Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 Ağaoğlunun bu mövzuda yazdığı əsərlərində, islam dininin üstünlüklərini, müasir dövrlə səsləşən xüsusiyyətlərini təsdiqlə yanaşı, xalqı, siyasət xadimlərini islam dininin qanun-qaydaları, tələbləri ilə hərəkət etməyə, azadlıq mübarizəsini islam ehkam- ları ilə əlaqələndirməyə çağırış da qüvvətli idi. Ə.Ağaoğlu, Quranı sonrakı təhriflərdən, qeyri-elmi şərhlərdən xilas etməyə çalışır, bu mövzuda din xadimləri ilə ciddi mübahisələrə girirdi. İslama həsr olunan əsərlərinin mərkəzində belə ümumi ideya dayanırdı ki, islam öz mahiyyəti etibarilə başqa dinlərdən daha üstün keyfiyyətlərə malikdir, o, bütün tarix boyu müsəlman xalqlarının inkişafında müsbət rol oynayıb və indi də bu xalq- ların müasir tərəqqisini ondan kənarda təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ağaoğlunun yazılarında tarixi əhəmiyyət daşıyan əsas məqamlardan biri, onun müsəlman ölkələrində qadının passiv və acınacaqlı vəziyyətə düşməsini islamın mahiyyəti, xüsusilə də poliqamiya ilə bağlayan avropalıların yanlış və qərəzli mülahi- zələrinə qarşı tutarlı elmi dəlillərlə çıxış etməsidir. Bu mövzuda klassik ənənəyə söykənən Ağaoğluna görə Quran ərəb qadınının vəziyyətini xeyli yaxşılaşdırmışdır, bunu islamın ilkin – qızıl dövründə qadınların ictimai həyatda oynadığı mühüm rol da təsdiqləməkdədir. Poliqamiyaya gəldikdə isə onun praktik ola- raq çox az yayılması, bunu ciddi arqument kimi şişirtməyə əsas vermir. Sadəcə islamın mahiyyətində təsbit olunan hüquq və təminatlar müxtəlif amillərin, xüsusilə də bunda maraqlı olan qüvvələrin təsiri ilə sonradan unutdurulmuşdur. İslamın qızıl dövründə müasir demokratik dəyərlərin müşa- hidə edildiyini əsas gətirərək Ağaoğlu hesab edir ki, fərdin dirçəlişinə nail olmaq üçün müsəlmanlar “islamın ilkin ruhuna” nüfuz etməlidirlər. Fransua Jorjonun da təsdiqlədiyi kimi Ağa- oğlu bu ideyasında Cəmaləddin Əfqaninin və Məhəmməd Abdo- nun tərəfindən xeyli əvvəl ortaya atılmış “islamda islahatçılıq” 48 təşəbbüsləri ilə eyni mövqedən çıxış edirdi 75 . Müsəlman cəmiy- yətlərinin düşdükləri böhrandan qurtulma çarələrini müqəddəs dinimizin ilkin mahiyyətində, islamiyyətin qızıl dövrünə qayı- dışda arayıb-axtaran Ağaoğluna görə, tərəqqiyə, yüksəlişə rəvac verən, bütün zamanlar üçün yeni olan, müasirliyin bütün prin- siplərini öz bətnində gəzdirən islam dini, müasir dünya siviliza- siyasının bütün bəşəri və demokratik keyfiyyətlərini mənimsəmə və öz içində əritmə, həzm etmə qüdrətinə malikdir 76 . Ağaoğlu islam cəmiyyətlərinin Qərb mədəniyyəti qarşısında son iki yüz ildə üstünlüyünü itirməsinin arxa planında duran amillər arasında mənəvi dəyərlərin itirilməsini və ya aşınmasın- dan çox, islamiyyətin yeni şərtlərə uyğunlaşa bilməməsi qarşı- sında Qərbin maddi və mənəvi baxımdan üstünlüyü ələ keçirməsini göstərirdi 77 . Ümumilikdə götürüldükdə isə, islam dünyasının geriləməsini cəmiyyətin üç dəyişik və qabaqcıl təbə- qəsinin (üləma, üməra və ərbabi qələm, başqa sözlə, din adam- ları, idarəçilər, qələm sahibləri) mövqeyinə bağlayan 78 Ağaoğlu- nu (Qafqaz dövrü yaradıcılığından çıxış edərək), modern Qərb dəyərlərini islamiyyətlə uzlaşdırmağa