğin  sadece  art  zamanlı 
olarak  açıklandığı  deyim  kaynaşmalarından  farklı  olarak  deyim  birliklerinde 
şekilsellik  ve  mecazilik  çağdaş  dilin  bakış  açısından  algılanmaktadır.  V.V. 
Vinogradov  bu  nedenle  şekilselliği  sadece  deyim  birliklere  has  bir  özellik  olarak 
saymaktadır.  
“Deyim  birliğin  ögeleri  arasındaki  ilişki  iç  içedir  ve  mecazileşme  açıkça 
hissedilmektedir
”.
16
  Deyim  birliğini  anlayabilmek  için  onun  ögelerini  mecazi 
anlamda algılamak gerekir. 
Deyim  birliklerinde  çağdaş  dil  açısından  anlaşılmayan  sözcükler 
bulunmamaktadır. 
 
Deyim birliklerine özgü özellikler  özetle aşağıdaki gibidir: 
1.
 
Canlı şekilsellik ve buna paralel olarak sözcük öbeklerine benzerlik, 
2.
 
Farklı ögelerin anlamsallığının korunması, 
3.
 
Bazı ögelerin başka ögelerle değişmezliği, 
4.
 
Duygusal  -  çok  anlamlılık  açısından  süslenmişlik  (эмоционально  – 
экспрессивная окрашенность) 
                                                 
15
 V.N.Teliya, Metafora v yazıke i tekste. Moskva, Nauka, 1988. s. 50. 
16
 V.N.Teliya, 1988, s. 51 

---

 
 
 
28 
5.
 
Ayrı sözcüklerle  ya  da diğer  deyimlerle eşanlamlılık  ilişkisine  girme 
yeteneği. 
 
           
 
 
            2. 2. 3. Deyim birleşmeler 
Deyim  birleşmeleri  -  “içeriğinde  hem  serbest  anlamlı  hem  de  deyimsel 
olarak bağlı anlama sahip sözcüklerin olduğu deyimlerdir.
”
17
 
Örneğin;  
«кромешный ад» (kromeşnıy ad) – cehennemi karanlık – zifiri karanlık 
«скалить  зубы»  (skalit’  zubı)  –  sırıtmak,  makaraya  almak,  alaylı  alaylı 
gülmek;
  
«трескучий мороз»  (treskuçiy moroz) - ayaz, çok soğuk bir hava;  
«насупить брови» (nasupit’ brovi) – yüzünü asmak.  
Bütünsel ayrıştırılamaz anlama sahip olan deyim kaynaşmalarından ve deyim 
birliklerinden  farklı  olarak  “deyim  birleşmeleri  anlamsal  ayrıştırılabilirlilik 
özelliğine sahiptir.
”
18
 Bu açıdan bunlar serbest sözcük öbeklerine benzemektedirler. 
                                                 
17
 N. M. Şanskiy. 1969. s.82 

---

 
 
 
29 
 
Deyim birleşmelerine özgü özellikler şunlardan ibarettir: 
1.
  Ögelerden birinde varyant kullanma olanağı vardır, 
Örneğin; 
щекотливый  вопрос  –  щекотливое  положение  (şçekotlivıy  vopros  – 
şçekotlivoye polojeniye) -  nazik bir sorun – nazik bir durum (uygunsuz) 
Bu deyimdeki щекотливый (şçekotlivıy) sözcüğü aynı anlamı veren sadece 
вопрос (vopros) ve положение (polojeniye) varyantlarından biriyle kullanılabilir. 
 
2.
  Çekirdek sözcüğün eşanlamsal değişimi mümkündür,  
Örneğin; 
кромешный ад – кромешная тьма (kromeşnıy ad – kromeşnaya t’ma) – 
cehennemi karanlık – zifiri karanlık
 
скоропостижная  смерть  –  внезапная  смерть  (skoropostijnaya  smert’  – 
vnezapnaya smert’) – ani ölüm 
расквасить нос – разбить нос (raskvasit’ nos – razbit’ nos) – vurup burnu 
kanatmak 
                                                                                                                                        
18
 N. M. Şanskiy, “Frazeologiya sovremennovo russkovo yazıka.” Moskva, Vısşaya şkola, 1985, s. 75 

---