Microsoft Word A. Haciyev verstka doc

 

63

Məmməd demişdi ki: «Bənim bilduxlarımi oxudiyerlər». 

Aşıx Məmməd Səfilinin şerləri yüz yildən çoxdur ki, könül-

lərdə və dillərdə yaşiyer. Boqünə kimi də onun şerlərini əz-

bər bilən və söyliyan neçə-neçə insanlar var. Ama gəl ki, 

neçə binlərlə insanlarımız isə bilduxlarıni gendiynan barabar 

toprax altında gömülmüşdür. Bu el aşığının taleyinə bax ki, 

bilib də gömlənənlərin məzarlari bəlli olmadığı kimi onun 

da məzari bəlli deyil. 

Yunus İmrənin məzarı bəllimidur? Burasi nasılda bir-

birlərinə oxşadi, elə  dəqülmi? El aşıği Səfilinin məzarının 

gah Buxarada, gah Dərbənddə, gah da Sibirdə söyliyerlər. 

Buxarada öz oğli Şahzədəyə bənziyan tacik bir oğlanın de-

duxlarına inansax o diyermiş ki, «bənim babam türkdür, 

aşıxdur, adi də  Məmməd. Yüz yaşınacan yaşamış, son on 

yilini də kor oturmuşdur» deyə iddiada bulunmuşdur. Ona 

da Buxarada xəstəxanada rast gəlmişlər. 1955-ci yildə Özbə-

kistan SSR, Sır-Dərya r-nun Leninizm kolxozunda yaşiyan 

oğli  Şahzadənin kapısına Dağıstanli Hüseyin adında (ləz-

gimi, orada yaşiyan azəri türkimi) gəlmiş  və demiş ki bən, 

aşıx Məmməd (Səfili) tanıyerim. Oğli sorar ki, sən buni nə-

yinən isbat edərsin? O da aşığın yazduği «Oyna sazım» rə-

difli koşmasıni söylər və biz tərəflərdədür də sözüni eklar. 

Oğli Şahzadə bu müjdəyə alti ədəd gümüş kaşuxlarıni verür 

və diyar ki, bu kaşuxların biri onun kaşuğidur. 

Məlumunuz olsun ki, bizim millət 1944-1956-yillər 

ərzində komendant saati altında yaşamişdur. Sibirdə sürgün-

də olmuş birisi demiş ki: «bən öz əlimlə Molla Məmmədi 

(Aşıx Məmməd Səfili) Maqadanda türbəyə koydum». 

El aşıği Aşıx Məmməd (Səfili) 1937-ci yildə bəzi mən-

bələrə görə əlli beş yaşında, bəzilərinə görə altmış beş yaşın-

da ikən mollalarinan barabar dutulmuşdur. Oninan barabar 

kövlüsi olan Pulateli Molla Şəmşət də dutulmuşdur. O da 

Hemidlərdən idi, yəni kayınli-eniştali bir yerdə sürülmişlər. 

---

 

64

Dəyərli oxuyucularım. Aşıx Məmməd (Səfili) hələ 

kurbətlux nədür, onun ağrılarıni bilmədən, insanın mənluğu-

nun nasıl tapdalana bülur deyə bunlari üç kuplet «Kürbət» 

şerində belə diyer (bax: 1-ci mətn). 

Bu mübarek insan, əlli beş yaşından sonra gerçekdən 

də kurbətlux həyatıni yaşamış, bütün zorluxlarini görmiş və 

nəhayət nəmsiz-nişansız yitmişdur. Siz təsəvvür ediyermisiz 

ki, insanın ahıl yaşından sonrasıni bilmiyasın. Əgər o, həyat-

da ömrünün axırına kimi normal yaşasaydi (Axısxalıların 

həyatıni normal saysax) kim bülür ortaluğa nələr çıxarda bü-

lürdi. Hələ əlimizdə olanlara baxsax, göriyerux ki, Allah fə-

daisi, insan fədaisi, millət fədaisi, toprax fədaisi olan el aşıği 

Aşıx Məmməd (Səfili) hələ yazduği «İlahi» doxxuz kıtali bir 

şerində belə diyer (bax: 2-ci mətn). 

İnsan kiçik tanridır demişlər. Gerçek mənada bu kiçik 

tanri Böyük Tanrıyi biliyer, anliyer və o biri həyatda özüni 

əvliya-ənbiya, möminlərin sıralarında görmax istiyer. Dərk 

etmax yollarında irəliləmədə Allahi bilməyin yolidur. İştə 

bu mənada Aşıx Məmməd (Səfili) ilk öncə özüni dərk etmiş, 

sonra sahib olduğu ilimlə  dərki yollarına kədəm basmiş  və 

uğurla başa vurmaya hər vaxıt can atmişdur. Gənə bir neçə 

şerlər misali (bax: 3-cü, 4-cü və 5-ci mətnlər). 

Aşıx Məmməd (Səfili) Bakı milyonçusu Hacı Zeyna-

labdin Tağıyevin düzənləduği  şer məclislərində  dəfələrinan 

iştirak etmişdür. Eyni zamanda Hacı Zeynalabdin Tağıyevlə 

şəxsi dostluğu da olmuşdur. Azərbaycan xalqı və öndəri sa-

yılan Hacı Zeynalabdin Tağıyev Axısxa Türklərini qardaşlıq 

duyğuları ilə qucaxlamişlərdür. Doxsan üç hərbi (1887-

1888) fəlakətimizdən sonraki əsarət dönəmi başladi. 1887-

1915. Ərdahan və ədrəflərinin qətil, vəhşət, soy kırımi gün-

lərində Moskva əsərəti kırx yil kara günlər millətimizə ya-

şatdığı yillərdə  İslam Cəmiyyəti Xeyriyyəsini, başda  Zey-

nalabdin Tağıyev olmaqla şükranla yada salmanın yeridur. 

