Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
56 Müsəlmanlar arasında Məryəm bəzi xristian sektalarda olduğundan daha hörmətlidir. O, Allahın seçdiyi günahsız, saf bir qızdır; Məhəmməd ona qarşı dərin ehtiram hissləri bəsləyir; öz qızı Fatimə haqqında o deyir: “İlahi ruhun anası olan Məryəmdən sonra Fatimə ikinci qadındır”. O, İsanın təlimini özünəməxsus tərzdə dərk etmişdi və Məhəmmədin yaratdığı din, onun təbirincə, İsanın dininin təhrif olunmasına qarşı eti- razın təzahürü idi; Quranda tez-tez təkrar olunur: “Mən İsanın təliminin həqiqətlərini bərpa etmək üçün gəlmişəm” 89 . Məşhur ingilis şərqşünası Maks Müller yazırdı: “İllər ötəcək və xristianlar Məhəmmədi İsanın silahdaşı, islam dinini isə xristianlığın məzhəbi kimi tanıyacaqlar; və onda həm xristian- lar, həm də müsəlmanlar onların tarixində baş verən mübarizə və qarşıdurmalara təəccüb edəcəklər” 90 . Bizim rus mütəfək- kirlərimiz V.Solovyov və Petrov da bu fikirdədirlər. Lakin, əfsus ki, geniş kütlə bu ideyalardan xeyli uzaqdır, Məhəmməd və onun təlimi haqqında, demək olar ki, orta əsrlərdə hökm sürən fikir də qalmaqda davam edir. O, müsəlman xalqlarının müasir vəziyyətinin, onların siyasi zəifliyinin, əxlaqi iflasının, sosial dağınıqlığının səbəblərini yalnız islamın təsirində görür və dərk edə bilmir ki, həyatın canlı amili olan insan passiv ola bilməz, din isə, bir abstraksiya kimi, öz-özlüyündə gücsüzdür və həyatı istədiyi tərzdə yeniləşdirə bilmir, nəhayət, dinlər və onların daşıyıcıları arasında hiss olunmayan daimi aktiv qar- şılıqlı fəaliyyət mövcuddur; dinlər yarandığı ilk çağlarda insan- ların maddi və mənəvi tələbatlarını əks etdirdiyi səviyyədə onlara güclü təkanverici təsir göstərərək, sonrakı dövrlərdə özləri dəyişən həyat şəraitinin təsirinə məruz qalır, yaranmış şəraitə uyğunlaşmağa çalışır, bir sözlə, təkamül qanunlarına uyğun dəyişir, yeniləşmiş həyat tərzinə uyğun olaraq haradasa pozulur, digər yerlərdə yaxşılaşır; nəticədə eyni bir dinin zəminində müxtəlif yeni məzhəblər, yozumlar və təlimlər 89 Bax: Sabluqovun Quranın tərcüməsi. 90 Max Muller. “The Mahomet and the Mahometism”. 57 yaranır; ibtidai xristianlığı orta əsrlər, reformasiya dövrünün və bu günün xristianlığı ilə müqayisə edin; kifayət qədər qəti prinsiplərə malik olan bu dinin nə cür parçalamalara, dəyişik- liklərə, yozumlara məruz qaldığını xatırlayın! İslamda da hə- min proseslər baş verirdi; saysız-hesabsız məzhəb və yozumları bir kənara qoyaq, çağdaş müsəlman qadınının düşdüyü vəziy- yəti, islamın onun üçün yaratdığı – ibtidai islam cəmiyyətində həyat sürdüyü qadının həyatı ilə müqayisə edək. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, islamaqədərki ərəb- lərin həyat şəraitini tədqiq etmədən, o dövrdə ərəb qadınının və qonşu xalqlarda qadınların vəziyyəti ilə tanış olmadan islamın qadına münasibəti haqqında danışmaq qeyri-mümkündür. Yalnız bu yolla – yeganə düzgün və səmərəli üsulla – islamın qadın məsələsinin inkişafındakı rolu haqqında, Məhəmmədin ümumiyyətlə, qadın və xüsusilə, ərəb qadını üçün gördüyü işlər haqqında tam, hərtərəfli mühakimə yürütmək olar. Sadaladı- ğımız