səylər göstərdiyi üçün modernist bir islam islahatçısı hesab etmək olar 79 . Ağaoğlunun fəaliyyətinin ayrı-ayrı dövrlərində, ictimai-siyasi situasiyaların dramatizmindən irəli gələn mövqe dəyişkənliyi fonunda daha çox sabit görünən faktlardan biri bundan ibarətdir ki, o, ictimai problemlərin həllinin birinci yolunu Avropa mədə- niyyətini mənimsəməkdə görmüş və bu məsələyə münasibətində 75 Bax: Fransua Jorjon. Azərbaycanlı intellektualın ilk addımları: Əhməd Ağaoğlu Fransada (1888-1894). “Mədəniyyət dünyası”, VII buraxılış, 2003, s. 25. 76 Mübariz Süleymanlı. İslamın elm və mədəniyyət dini kimi şərhində Əhməd Ağaoğlunun mövqeyi. “Mədəni-maarif” jurnalı, 2006, №5 (183), s. 23-24. 77 Ufuk Özcan. Ahmet Ağaoğlu ve rol değişikliği (Yüzyıl dönümünde batıcı bir aydın). İstanbul, Donkişot yayinlari, 2002, s. 132. 78 Ahmet Agayef, “İslam Aleminde Görülen İnhitatın Sebebleri”, İslam Mecmuası, I/2, 1330, s. 54-58. 79 Ufuk Özcan. Ahmet Ağaoğlu ve rol değişikliği (Yüzyıl dönümünde batıcı bir aydın). İstanbul, Donkişot yayinlari, 2002, s. 78. 49 daha səmimi olmuşdur 80 . Bu kimi cəhdlərin tarixi baxımdan islam cəmiyyətlərinə nə qədər fayda gətirdiyini müəyyənləşdir- mək təbii ki, müşkül bir məsələdir. Lakin səbəblərin harada axtarılmasından asılı olmayaraq bir faktı danmaq olmaz ki, son bir əsrdə qərbliləşmə hərəkatları nəticəsində islam cəmiyyətləri- nin qarşılaşdıqları problemlərdə gözə dəyən bir irəliləyiş olma- mışdır. Nəhayət, proses özünü onda təzahür etdirir ki, müasir- ləşmə, qərbliləşmə, avropalaşma adı altında yürüdülən bütün təcrübələrə baxmayaraq, islam cəmiyyətləri hələ də Qərbdən təcrid edilməkdədir. Bu, günümüzdə cərəyan edən siyasi hadi- sələr fonunda Qərbin siyasi və dini rəhbərlərinin müsəlman dün- yasına ikili və qərəzli münasibətlərindən də aşkarca görünmək- dədir (ABŞ-ın Yaxın və Orta Şərq siyasəti, Avropa Şurasının Türkiyə ilə münasibətləri, Vatikanın dini lideri – Papanın Məhəmməd peyğəmbər haqqında söylədikləri, Qarabağ proble- minin həllində özünü büruzə verən ikili standartlar və s. kimi qərəzli siyasətlər Qərbin müsəlman dünyasına münasibətinin təzahürlərindəndir). Müsəlman qadınının Avropa yaşam standartlarına uyğunlaş- dırılacağı təqdirdə cəmiyyət problemlərinin də həll olunacağı düşüncəsinin həqiqətə uyğun olmadığı ortadadır. Çünki Qərbdə qadın hərəkatı, ucuz işçi qüvvəsini təmin edən kapitalist mexa- nizmlər içində qadının işgüzar həyata fəal olaraq qatılmasının bir nəticəsi olaraq ortaya çıxmış və getdikcə qadın haqları sahəsində inkişafa nail olunmuşdur. Bunun əksinə isə, belə bir sənaye və ictimai təşkilatlanmadan məhrum olan Şərq cəmiyyə- tində qadının statusunda bənzər dəyişikliklər olmadan qadın və ailənin islahatlara cəlb edilməsi zərurəti irəli sürülmüşdür 81 . Elə Şərqdə qadın haqlarının ictimai bir təşəbbüsün nəticəsi olaraq inkişaf etməməsinin, yuxarıdan diqtə edilən islahatların cəmiy- 80 Bu barədə ətraflı bax: Ahmet Ağaoğlu. Üç medeniyet. İstanbul: Milli Egitim Basımevi, 1972, 146 s. 81 Bax: Ufuk Özcan. Ahmet Ağaoğlunun eserlerinde kadın ve aile teması. “Mədəniyyət dünyası”, XII buraxılış, Bakı, 2006, s. 75-76. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|