Microsoft Word A. Haciyev verstka doc

 

68

Koblıyanlı  Çərkəzoğlu, Kuşolardan Molla Maqsud, Kuşolardan 

Yusif, Qaçaq Nəbi, Qaracaoğlan, Qurbani, Qul Əhməd, qavalçı 

Əhməd, Lazistanlı Xoca, Lelvanli Nuri xoca, Mirzə  Şəfi Vazeh, 

Molla Məhlud, Molla Əhməd, Molla Yusif, Molla Kələş, Molla 

Sələh, Molla Xəlis, Misli, Mehyar Əhmədoğlu, Məvlüd Nurioğlu, 

Məhəmməd Paşaliyev, M.Ə.Rəsulzadə, Mövlud ağa, Mustafa 

ağa, Müsəddin (şair), müğənni Müdir, müğənni Yunis, müğənni 

Nurəddin, müğənni Mikayıl, müğənni Zülfüqar, müğənni Lətif, 

Nəcihə  Əhməd qızı, Nikolay, Osman Sərvər Atabəy, Pulateli 

Kuşogillərdən Gülcan Süleyman qızı, Pulateli Almas bibi, 

Posxoflu Aşıq Zülali (Qara Zülali), Radixan – Radikyan, Rza 

Şahvələd, Rəşid xoça, Səfil Kamil, Said Əfəndi, Sanquretli Şakir 

xoca, Sərkis Caklı, Şahismayıl Adıgünlü, Şərif Sultanov, Sınıxçı 

Əhməd,  Şair Abdullah, Şimşək Sürgün Kaxaretli, Topçioğlu, 

Teymurləng, Usta Polad, Usta Mürtəz (Mürtəz dədə), Üzeyir-

lərdən Alisultan Məmmədov, Valeh Hacılar, Vanlı Oruc, Vəli 

Xuluflu, Yunus İmrə, Zanavlı Bayraqdarlardan Səkinə  Mə-

həmməd qızı, Zanavlı Bayraqdarlardan Əhməd Məhəmməd oğlu, 

Zazolalı  Bəşət  əfəndi, Zeynul Yektay, zurnaçı Mehri, zurnaçı 

Əmirşah, zurnaçı Şəhmərdan. 

 

Sülalə adları 

Atabəylər, Ağqoyunlular, Qaraqoyunlular, Caklılar – Al-

tunqala bəyləri,  İlxanlılar, Çobanlılar, Calayirlilər, Kuşogillər, 

Qayadədəgil, Hemidağagillər, Coşğundədəgillər, Təmiroğulları-

gillər, Toromangillər, Əcərəlilər, Dursundədəgillər, Bayraqdarlar, 

Yuxalar, Qurtalar, Dırıcılar, Surolar, Husogillər, Səfərağagillər, 

Tahirdədəgillər, İşıqdədəgillər, Ömürdədəgillər, Üzeyirlər, Duro-

jalar, Yeqanağagillər, Çolaxgillər, Mollagillər, Poteləgil. 

 

Coğrafi adlar 

Persat dağı, Saburtağ dağı, Samasada dağı, Qarapuvar dağı, 

Yalbuz dağı, Baxacax dağı, Aşağıki yayla, Yuxarıki yayla, Na-

çikev buzxanası (buzlu mağara), Koblıyan çayı, Dibsiz göl, Cazi 

gölü, Coç puvarı, Qara puvar, Cift puvar, Süd puvar, Gülbaxçanın 

puvarı, Nəsüret puvarı, Pulate çərmüyü, Axaşen çərmüyü, Sabiyet 

dərə çərmüyü, Uravel çərmüyü, Xeveşen çərmüyü, Arazinda çər-

müyü, Küknəlli dərə çərmüyü, Aqobil çərmüyü, Axaşenlər tarlası, 

---

 

69

Qostamalar tarlası, Qırıxlar tarlası, Nariya tarlası, Qıraclar tarlası, 

Çololar tarlası, Nakordalalar tarlası, Cuvari tarlası, Gülbaxça tar-

lası, Varazan tarlası, Cami tarlası, Sukuletlər tarlası, Qostama me-

şəsi, Hamzula meşəsi, Nakan meşəsi, Nadqur meşəsi, Axaşen me-

şəsi,  Gülbaxça, Qamabaxça, Çəyürməbaxça, Ardmulbaxça. 

 

Yaşayış məskənləri 

İndusa, Ude, Şirinbek, Arzne, Çeçla, Tiflis, Saatlı, Borçalı, 

Qazax, Fərqanə. 

 

Səfilinin qoşmasında səslənən yaşayış məskənləri 

Koblıyan, Dersel, Namniyavur, Ququnaur, Kortsox, Sixisu-

ban, Moxe, Kexvan, Çela, Səvirmiya, Apiyet, Ğortuban, Zediban, 

Pulate, Laşe, Zarzima, Qoders, Utqusuban, Adigün, Rabat, Zanav, 

Sire, Qorqul, Lelvan, Qaratuban, Sanqure, İcaret, Amxera, Ğorze, 

Zazola, Kaxaret, Nude, Sise, Marel, Xana, Aral, Sarbastuban, Or-

çoşan, Badela, Papola, Cilvan, Posxov, Ardahan, Böyük Smada, 

Küçük Smada, Qomoro, Bolacur, Entel, Şolaver, Unsal, Bennara, 

Şoqay, Xero, Xeveşen, Varxan, Abastuban, Sabzara, Xarcam, Sa-

xan, Saxni-sora, Gürcistan, Tutacuar, Kikinet, Zir, Quratuban, İli-

ya-Siminda, Çüntəy, Sür, Şurda, Boqa, Kılde, Borcom, Çixe, Çur-

çuto, Parexay, Sulis, Axısqa, Sakunet, Temlala, Kopez, Suriyex, 

Sinis, Qorqisiminda, Soxtev, Qugel, Persay, Muqaret, Zigil, Aqa-

ra, Azqur. 