Cəmiyyətin hamiyyələr varluği o zamanın xalq şairlərinin 

---

 

65

dastan və  şerlərində  dərin izlər buraxmışdır. Adiqönün Pu-

late kəndindən Kuşo oğli Aşıx Məmməd (Səfili), 1915-ci il 

Ardahan-Axısxa-Kars kırğınından sonra öz yazduği şerində 

belə diyer (bax: 6-cı mətn). 

---

TOPLAYICILAR 

 

 

Asif Hacılı – 7, 8, 11, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 24, 

26, 27. 

İlim Şahzadayev – 1, 2, 3, 4, 5, 6. 

Həcər Dədəyeva – 9, 13, 14. 

Aydın Poladoğlu – 10, 12, 15. 

 

23 saylı nümunə  «Əli Hüseyn oğlu  Şamil (Şamilov). 

Axısqalı  Xəstə Hasan (şeirləri və  şeirlərinin yaranması 

haqqında söhbətlər), Bakı, Elm və təhsil, 2012» kitabından,  

25 saylı nümunə “http://www.ahiskalilar.org/” internet 

səhifəsindən götürülmüşdür.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

67

ADLAR 

 

 

Şəxs adları 

Abaka xan, Abbas Hacıyev, Abdulmöhsün dədə, Adıgünlü 

Ömər Əfəndi, Aşıq Aslan Zarzimalı (Səfil Aslan), Aşıq Balabəy, 

Aşıq Balakişi, Aşıq Bayram, Aşıq Bezgün Sakunetli, Aşıq Bəsir, 

Aşıq Binəli, Aşıq Qaragöz, Aşıq Qafur, Aşıq Qərib, Aşıq 

Qəhrəman, Aşıq Molla Məhəmməd Yusif oğlu (Yusifzadə) 

Kuşoyev, Aşıq Üzeyir Fəqiri, Aşıq Süleymani, Aşıq Ülfəni 

(İrfani), Aşıq Gülali (Axısqalı Gülali Xoca), Aşıq  Şenlik, Aşıq 

Öməriy, Aşıq Nuru, Aşıq Üzeyir Fəqiri (Usta Üzeyir Fəqiri), Aşıq 

Əmrahi (Səfil Əmrah), Aşıq Murad Zarizamlı, Aşıq Nəcəf, Aşıq 

Nəcib, Aşıq  Şavqi, Aşıq  Əvəz, Aşıq Mirsis, Aşıq Pirverdi, Aşıq 

Müştaqi, Aşıq Rəqibi (Rəğibi), Aşıq Ruhani, Aşıq Zeyin, Aşıq 

Pəktayi, Aşıq Səfil Lado, Aşıq Eto, Aşıq  Şükrü, Aşıq Səmayi, 

Aşıq Sümmani, Aşıq  Ələsgər, Aşıq Seyfi, Aşıq  Ələddin, Aşıq 

Nuru, Aşıq Məftuni, Axısqalı Pir Məhdi, Axılkələkli Daşdəmir, 

Axılkələkli Xasta Hasan, Axısqalı  Pərtəv Bəy Qorxan, Axısqalı 

Mahmud Çirkini, Axısqalı Şəhri Əfəndi, Azqurlu İsmayıl Əfqan, 

Ali Osman, Aydın Poladoğlu, Bayram dədə, Beka (Böke), Baxşi 

beg 

əfəndi, Cabir Xalidov, Celalı 

Səddi 

Əşrəfov, 

Coşğundədəgillərdən Anşa  İsmayıl qızı, Çanaq Əhməd, Çaxsal 

ağay,  Çingiz xan, davulçu Mərdalı, davulçu Şahbaz, Dəmiralı 

Kuşu, Dəli Tamı, Dərviş  Ələmi, Dərdli Gözəl, Dəli Yusif, 

Eyilərdən  Əhmədağa,  Əhməd Bəy Pepinov (Axalkələkli  Əhməd 

Cövdət),  Əvliya Abdul dədə,  Əli Paşa Veysəloğlu,  Əli Hüseyn 

oğlu  Şamil (Şamilov), Fərhad Fəryadi, Fəhlül, Firaği, Fridrix 

Martin fon Bodenştedt, Güləhməd Şahin, Göyərçin nənə, Hanaklı 

Molla Dursun Məhzuni, Hacı Zeynalabdin Tağıyev, 

Hemidağagillərdən Molla Şəmşət, Hemidağagillərdən  Şişə 

Məhəmməd qızı, Husogillərdən Qayat Rəhman qızı, Həcər 

Dədəyeva, Heydər bəy, Xerolu Poteləgillərdən Məlik dədə, 

Xeveşenli Ali Sultan, Xmıroğulları  bəyi, Xırtızlı Sevdayi, 

İbrahim İsfahanlı, İlim Şahzadayev (İlim Səfili, Səfil İlim), İlyas 

İdrisov,  İndusalı Musaoğlu,  İsgəndər Nihani, İsmayıl Kazımov, 

Kibar dədə, Kikinetli Toromangillərdən Qafur Hüseynov, 

---