Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
42 
olarak,  kerhen
;  “сложа  руки”  (sloja  ruki)  –  iş  yapmadan  oturmak,  “спустя 
рукава” (spustya rukava) – bir şeyi üstünkörü yapmak.   
Bu tür deyimler nasıl? sorusuna cevap vermektedirler. 
i)
   «sıralama bağlaçlı yapılar» 
Bu  tip  deyimlerin  ögeleri  eşdeğer  anlamdaki  ikilemeli  sözcüklerden  bir 
araya  getirilmesiyle  ve  bir  bağlaçla  sıralı  bir  biçimde  yerleştirilmesiyle 
oluşturulmuştur.  
Örneğin; 
“целиком и полностью” (tselikom i polnost’yu) – her şey ile, tamamen; 
“без руля и без ветрил” (bez rulya i bez vetril) – açık hedefi olmayan,  “тут и 
там” (tut i tam) – hem burada hem orada, “вкривь и вкось” (vkriv’ i vkos’) - 
düz olmayan
, “охи да вздохи” (ohi da vzdohi) – oflayıp durmak. 
   
j)
  «yan tümce bağlaçlı yapılar» 
Sözcüksel-gramer  anlamı  açısından  bu  tür  deyimler  öge  yerleşimi 
belirlenmiş  olan  zarfsı  deyimler  olup,  bunların  başında  her  zaman  bağlaç 
bulunmaktadır.  
Örneğin;   
“как
  снег  на  голову”  (kak  sneg  na  golovu)  –  aniden,  beklenmedik, 
tepeden inme iş gibi (gelmek)
; “хоть кол на голове теши” (hot’ kol na golove 

---

 
 
 
43 
teşi) – oralı değil, umurunda değil, aldırış etmiyor; “хоть трава не расти” (hot’ 
trava ne rasti) – ne söylesen boş;   “как две капли воды” (kak dve kapli vodı) – 
bir elmanın iki yarısı, hık demiş burnundan düşmüş, birbirinin tam benzeri;
 “как
 
корове седло” (kak korove sedlo) – eşeğin başına sarık. 
k)
  «olumsuz “ne” ’li yapılar» 
Bu  tip  deyimler  sözcüksel-gramer  açıdan  fiilimsi  ya  da  zarfsı  olur, 
tümcede yüklem veya belirteç fonksiyonlarını yerine getirir ve ögelerinin sıraları 
belirli olup bunlar anlamsal olarak eşdeğerdirler.  
Örneğin;     
“не  щадя  живота”  (ne  şçad’a  jivota)  –  kendini  düşünmeden  hareket 
etmek
;  “несолоно  хлебавши”  (nesolono  hlebavşı)  –eli  boş,  umduğunu  elde 
edemeden  (dönmek),  umutları  suya  düşerek  (gitmek)
; “неробкого  десятка” 
(nepobkogo  des’atka)  –  cesur,  yürekli  adam,  korkak  takımından  değil;   “не  в 
своей  тарелке”  (ne  v  svoyey  tarelke)  –  kendini  rahat  hissetmemek,  mahcup 
olmak,  rahatını  yitirmek
;  “ не  от  мира  сего”  (ne  ot  mira  sego)  –  çok  tuhaf, 
başka dünyaya ait gibi
. 
 
 
 
 

---

 
 
 
44 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.5. 
Deyimlerin 
anlatımsal-üslûpsal 
özellikleri 
açısından 
sınıflandırılması. 
 Deyim birçok önemli göstergelere sahiptir: sabitlik, üretici  dönüşümsellik, 
anlam  bütünlüğü,  yapı  bölümlenmesi.  Değişmezlik  ve  sabitlik  gibi  özellikler 
birbirine benzeyen ancak örtüşmeyen terimlerdir. Değişmezliğe sahip tüm dilsel 
birimler  sabitlik  özelliğine  sahiptir,  ancak  tüm  sabitsel  oluşumlar  değişmezliğe 
sahip değildir. 

---

 
 
 
45 
Üretici  dönüşümsellik  (vosproizvodimost’)  –  farklı  karmaşıklık 
düzeyine  sahip  dilsel  birimlerin  düzenli  tekrarlanabilirliliğini  ifade  eder. 
Atasözleri ve özdeyişler üretici dönüşümselliğe sahiptir :  
- özdeyişler: “Слово не воробей, вылетит – не поймаешь” (Slovo ne 
vorobey, vıletit ne poymayeş’) – söz ağızdan bir kere çıkar; “Скучен день до 
вечера,  коли  делать  нечего”  (Skuçen  den’  do  veçera,  koli  delat’  neçego)  – 
yapacak işin yoksa gün geçmek bilmez
; “Счастливые часов не наблюдают” 
(sçastlivıye çasov ne nabl’udayut) – âşıklar saati bilmez. 
- 
bileşik  terimler  ve  tanımlar:  “белый  медведь”  (belıy  medved’)  – 
kutup  ayısı,  “серная
  кислота”  (sernaya  kislota)  -  sülfürik  asit;  “ядерный 
реактор” (yadernıy reaktor) – nükleer reaktörü;  
-  deyimler:  “брать  на  буксир”  (brat’  na  buksir)  –  yedeğe  almak, 
“собаку  съел”  (sobaku  syel)  –  bu  işin  kurdudur,  bir  işte  saç  sakal  ağartmak;  
vb. 
Sabitlik  (ustoyçivost’)  –  ögelerin  anlamsal  bitişikliğinin  ve 
ayrışmazlığının  düzeyini  ifade  eder.  Sabitlik  mecaziliğin  ortaya  çıkmasına 
yardımcı olur.  
Örneğin;  
“у черта на куличках” (u çerta na kuliçkah) – çok uzak, dünyanın bir 
ucunda,  cehennemin  bir  ucunda  (bulunmak,  yaşamak); 
  “плюнуть  негде” 
(plünut’ negde) – o kadar çok kalabalık ki, hiçbir şekilde boş yer yok. 

---