Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1461

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Tükiyə üçün bölgədə  sıxıntı yaradacaq ən böyük amil Rusiya Federasiyasıdır. Türkiyəyə 

münasibətdə Çar Rusiyasından gələn təməl hədəflər dəyişməmişdir, eyni şəkildə də qorunub 

saxlanılır. Türkiyə bu gün Rusiyanı bu hədəflərindən uzaqlaşdırmaq üçün bu dövlətlə müx-

təlif  əməkdaşlıq layihələrinə qoşulmuşdur. Bunlardan ən  əhəmiyyətlisi Qara Dəniz  İqtisadi 

Əməkdaşlıq layihəsidir. 90-ci illərin geosiyasi mühitini təhlil edərkən onu da qeyd etmək 

lazımdır ki, Qafqaza yerləşdirilməsi planlaşdırılan beynəlxalq sülhməramlı qüvvələri Mos-

kvanı narahat edirdi. Bu plan həyata keçiriləcəyi təqdirdiə beynəlxalq qüvvələr içərisində 

Türkiyə ordu hissələri də yer ala bilərdi.Moskva buna qətiyyətlə etiraz edirdi. Silahlı 

Qüvvələr Baş  Qərargahı Türkiyənin bölgədəki ölkələrlə yaratdığı  hərbi  əməkdaşlıqların 

NATO proqramı  çərçivəsində olduğunu, bunların hər hansı dövlətə qarşı çevrilmədiyini 

bəyan edir. Sadalanan fikirlərə  əsasən belə bir qənaətə  gəlmək olar ki, Türkiyənin başlıca 

məqsədlərindən biri də Rusiyanın Qafqazda hegemonluğuna yol verməməkdir. Məlumdur ki, 

Rusiya Türkiyənin imkanlarından ehtiyatlanaraq Qafqaza bir “bufer zona” kimi baxır. Bu 

məqsədlə regionda hərbi-siyasi cəhətdən möhkəmlənmək istəyir, hərbi bazalrını da Türkiyə 

və NATO-ya qarşı yönəldir. Məsələn, 1999-cu il fevralın 17-də Rusiya hərbi hava qüvvələ-

rinin baş komandanı general A.Kornukov Rusiya hərbi nümayəndə heyətinin başçısı kimi 

Yerevanda olarkən demişdi ki, Rusiyanın Ermənistandakı hərbi bazasına “S-300” zenit-raket 

komplekslərini göndərməsində başlıca məqsəd “həmsərhəd” dövlət təərəfindən olan təhlü-

kənin nəzər alınmasıdır. Bu faktın təsdiqi olaraq Azərbaycan Respublikasının prezidenti 

Heydər  Əliyev də 2001-ci ilin mart ayında Türkiyədə  rəsmi səfərdə olarkən CNN Türk 

televiziya kanalının baş direktoru Taha Akyolla müsahibəsində bildirmişdi ki, Rusiyanın 

fikrinə görə Ermənistandakı silahlar Azərbaycana qarşı deyildir. Bu silahlar Türkiyə  və 

NATO-nun Türkiyədəki hərbi bazalarına qarşı yönəlmişdir. 

Rusiyanın Türkiyə ilə Cənubi Qafqazda strateji maraqlarının toqquşduğu əsas dövlətlər 

Azərbaycan və Gürcüstandır. Xüsusilə bu dövlətlərin Türkiyə ilə sıx hərbi-siyasi münasibət-

ləri vardır. Regional iqtisadi layihələrdə bu dövlətlər vahid siyasət yeridirlər. Rusiya-

Ermənistan hərbi müttəfiqliyi ilə Ermənistanın güclənməsi Türkiyəni narahat edir. Eyni za-

manda Rusiyanın Çeçenistanda hərbi əməliyyatları şübhəsiz ki, Moskva və Ankara arasındakı 

münasibətlərdə gərginlik yaratmışdır. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi və Türkiyənin silahlı qüv-

vələri. Xüsusi olaraq, narahatlıq hissi keçirirlər ki, Rusiyanın Vladimir Putinin hakimiyyəti 

dövründə  təkrar güclənməsi Türkiyənin Cənubi Qafqazda iqqtisadi və siyasi maraqlarına 

təhlükə ola bilər. Onu qeyd etmək olar ki, Şimali Qafqazda Türkiyə rəsmi olaraq Çeçenistanı 

müstəqillik məsələsində  dəstəkləmir. Çeçenləri dəstəkləməklə Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi 

beynəlxalq hüquq normalarının əsas prinsiplərindən biri olan digər dövlətlərin daxili işlərinə 

qarışmama prinsipi, kobud şəkildə pozulmuş olar. Rusiya bunun əvəzində Türkiyə daxilində 

PKK-nı  dəstəkləyə bilər. Hətta 1993-cü ilin oktyabr ayında çeçen lideri Cövhər Dudayevin 

Ankarada Süleyman Dəmirəl tərəfindən qəbul edilməsi Rusiyanın narazılığına səbəb oldu. 

Aydındır ki, Türkiyənin Xarici İşlər Nazirliyi və Ordu Komandanlığı Qafqazda Rusiya ilə 

ciddi münaqişə yaratmaq istəmir. Bu, NATO-nun siyasi xətti ilə eynidir. Siyasi vəziyyəti nə-

zərə alaraq Türkiyə Cənubi Qafqazda hərbi bazalar yerləşdirmək imkanlarından məhrumdur. 

Əgər türk hərbi bazası yerləşdirilsə belə, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin intensivləşə-

cəyi və Rusiyanın hərbi əməliyyatların gedişinə qarışacağı təqdirdə Türkiyə yaranmış vəziy-

yətdə fəaliyyət müstəqilliyinə malik olmayacaqdır. 