vacib rasional şərtlər islamın qadın məsələsinin həllinin və xüsusilə, ərəb qadını üçün etdikləri haqqında mühakimə yürütmək üçün imkanlar açır. Bir çox tədqiqatçılar bu üsuldan imtina edir və bu səbəbdən onların mülahizələri, elmi libasına və ciddi görkəminə baxma- yaraq, səthi-aprior xarakter daşıyır. Müsəlman qadınının bugünkü vəziyyətinə istinad edərək, onlar islam dini haqqında aprior nəticələrə gəlir, çünki bu vəziyyətin səbəbini yalnız dində görürlər; bu cür metod asan və əlverişli olsa da, əslində tarixi baxımdan heç bir məna daşımır. Əgər biz Avropada XIII, yaxud XIV yüzilliklərdə baş verən dəhşətləri – simoniyanı, indulgensiyanı, inkvizisiyanı, müxtəlif autodafları, dini təqib- ləri və işgəncələri xristianlığın təsiri ilə əlaqələndirsəydik, bizə nə deyərdilər? Söz yox ki, bu cür “məntiq” yalnız gülüş doğura bilər, doğurmağa qadirdir, bugünkü islam isə məhz özünün “orta əsrlər”ini yaşayır; müsəlmanların indiki çatışmazlıqları- nın islam dini ilə əlaqələri, orta əsrlər Avropasının çatışmaz- lıqlarının xristianlıqla əlaqələri qədərdir; o dövrün xristianları 58 öz dinini dərk etmədiyi kimi indiki müsəlmanlar da islamı dərk etmirlər; onların çatışmazlıq və qüsurlarının islam dini ilə əlaqələri orta əsrlərdə katoliklərin çatışmazlıq və qüsurlarının xristianlıqla əlaqəsi qədərdir. Bunun səbəblərini dində deyil, digər səbəblərdə – əksər hallarda islam dininə zidd olan amil- lərin təsirində axtarmaq lazımdır. Əbədi mərhəməti, ədaləti və zəkanı, axirəti, ruhun əbədiliyini, xeyir və şərə görə əcr qəbul edən bir din bu cür qəbahətlərə yol verə bilməz. Müsəlman Anakreonu Ömər Xəyyam deyirdi: “İslamın özü heç bir qüsura malik deyil, bütün qüsurlar bizim müsəlmançılığımızdadır” 91 . Cümlə müsəlmanların çağdaş vəziyyətini müvəqqəti kənara qoyaraq, nəzəri baxımdan islam təliminin qadına münasibəti məsələsini araşdıraq; əvvəlcə oxucunu Məhəmmədin dövrün- dəki Ərəbistanda və ümumiyyətlə, Şərqdə qadının vəziyyəti ilə tanış edəcəyik, sonra isə peyğəmbərin qadınlar üçün gördüyü, yaxud görmək istədiyi tədbirlər haqqında danışacağıq. Bu cür münasibət bir tərəfdən, bizə gələcəkdə – müsəlmanlar islam dinini daha yaxşı dərk etdiyi dövrlərdə – qadının vəziyyətini təsəvvür etməkdə kömək edəcək, digər tərəfdən isə, məsələyə səthi yanaşan bəzi tədqiqatçı alimlərin çoxarvadlılığa görə islama qarşı irəli sürdüyü iradların səbəblərini izah etmək üçün şərait yaradacaq. Ərəbistanda və onu əhatə edən ölkələrdə islamaqədərki dövrlərdə qadının vəziyyəti həqiqi mənada dəhşətli idi. Məsə- lən, İranda o, sözün tam mənasında, qula çevrilmişdi; o, hətta işığa həsrət idi; mülki qanunlar qadınların satılmasını təmin edirdi 92 ; dini qanunlar, ana, bacı və digər yaxın qohumlarla ailə qurmağa icazə verirdi 93 . Qadının həyatında hamıya məlum olan günlərdə onlar (İranda) evlərindən uzaqlaşıb daxmalarda yaşamalı idi; onlara qida gətirən adamlar burun və qulaqlarını tıxayıb, əllərinə əski dolayırdılar; nəinki o qadınlara toxunmaq, 91 Ömər Xəyyam. “Rübailər”. 92 Firdovsi. “Şahnamə”. 93 “Zende Avesta”. Iames Darmesteter. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|