Microsoft Word A7fac794. tmp doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 birindən izole olunmuş iki (1 – 2) silindir arasında ölçülür (şək.6). Belə kondensatorun sahəsində süxurun böyük həсmi yerləşir ki, bu da onların qeyri – birсinsliyinin təsirini azaldır. Şəkil 5. Yung modulunun diabazların xüsusi elektrik müqavimətindən asılılıq qrafiki. Həсm üsulu nəmliyin dəyişməsini zaman keçdikсə təyin etməyə imkan verir. Analoji müşahidələrdə zonddan 0,5-1 m məsafədə quyu qazılır və zondun yerləşdiyi dərin-likdən 2-3 kq süxur nümunəsi götürülür. Sonra laboratoriya kondensatoru vasitəsilə nümunənin dielektrik keçiriсiliyi, nəmliyi süni dəyişməklə, təyin edilir. Nətiсədə süxurun dielektrik keçiriсiliyinin həсmi nəmlikdən asılılıq əyrisi ε =f(n ϖ ) alınır (şək.7). Şəkil 6. Zond – kondensatorun sxemi: 1- kondensatorun çərçivəsi (örtüyü); 2 – izolyasiya tıxacı; 3 – korpus (kondensatorun ikinci örtüyü); 4 – birləşdirici məftil. Müşahidələr zamanı dielektrometr basdırılmış zond – kondensatorun lövhələrindən yer səthinə çıxarılmış birləşdirici şəbəkəyə qoşulur. ε =f(n ϖ ) qrafikindən istifadə etməklə verilən zaman anında süxur nümunələrinin həcm nəmliyi tapılır. Çəki ϖ e1 və həcm n ϖ e1 nəmliyinin nümunənin bilavasitə çıxarılmasından sonra alınmış qiymətləri süxurun məlum xüsusi çəkisində γ onun təbii məsaməliyini təyin etməyə imkan verir: % 100 ) 1 ( 1 1 × − = γ ϖ ϖ e e e n n Sistematik müşahidələr e t n n ϖ μ − = düsturu ilə hesablanan μ nəmlik çatışmamazlığının zaman etibarilə dəyişməsini öyrənməyə imkan verir. 40 Şəkil 7. Dielektrik keçiriciliyinin ε həcmi nəmlikdən 1 ϖ n asılılıq qrafiki. 2.7. Ekzogen – geoloji proseslər Geofiziki üsullardan bütün ekzogen – geoloji proses- lərdən daha çox karst, çat və sürüşmələri öyrənərkən istifadə olunur. KARST. Həll ola bilən və yan süxurların fiziki xassələrinin müxtəlifliyi karstı öyrənməkdə geofiziki üsulların tətbiqi üçün əlverişli imkan yaradır. Geofiziki üsullar həll ola bilən süxurların subasma şəraitinin və dərinliyinin təyini, çox karstlaşmış zonaların ayrılması, karst boşluqlarını doldurmuş çöküntülərin tərkibinin təyini və karst – suffoziya proseslərinin dinamikasının qiymətlən-dirilməsi üçün tətbiq edilir. Geofiziki üsulları karstlaşmış ərazinin xüsusiyyətlə-rinə görə təyin edilir. Məsələn, gil materialları ilə dolmuş və az qalınlıqlı kövrək çöküntülərlə örtülmüş səthi karst formalarını (qıflar, çökmələr, ponorlar) öyrənərkən, geofiziki işlər tədqıqatın dəqiqliyndən asılı olaraq, seçilmiş müşahidə şəbəkələrinə görə aparılır. Müşahidə addımları və profillərarası məsafə 5 – 10 m – dən 50 –100 m – ə qədər dəyişə bilər. Adətən bir – iki elektrik kəşfiyyat üsulu (ŞEZ, EP, TP) və yüksək dəqiqlikli maqnit kəşfiyyatı istiifadə edilir. Karst formaların müqavimətin aşağı qiymətlərinə və potensiyaların TP anomaliyasına görə aşkar edilir. Onların işarəsi karst boşluğunun yaxınlığında yeraltı suların süzülməsinin istiqamətini göstərir (müsbət – boşalma, mənfi – axma). Maqnit anomaliyasının qiyməti (20 – dən 50 pTl - ə qədər) karst formalarının dərinliyindən və həcmindən asılıdır. Səthi karstları, onları örtən süxurların qalınlığı az olarsa, istilik planalmasının məlumatlarına əsasən və xüsusilə, gecə və gündüz aeroistilik müşahidələrin köməyi ilə xəritələndirirlər. Dərinlik karst formalarını öyrənmək nisbətən çətin prosesdir, ona görə də burada, elektrik kəşfiyyatı ilə bərabər, seysmoakustik tədqiqatları, qravikəşfiyyat, nüvə – fiziki və quyu geofizikası üsullları da istifadə edilir. Yerüstü tədqiqatları çay və göl akvatoriyalarında, quyularda dağ – qazma işləri ilə daha da zənginləşdirirlər. Əlavə məlumat kimi, distansion kosmik və aeroyüksəklik planalmaların məlumatları da cəlb edilir. 42 Həll olan və həll olmayan süxurların bəzi xüsusiyyətləri 3 saylı cədvəldə verilir. Elektrik kəşfiyyatı (ŞEZ,DŞEZ) örtük sukeçirməyənn süxurların süzülmə xassəsini və qalınlığını xarakterizə etməyə və karstlaşmış massivin dağılma dərəcəsini qiymətləndirməyə imkan yaradır. Məsələn, DŞEZ-n polyar diaqramının dartılmasına görə çatlılığın istiqamətini, kiçik və böyük oxlarının münasibətinə görə çatlılığın istiqamətini, kiçik və böyük oxlarının münasibətinə görə isə çatlılığın intensivliyini təyin etmək mümkündür. Akvatoriyada fasiləsiz seysmoakustik profilləmənin (FSP) nəticəsində alınmış zaman kəsilişləri və quyulararası şüalanmanın məlumatları həll ola bilən süxurların karstlaşmasını və yatım xüsusiyyətlərini dəqiq xarakterizə etməyə, karst boşluqlarını aşkar etməyə imkan verir. Bu məsələni BM, YK, QM rezistometriya, rasxodometriyadan ibarət olan QGT– n köməyi ilə də həll etmək olar. Bu üsullar karst boşluqlarının yerləşməsi, ölçüləri, doldurulmasının xarakte-ri, yeraltı suların hərəkətinin xüsusiyyəti və karst – suffoziya proseslərinin inkişafı haqqında məlumat verir. 8 – ci şəkildə Moskva çayı dərəsində dərinlik karstlarının inkişaf xüsusiyyətini aşkar etməyə imkan verən kompleks geoloji tədqiqatların nəticələri verilmişdir. ÇATLAR. Çatlılığın öyrənilməsində geoelektrik üsul- lar, mikromaqnit planalma, termometriya və radiometriya geniş tətbiq olunur. Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|