Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
22 
deyimleri  anlamsal  bitişiklikleri,  içerikleri,  yapıları,  kökenleri  ve  çok  anlamlı 
üslupsal özellikleri açısından sınıflandırmıştır.  
2. 2  Deyimlerin anlamsal bitişikliklerine göre sınıflandırılması. 
Deyimlerin  anlamsal  bitişikliklerine  göre  sınıflandırılması  ilk  olarak 
deyimleri  üç  tipe  ayıran  Ş.  Balli  tarafından  önerilmiştir.  V.  V.  Vinogradov  ise 
Balli’nin  sınıflandırmasını  gözden  geçirerek  kaynaştırmalar  (сращения),  birlikler 
(единства) ve birleşmeler (сочетания) olmak üzere üç tip deyim ortaya çıkarmıştır. 
Bu  konuda  V.  N.  Şanskiy  ise  V.  V.  Vinogradov’un  sınıflandırması  bazında 
geliştirilen dört deyim grubu öngörmektedir. Bu sınıflandırma bugün genel bir kabul 
görmektedir.  
Anlamsal  bitişiklik  olarak  N.  M.  Şanskiy  “deyimin  genel  anlamı  ve  onun 
ögelerinin özel anlamları arasındaki orantıyı anlamaktadır
.
12
  
Anlamsal bitişiklik açısından dört grup deyim gösterilebilir :  
1.
 
Deyim kaynaşmaları ( фразеологические сращения) 
2.
 
Deyim birlikleri        (фразеологические единства) 
3.
 
Deyim birleşmeleri   (фразеологические сочетания) 
4.
 
Deyim ifadeleri         (фразеологические выражения) 
Deyim kaynaşmaları ve birlikler, yapıları bakımından anlamları herhangi bir 
sözcüğe  ya  da  birleşmeye  uygun  olan,  anlamsal  olarak  ayrıştırılamaz  oluşumlardır.  
                                                 
12
 N. M. Şanskiy, 1969, s.76  

---

 
 
 
23 
Deyimsel  birleşmeler  ve  ifadeler  ise  anlamları  onları  oluşturan  sözcüklerin 
anlamlarına eşit olan, semantik olarak ayrıştırılabilir oluşumlardır.  
 
2. 2. 1.  Deyim Kaynaşmaları 
 Deyim  kaynaşması  “bütünsel  anlamı  tek  tek  ögelerinin  anlamlarıyla 
uyuşmayan,  semantik olarak ayrıştırılamaz bir deyim türüdür
.”
13
 
Deyim  kaynaşmalarında    birbirinden  ayrı  ve  bağımsız  anlamlara  sahip 
sözcükler  olmadığı  için  deyimin  anlamı  farklı  ögelerin  anlamlarından  ortaya 
çıkmamaktadır.  
Örneğin,  
«бить  баклуши»  (bit  bakluşi)  -  boş  gezmek,  haylazlık  yapmak,  tek 
sözcüğüyle - бездельничать (bezdel’niçat’); 
«очертя  голову»  (oçertya  golovu)  -  düşüncesizce,  tek  sözcüğüyle  - 
безрассудно (bezrassudno); 
«и никаких гвоздей» (i nikakih gvozdey) - yeter o kadar, tek sözcüğüyle - 
хватит  (hvatit);  gibi  deyimler  objektif  gerçeğin  çerçevesindeki  olayların  koşullu 
anlamlarıdır  ve  ögelerin  gerçek  anlamlarından  ortaya  çıkmamışlardır.  Türemişliğin 
tamamen hissedilmediği ve sözcüğün anlamı onu oluşturan kısımlarının anlamlarına 
hiçbir  şekilde  uymayan  «подражать»  (podrajat’)  -  taklit  etmek,  «стремглав» 
                                                 
13
N. M. Şanskiy, 1969, s. 79   

---

 
 
 
24 
(stremglav) - çok hızlı, «спасибо» (spasibo) - teşekkür gibi sözcükler de oluşumları 
itibariyle aynı şekilde birleşiktir.  
 
 
Örneğin: 
Стремглав  (stremglav)  -  acele  ile,  hızla,  çok  çabuk  sözcüğünün  anlamı    
стрем  (strem)  -  aşağı  ve  глав  (glav)  -  baş  sözcüklerinin  gerçek  anlamlarından 
oluşmamaktadır.    Aynı  şekilde    «очертя  голову»  (oçertya  golovu)  -  aklına  estiği 
gibi, çok hızlı
 şeklindeki deyimin anlamı da очертя  (oçertya) çevresinde ve голову 
(golovu) baş sözcüklerinin anlamlarından oluşmamaktadır.  
Böylece deyim kaynaşmalarının bütünsel, ayrıştırılmaz anlamsal birimler gibi 
belirli  gramer  kategorileri  altına  sokulabilen  sözcüklere  eşdeğer  olduğu  ortaya 
çıkmaktadır. Bu deyimlerin en üst seviyedeki anlamsal bitişikliği aşağıdaki faktörler 
tarafından belirlenmektedir: 
1.
  Deyim  kaynaşmalarının  içinde  eskimiş  ve  dolayısıyla  anlaşılmaz 
sözcüklerin  varlığı  :  «попасть  впросак»  (popast’  vprosak)  -  yaş 
tahtaya  basmak
;  oyuna  gelmek,  «точить  балясы»  (toçit  balyası)  - 
çene çalmak
, «бить баклуши» (bit bakluşi) - aylak aylak dolaşmak. 
Örneklerde  eskimiş  ve  tek  başına  kullanımdan  çıkmış  sözcükler 
vardır:  просак  (prosak)  -  ip  örme  tezgâhı;  балясы  (balyası)  - 
sivrileştirilmiş  korkuluk  direkleri
;  баклуши  (bakluşi)  -  küçük 
objelerin yapımı için kullanılan odun parçası;
 

---

 
 
 
25 
2.
  Eski gramer biçimlerinin varlığı : «спустя рукава» (spustya rukava) 
- laf olsun diye, «сломя голову» (slomya golovu) - şimşek gibi. Bu 
deyimlerde  eski    gramer  biçimi  olarak  спустя,  сломя  (spustya, 
slomya) şeklindeki ulaçlar gösterilebilir (çağdaş Rus dilinde bitmişlik 
kategorisinin  geçmiş  zaman  türündeki  ulaçları  -v  ve  -vşi  sonekleri 
yardımıyla  oluşturulduğu  için  bu  sözcükler  aslında  спустя,  сломя 
(spustya,  slomya)  değil  de  спустив,  сломив  (spustiv,  slomiv) 
şeklinde olmalıdır); 
3.
  Deyim  ögeleri  arasında  sözdizimi  bağlantısı  eksikliği,  sözdizimi 
düzensizliği  ve  bölünmezliğin  varlığı  :  «как  пить  дать»  (kak  pit’ 
dat’)  -  mutlaka,  yüzde  yüz,  gün  gibi,  «шутка  сказать»  (şutka 
skazat’) - dile kolay, şaka değil, «была не была» (bıla ne bıla) - ne 
olursa  olsun
,  «себе  на  уме»  (sebe  na  ume)  -  çıkarını  kollamak.  Bu 
deyimlerde  sözcükler  arasında  çağdaş  gramer  kurallarına  uygun  açık 
ve net sözdizimi bağlantıları mevcut değildir. 
Bu şekildeki deyim kaynaşmalarında doğrudan ve mecazi anlamlar arasındaki 
bağ kopmuş ve deyimler için  mecazi anlam  esas olmuştur.  
 
2. 2. 2.  Deyim birlikleri 

---