Belə bir yanaşma mövcuddur ki, Rusiya səlahiyyətliləri üç mövzuda Türkiyəni özlərinə 

düşmən olaraq görürlər: 

-  Türkiyə model ölkə rolu oynadığına görə  əslində Rusiyanın keçmiş arxa bağçasında 

meydana gələn boşluğu doldurmağı  hədəfə almışdır. Türkiyə yaradacağı strateji təsir sahəsi 

ilə Rusiyanın bölgə üzərindəki maraqlarını zədələyəcəkdir. 

---

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1462

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

-  Tarixi, mədəni, dini, dil baxımında əlaqələrə malik olan Trükiyə Pantürkizm əməllərini 

gercəkləşdirə bilər, Rusiyanın  əhatəsində , hətta Rusiyanın daxilində yaşayan türkləri daxil 

edərək Birləşmiş Türk Dövlətləri qura bilər. Bu vəziyyət həm Rusiya üçün Türk-İslam sintezi 

üzərində qurulmuş bir təhlükənin meydana gəlməsinə, həm də Rusiyanın daha çox torpaq 

itirərək şimala çəkilməsinə səbəb ola bilər. 

-  Türkiyə kanalı ilə NATO və dolayısı ilə Amerikan əsgərlərinin bölgəyə  gəlməsi ola 

bilər. Xüsusilə NATO-nun “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramı adı altında bölgə dövlətləri ilə 

hərbi və müdafiə sahələrində əməkdaşlıq etməsi Rusiaynın bölgədəki hərbi varlığının qalmaq 

səbəbinin ortadan qaldıracaq, daha sonra da bölgədə hərbi təsirini itirəcəkdir. 

 

 

Z.M.BÜNYADOVUN YARADICILIĞINDA ORTA ƏSRLƏR 

AZƏRBAYCAN TARİXİNƏ DAİR  

 

Elməddin QULIYEV 

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN

 

 

Qafqazşünaslığın bir qolu kimi azərbaycanşünaslıq hələ XIX əsrin ortalarında yaran-

mağa başlamışdır. Bu baxımdan A.Yankovski, B.Dorn, İ.Şopen, Gerland E., Q.Hübşman, M. 

Justi, Bartold V.V. Baratov, M.Brosset, K.Patkanovun, N.O.Eminin, A.Aniyskiy, N.M. 

Baynes, A.A.Dirr., J.Marquart, V.F. Minorsky məşğul olmuşdular. Həmin dövrdə  tədqiqat-

çıların istifadəsində olan qaynaqlar tam öyrənilməmişdi və burada qaynaq qıtlığı hiss edilirdi. 

Digər tərəfdən adı çəkilən müəlliflər yalnız antik və erməni qaynaqlarına üstünlük verirdilər. 

Azərbaycan tarixşünaslığının yaranması bilavasitə Abbasqulu Ağa Bakıxanovun yazdığı 

“Gülüstan-i-İrəm” əsərindən başlayır. XX əsrin 20-50-cı illərində Azərbaycan tarixinin qədim 

və orta əsrlər dövrünün öyrənilməsinin yeni mərhələsi başlayır. Amma əvvəllər olduğu kimi, 

bu vaxt da bizim tarixlə məşğul olanların əksəriyyəti qeyri azərbaycanlılar idi. Bu vaxt erməni 

və ermənidilli qaynaqlarının bir çoxunun rus dilinə tərcümə edilməsinə baxmayaraq, tədqiqat-

çıların istifadəsində daha çox N.A.Karaulovun tərcüməsində olan, çox vaxt dəqiq tərcümə 

edilməyən qaynaqlar idi. 

Lakin keçən  əsrin 50-ci illərin ikinci yarısından 60-cı illərin  əvvəlində Azərbaycan 

tarixşünaslığında yeni mərhələ başlayır. Bu dövrdə qədim və orta əsrlər dillərini bilən mütə-

xəssislər yetişir. Artıq Azərbaycan tarixi erməni tərcümələrindən deyil, bilavasitə orijinaldan 

öyrənilir və tariximiz iranşünas və erməni tarixçilərinin inhisarından alınır. Əlbəttə ki, bütün 

bu tədqiqatların ən yüksək zirvəsi Z.M.Bünyadovun adı ilə bağlıdır. Azərbaycan tarixşünas-

lığı A.A.Bakıxanovdan başlandığı kimi Azərbaycan tarixşünaslığının medeyevistikası da 

məhz Z.M.Bünyadovdan başlayır. 

Z.M.Bünyadov qısa müddət  ərzində  Vətənimizdə  və onun hüdudlarından çox-çox 

uzaqlarda  şöhrət qazana bildi. O öz fundamental tədqiqatları ilə Azərbaycan  şərqşünaslıq 

məktəbinin  şöhrətini ölkənin hüdudlarından uzaqlarda yayaraq Orta əsrlər  Şərqi və  Ərəb 

xilafəti, Azərbaycan, Qafqaz və Orta Asiya tarixi üzrə görkəmli mütəxəssis kimi dünyada 

tanınmış, geniş oxucu kütləlrinin rəğbətini qazana bilmişdir. Hətta ölümündən bu qədər vaxtın 

keçməsinə baxmayaraq hazırda Azərbaycan şərqşünaslığında və tarixşünaslığında tədqiqatla-

rının əhatə dairəsinə görə onun bərabəri yoxdur. Akademik Nailə Vəlixanlı qeyd etdiyi kimi 

bu alimin elmi tədqiqatları üçün tematik və zaman məhdudiyyətləri yox idi. 

O, yaradıcılığının 45 illik müddəti ərzində 450-dən çox elmi əsər yazmışdır ki, onların 

arasında bir neçə monoqrafiya, coxlu sayda tərcümələr və onlarla şərhlər, elmi əsərlərə resen-

---