Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
18 
«нечем  крыть»  (neçem  krıt’)  -  laf  söyleyemez  gibi  deyimler  hafızada  bir 
bütün olarak yer almaktadır.  Deyimler için sabit ve kesin olarak belirlenmiş anlam, 
içerik  ve  yapı  açısından  hazır  bir  şekilde  hayata  geçirilebilirlik  esastır.  Deyimler, 
onları  oluşturan  ögelerin  anlamlarından  bağımsız  ve  kendine  has  anlamları  olan 
önemli dilsel birimlerdir. Deyim birbirinin ardından kesin olarak belli bir sıraya göre 
yerleştirilen  aynı  ögelerden  oluşmaktadır.  Ancak  bazı  deyimlerde  ise  «Сгореть со 
стыда»  –  «со  стыда  сгореть»  (sgoret’  so  stıda  -  so  stıda  sgoret’)  -  utancından 
kızarmak  -  kızarmak  utancından
,  «тянуть  волынку»  –  «волынку  тянуть» 
(t’anut’ volınku - volınku t’anut’) - işi uzatmak - uzatmak işi, örneklerde olduğu gibi, 
ögelerin farklı konumu gözlemlenmektedir,  ancak bu tür deyimlerde onları oluşturan 
sözcükler  iki  farklı  varyasyon  bazında  sabitlenmiştir.  Deyimleri  farklı  kılan 
yapılarının  geçirimsizliğidir.  Deyimlerin  büyük  bölümü  kendi  içine  ilave  yapma 
imkânı vermeyen bütünsel dil birimleridir.  
Örneğin;  
«от мала до велика» (ot mala do velika) - yediden yetmişe,  
«во цвете лет» (vo tsvete let) - yaşamın baharında,  
«на седьмом небе (быть)» (na sedmom nebe (bıt’)) - göklerde uçmak,  
«дело в шляпе» (delo v şlyape) - iş avucumda.  
Bu tür deyimlere ilave yapmak olanaksızdır. 
Ancak  bazı  deyimlerde  ögeler  birbirinden  bir  ya  da  daha  fazla  sözcükle 
ayrılabilir.  

---

 
 
 
19 
Örneğin; 
 «ни зги не видно» – « ни зги буквально не видно» ( ni zgi ne vidno – ni 
zgi bukvalno ne vidno) - göz gözü görmüyor, zifiri karanlık;  
«дать  нагоняй»  -  «какой  дал  папа  ему  сегодня  нагоняй!»    (  dat’ 
nagon’ay  -  kakoy  dal  papa  yemu  sevodn’a  nagon’ay!)  —  perişan  etmek,  canına 
okumak. 
 
Bu örneklerde görüldüğü gibi deyim içine birden fazla sözcük eklenebilir. 
N.  M.  Şanskiy  deyimlerle  serbest  sözcük  öbekleri  arasındaki  farklılıkları  da 
incelemiştir.  “Deyimler,
 
üretici  dönüşümsellik
,  anlamda  bütünlük,  içeriği  ve  yapısı 
itibariyle  kalıcılık  ve  kural  olarak  yapı  geçirimsizliği  özellikleriyle  farklılık 
göstermektedir.”
11
  Şanskiy’e  göre,  deyimlerin  sözcüklerden  farkı  şu  şekildedir:  bir 
taraftan  sözcükler  biçimbirim  (morfem)  gibi  basit  dil  birimlerinden  oluşmakta, 
deyimler  ise  sözcüksel  özelliğe  sahip  ögelerden  oluşmaktadır.  Diğer  taraftan  da 
sözcükler  gramer  açısından  bir  bütün  olarak  şekillenmiş  oluşumlar  gibi  ortaya 
çıkmakta,  deyimler  ise  gramer  açısından  ayrı  olarak  (раздельнооформленные) 
şekillenmiş  oluşumlar  olarak  karşımıza  çıkmaktadır.  Bu  nedenle  deyimler  belirli 
ayrımsal özelliklere sahiptir:  
1.
  iletişim  sırasında  yaratılmayıp  hafızadan  bir  bütün  olarak  çıkartılan 
hazır dilsel birimlerdir;  
2.
  anlam,  içerik  ve  yapı  açısından  (sözcüklerde  olduğu  gibi)  süreklilik 
özelliği taşıyan dilsel birimlerdir;  
                                                 
11
 N.M. Şanskiy, 1969, s. 32 

---

 
 
 
20 
3.
  vurgu açısından sesli kompleksler oluşturduklarından onları oluşturan 
öğeler iki (ya da daha fazla) temel vurguya sahiptir;  
4.
  konuşan kişi tarafından sözcük gibi algılanan ögelere sahip parçalara 
ayrılabilir oluşumlardır. 
Deyimler,  onları  serbest  sözcük  öbeklerinden  (свободные  словосочетания) 
ve sözcüklerden ayıran yukarıdaki özelliklerin tamamına sahip olmalıdırlar.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
21 
 
 
 
II BÖLÜM 
2. 1. Deyimlerin sınıflandırılmasına ilişkin yaklaşımlar 
Dilbilimciler  deyimbilimin  farklı  açılarını  incelemişler,  ancak  bugüne  kadar 
deyimbilimin  kapsamı  konusunda  ortak  bir  görüş  oluşturulmamış  ve  Rus  dilindeki 
deyimlerin  anlamsal  bitişikliği  açısından  tek  bir  sınıflandırılması  yapılamamıştır.  
Deyimsel  deyişlerin  anlamsal  bitişiklikleri  açısından  sınıflandırılması  ilk  olarak 
Fransız dilinde Ş. Balli tarafından gerçekleştirilmiştir.  
1936  yılında  S.  .  Abakumov  ise  deyimleri  kendi  yapıları,  anlamsal 
bitişiklikleri  ve  “etimolojik  içerikleri”  açısından  sınıflandırmayı  denemiştir.  Rus 
dilindeki 
deyimlerin 
kendi 
anlamsal 
bitişiklikleri 
açısından 
eşzamanlı 
sınıflandırılması  ilk  olarak  V.  V.  Vinogradov  tarafından  gerçekleştirilmiştir.  A.  . 
Efimov  1954  yılında  yazdığı  «О  языке  художественных  произведений»  -  (O 
yazıke  hudojestvennıh  proizvedeniy.)  -  “Edebi  eserlerin  dili  hakkında”  isimli 
kitabında  deyimleri  üslupsal  açıdan  sınıflandırmaktadır.  «Очерки  по  общей  и 
русской  лексикологии.»  -  (Oçerki  po  obşey  i  russkoy  leksikologii)  -  “Genel  ve 
Rus  leksikolojisi  hakkında  denemeler
”  (1957)  isimli  kitabında  O.  S.  Ahmanova 
deyimlerin  yapısını  incelemiştir.  Deyimlerin  daha  geniş  sınıflandırılması  N.  M. 
Şanskiy’nin «Фразеология русского языка.» - (Frazeologiya russkovo yazıka.) - 
“Rus Dilinin Deyimleri” başlıklı kitabında verilmiştir. Burada adı geçen bilim adamı 

---