 

Mərasim və oyunlar 

Kəpçəxatun, Hocora oyunu, Qotsi oyunu, Tula oyunu, Qa-

zıx oyunu, Qospoda oyunu, Qayışvurdi oyunu, Novruz bayramı, 

Yılbaşı bayramı, Xıdırəlləz, Mövlud bayramı, Rəcəb bayramı, 

Qurban bayramı, Ramazan bayramı, «yığnax», «sıra türküsi», 

«sıra oyuni», «sıra masali», «fincan-yüzük», «süpürgə seyri». 

 

Camelər 

Axısqada Əhmədiyyə camesi, Zedibanda Baratli came, Xe-

roda Xmıroğulları camesi. 

 

---

 

70

Məzarlıq və türbələr 

Azqurda, Həppənə məhləsində Haçı Əhmədin türbəsi, Xar-

camda Beglər məzarluği, Naçar Xoca türbəsi, Varxanda Hasan 

Xoca, Nəsrəddin Xoca, Çeçlada İlyas Xoca, Cami məhlə, Mol-

lagilli Sadıq Əfəndi türbələri, Derseldə Həzəm türbəsi, İskəndərin 

türbəsi, Celada Molla Əşrəf türbəsi, Moxedə Şəhri Əfəndi türbəsi, 

Saxanda  Şaban dədə türbəsi, Qorzedə Abdul dədə türbəsi, Aba-

stumanda Yarux qayadakı İbrahim dədə türbəsi, Xerxemdəki qə-

rib məzarlığı, Qaratüban piri, Posxovdakı Zazolanın türbəsi, Kiki-

netdə, Qaratubanda, Enteldə, Varxanda qərib və  şəhid məzarlıq-

ları, Pulatedə  və  ətraf kəndlərdə  Şəhidlər məzarlıqları, Qəriblər 

məzarlığı, eyilərdən  Əhmədağa türbəsi, Aşağki məhlə  məzarlığı, 

mum yanan Sukuletlər türbəliyi, Molla Məhlud türbəsi,  əvliya 

Abdul dədə türbəsi, Lazistanlı Xoca türbəsi. 

 

Qalalar 

Altunqala, Zanav qalası, Azqur qalası. 

---

 

71

QEYDLƏR 

 

 

1

  Kiçik təhkiyəvi girişdən və lirik şeirdən ibarət bu epik-

lirik formanı orijinal janr nümunələrindən hesab etmək olar. 

2

  Aşıq Molla Məhəmməd Səfili haqqında 1980-ci illərin 

ortalarından topladığım məlumatı  və  əsərlərini ilk dəfə 1989-cu 

ildən başlayaraq məqalə (Gəl  dönəlim o yerlərə,  arkadaş! 

//Улдуз, 1989, 7; Qərib quşlar  ötəndə:  Месхет  тцркляринин 

фолклору // Тцрк  дцнйасы  араштырмалары, 1990, 4 /Истанбул/; 

Гяриблик  няьмяляри // Азярбайъан  тцркляри, 1990; Вятян  дярди, 

йурд дярди // Милли фолклор, 1991, 9 /Анкара/; Ащыска Тцрклери 

фолклорунда  rус  зцлмцнц  aнлатан  мотифлер // Бизим  Ащыска, 

2005, №2 (Анкара)…) və kitablarımda (Гярибям бу вятяндя. 

Ащыска  тцркляринин  етник  мядяниййяти. – Бакы,  Эянълик, 1992, 

214  сəh.;  Ащыска  тцрк  фолклору. – Бакы,  Мцтяръим, 1998, 232 

сəh.; Ahıska Törk foklloru. – Анкара, Ататцрк Кцлтцр Меркези 

Башканлыьы  Йайынлары, 2001, 253 сящ.;  Axısqa türk folkloru. – 

Bakı, Nurlan, 2008, 280 səh.; Axısqa türkləri: Vətən bilgisi. 

İstanbul, 2009, 584 səh.) dərc etmişəm.  

3

 Axısqa aşıq və ümumən folklor mühitinin Borçalı  və 

Çıldırdan qismən fərqli cəhəti klassik yazılı  ədəbiyyatın daha 

güclü təsiridir, bu da, yəqin ki, burada paşalığın saray ənənəsinin, 

dini və ilahiyyatçı məktəblərin fəallığı ilə izah oluna bilər.  

4

 Bir qədər sonra qeyd edəcəyimiz kimi, Adıgünlü Ömər 

Əfəndi ilə məşhur ədib, tərcüməçi Fridrix Martin fon Bodenştedt 

qarşılaşıb və onun ustalığına, müdrikliyinə heyran qalıb.  

5

 Axısqa türklərinin görkəmli şairi və ziyalısı Cabir Xali-

dovun fikrincə, “Kuşo” sözü “quş” kökündən - qədim türk tayfası 

“quşçular”ın adından yaranıb.  “Türk kültürü” dərgisinin 1966-cı 

il 4-cü sayında da Koblıyanlı Sefili (Mehmet Efendi/Hoca) 

Kuşoğullarından hesab edilir. 

6

  Səfilinin təvəllüdünün 1870, 1872, 1882-ci illər versi-

yaları da var, lakin həyatı ilə bağlı  ağsaqqalların söylədikləri, 

hadisələrin xronologiyası 1870-ci ilin üzərində dayanmağa imkan 

verir. Tədqiqatçı Yunus Zeyrək də  aşığın 1870-1937-ci illərdə 

yaşadığı qənaətindədir. 

---