Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
30 
Yukarıda örneklerde altı çizili çekirdek sözcükler eşanlamlı farklı sözcüklerle 
değiştirilebilir ve deyimin anlamı bozulmaz. 
3.
  Deyime başka bir sözcüğün dahil edilmesi mümkündür, 
Örneğin; 
трескучий  мороз    (treskuçiy  moroz)  -  ayaz,  çok  soğuk  bir  hava  – 
трескучий был мороз 
Yukarıdaki  örnekte  deyime  был  sözcüğü  eklenmiş  ve  deyimin  anlamı 
değişmemiştir. 
4.
  Ögelerin yer değiştirme imkanı vardır, 
Örneğin; 
насупить брови – брови насупить (nasupit’ brovi) – yüzünü asmak 
скалить зубы – зубы скалить (skalit’ zubı) – sırıtmak, makaraya almak, 
alaylı alaylı gülmek; 
5.
  Ögelerden biri mutlaka serbest kullanılır, diğer ise bağımlı kullanılır. 
Örneğin; 
закадычный друг (zakadıçnıy drug) – can ciğer dost, can dostu  
заклятый враг (zakl’atıy vrag) – can düşmanı 

---

 
 
 
31 
Bu  örneklerde  deyimler  iki  sözcükten  oluşmaktadır.  Bunlardan  birisi  друг 
(drug)  serbest  kullanılabilir,  yani  sadece  закадычный  (zakadıçnıy)  sözcüğüyle 
değil, pek çok farklı sözcüklerle birlikte kullanılabilir  
Örneğin;  хороший
  друг  (horoşiy  drug),    мой  друг  (moy  drug),  лучший 
друг (luçşiy drug).  
Закадычный  (zakadıçnıy)  sözcüğü  ise  sadece  друг  (drug)    sözcüğüne 
bağlıdır ve sadece onunla birlikte kullanılabilir. “Заклятый враг” (zakl’atıy vrag) 
deyimi hakkında aynı kural geçerlidir. 
Üretici dönüşümsellik niteliğinin deyimlerin temel özelliği haline getirilmesi 
N. M. Şanskiy’e V. V. Vinogradov’un sınıflandırmasını daha da geliştirme ve “deyim 
ifadeleri
”
19
  olarak  isimlendirilen  dördüncü  tip  deyimleri  tespit  etmesine  olanak 
tanımıştır.  
 
2. 2. 4. Deyim ifadeleri 
Deyim  ifadeleri  -  “anlamsal  olarak  parçalara  ayrıştırılabilen  ve  tamamen 
serbest anlamlı sözcüklerden oluşan, içeriği ve kullanımı açısından kalıcı deyimlere 
verilen addır.
”
20
 
Deyim  ifadeleri  kalıcı  anlam  ve  içeriği  olan  hazır  birimler  olarak  ortaya 
çıkmaktadır: «любви все возрасты покорны» (l’ubvi vse vozrastı pokornı) – her 
yaşta aşık olmak mümkün
; «волков бояться в лес не ходить» (volkov boyats’a - 
                                                 
19
 N. M. Şanskiy, 1985, s. 84 
20
a.g.e., s. 84 

---

 
 
 
32 
v les ne hodit’) – kurttan  korkan, ormana gitmez; «всерьёз и на долго» (vser’yoz i 
nadolgo) – çok ciddi ve sonsuza dek. 
Deyim  ifadelerinin  deyim  birleşmelerden  farkı,  içlerinde  deyimsel  olarak 
bağlantılı  anlama  sahip  sözcüklerin  olmayışıdır.  Onları  oluşturan  sözcükler  deyim 
birleşmelerindeki gibi eşanlamlı farklı sözcüklerle değiştirilemez.  
Deyim  ifadelerini  oluşturan  sözcükler  bağlantı  özelliklerine  ve  genel 
anlamlarına göre serbest sözcük öbeklerinden farklılık göstermemektedir. 
Deyim  ifadelerini  serbest  sözcük  ögelerinden  ayıran  en  önemli  özellik, 
bunların  konuşma  sırasında  kalıcı  bir  içeriğe  ve  anlama  sahip  hazır  kalıplar  olarak 
ortaya çıkmalarıdır. 
Deyim ifadeleri arasında iki grup ifadenin olduğu göze çarpmaktadır: bildiri 
özelliğine sahip deyim ifadeleri ve yalın özelliğe sahip deyim ifadeleri. 
Bildiri  özelliğine  sahip  deyim  ifadeleri  tümcelere  eşdeğer  yüklemli  sözcük 
öbekleridir. Bunlar her zaman bütünsel bir ifade taşırlar ve herhangi bir yargıyı ifade 
ederler:  «Человек  –  это  звучит  гордо!»  (Çelovek  -  eto  zvuçit  gordo!)  –  insan, 
gururun  ta  kendisidir
;  «Суждены  нам  благие  порывы.»    (Sujdenı  nam  blagie 
porıvı) – herkese iyilik getiren işler bizi bekliyor; vb. 
Yalın özelliğe sahip deyimsel ifadeler ise tümcenin sadece belirli bir kısmı ile 
eşdeğer  olan  sözcük  birleşmeleridir.  Bunlar  her  zaman  herhangi  bir  kavramın 
sözcüksel  şekli  olarak  ortaya  çıkmakta  ve  sözcükler  gibi  dilde  adlandırma 
fonksiyonunu  yerine  getirmektedir:  «на  данном  этапе»  (na  dannom  etape)  –  bu 

---

 
 
 
33 
etapta
;    «высшее  учебное  заведение»  (vısşee  uçebnoe  zavedenie)  –  yüksek 
öğretim
; vb.  
 
 
 
 
 
 
 
2. 3. Deyimlerin içerik açısından (po sostavu)  sınıflandırılması. 
Konuşma  sırasında  hafızadan  bir  kalıp  halinde  kullanılan  bir  birim  olarak 
deyimlerin en önemli özelliklerden biri içeriğinin sabit kalmasıdır. Deyimlerin içerik 
özelliklerini  (onları  oluşturan  sözcüklerin  karakteristik  özelliklerini)  dikkate  alarak 
Şanskiy iki grup deyim belirlemiştir: 
1.
  Serbestçe  kullanılan  ve  çağdaş  Rus  dilinin  aktif  sözcük  dağarcığında  yer 
alan sözcüklerden oluşan deyimler.  
Örneğin;  
“как снег на голову” (kak sneg na golovu) –  aniden, beklenmedik, tepeden 
inme  iş  gibi
;  “через  раз  по  чайной  ложке”  (çerez  raz  po  çaynoy  lojke)  – 

---