Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 təmin edən və Həzrəti Məhəmmədə aid bu günə qədər gələn bir çox hədis və ənənə olduğunu xatırladır” 69 . Qadınlar, əlifba və tərbiyə haqqında söylədiyi hər şey Ağaoğ- lunun tam olaraq nə ilə maraqlandığını ortaya qoyur: Bəlli xarakterdə insanlar – o bunu təsvir etmək üçün fərd terminini işlətməkdədir – ictimai istehsal şərtlərinin yaradılmasını təmin etmək. Beləliklə, mövzuya xitam verərək Holly Shissler yazır: “Onun bu əsərini, xüsusilə, daha əvvəl Fransa dönəmində yaz- dıqlarının işığında şərh etsək, onun üçün karyerası boyunca önəmini itirməyən mövzulardan üçünün araşdırıldığını görərik. Bunlardan birincisi, fərdlərdən yaranan bir sivil cəmiyyətin inkişafı; ikincisi, birinciyə bağlı gördüyü, müsbət bir kollektiv kimliyin formalaşdırılması, üçüncüsü; ümumiyyətlə, islami mətnlər işlətmədən və ya sxolastik müddəalar sisteminə müra- ciət etmədən təhlil etdiyi islam dininin bu ikisilə uyğunluğunu təmin etməkdir” 70 . İslam dünyasının tənəzzül səbəblərindən biri kimi hesab etdi- yi qadın və ailə məsələsinin həlli ilə müsəlmanların təkrar yük- sələcəyini də bildirən Ağaoğlu, müsəlman aləmini yüksəldəcək qabiliyyətli gənclərin sağlam ailələrdə yetişəcəyini, lakin möv- cud ailə quruluşumuzdan gözlənilən xilaskar fərdlərin çıxması- nın imkansızlığını irəli sürmüşdür 71 . Ümumiyyətlə, ailə və qadın mövzusu təkcə Ağaoğlunu deyil, müasiri olduğu digər islahatçı mütəfəkkirləri də düşündürən əsas problemlərdən olmuşdur. Heç təsadüfi deyildir ki, İsmayıl bəy Qaspıralı da yeniləşmə ilə bağlı fəaliyyətində dillə yanaşı qadın probleminə də mühüm yer ayır- mışdır. Onun prinsiplərindən biri də məhz türk qadınına azadlıq və kişilərlə bərabər hüquqlar qazandırılması uğrunda mübarizə 69 A.Holly Shissler. İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye (Çeviren: Taciser Ulaş Belge), 1. Baskı. İstanbul Bilgi Universitesi Yayınları, 2005, s. 235-236. 70 Yenə orada, s. 238. 71 Fahri Sakal. Ağaoğlu Ahmed Bey. Ankara:,Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, s. 137. 45 olmuşdur. İsmayıl bəyin “Qadınlar ölkəsi” adlı əsərindən bəhs edən Yusuf Akçura yazır ki, o, “Bu prinsipini də israrla və da- vamla gerçəkləşdirmək istər. Onun gözündə millətin anaları, millətin birinci tərbiyəçiləri qadınlardır; qadınlar həyatı anlama- yacaq olurlarsa, uşaqlarını həyata qabiliyyətli olaraq yetişdirə- məzlər. Millətin yarısı qadınlardır; onlar həyat və fəaliyyətdən uzaq qalırlarsa, millətin həyat və fəaliyyəti də yarım qalır...” 72 . Amma Ə.Ağaoğluna, başqalarından fərqli olaraq, sözdə və fikirdə təbliğ etdiklərini öz şəxsi həyatına və ailəsinə tətbiq etmək imkanı da qismət olub. O, qadın hüquqları mövzusundakı düşüncələrini eyni zamanda öz ailə üzvlərinə də təlqin etmişdir. Onun ailə həyatı da bu düşüncələrinə uyğun ve tutarlı bir biçim- də formalaşmışdır. Avropa tərzində yetişdirdiyi qızları Cümhu- riyyət dövrünün qabaqcıl türk qadınları sırasında yer tutmuşlar. İstanbul Universiteti Hüquq Fakültəsinin ilk qadın tələbələrin- dən olan böyük qızı Sürəyya Ağaoğlu, həm də Türkiyənin ilk qadın vəkili olmuşdur. İkinci qızı Tezər Taşkıran ailə qurarkən atası ondan (və kürəkənindən) ev əşyası, yoxsa təhsil almaq üçün Avropaya getmək istədiyini soruşmuşdu. Tezər və həyat yoldaşı öz sahələrində irəliləmələrinə daha çox kömək edəcəyinə inanaraq Avropaya getməyə üstünlük vermişdilər. Tezər 1943-cü ildə Qarsdan CHP millət vəkili seçilmişdir. * * * Beləliklə, Əhməd Ağaoğlunun “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərində qaldırılan problemlərlə bağlı tədqiqatçıların elmi-tənqidi fikirlərindən doğan əsas müddəaları ümumiləşdir- məyə çalışdıq. Bu müddəalar (fikirlərdə fərqli mövqelər ortaya qoyulsa da, elmi-tənqidi rəylər bütün məqamlarda üst-üstə düşməsə belə), bütövlükdə Ağaoğlunun kimliyi, şəxsiyyəti, düşüncələri, idealları, məqsəd və məramı haqqında kifayət qədər obyektiv qənaətə gəlməyə əsas verir. Ə.Ağaoğlu, müasir genderologiyanın əsas prinsiplərini ehtiva edən bu əsərində, “qadın”ı islamın tərəqqisi və geriləməsinin 72 Yusuf Akçura. Türkçülüğün tarihi. İstanbul, Kaynak yayınları, 2001, s. 72. 46 meyarı kimi verməkdədir. Ümumiyyətlə isə, Ağaoğlu bir çox sosioloqlar kimi dinə münasibətini əsas etibarilə tarixi aspektdə işləmişdir. Şahnəzər Hüseynovun təbirincə desək, Ə.Ağaoğlu “... onun (dinin – M.S.) bəşər həyatının nəinki mənəvi, habelə maddi tərəflərində oynadığı tam əhatəli rolunu, ictimai-siyasi, əxlaqi-hüquqi və s. funksiyalarını açıqlamaq, müəyyənləşdirmək yolu ilə gedərək orijinal baxışlar və qənaətlər ifadə etmişdir. O, araşdırmalarında çox doğru olaraq sosioloji, kulturoloji, sosial- psixoloji və psixoloji amilləri Qərb-Şərq dixotomiyasında müqayisəli şəkildə verərək öz konsepsiyasının məramına uyğun praqmatik nəticələrə gəlmişdir” 73 . XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Ə.Ağaoğlu Azər- baycanın ən fəal islamşünas alimi və publisisti olmuşdur. O, çap etdirdiyi elmi, publisist, ədəbi-tənqidi əsərlərinin böyük bir qis- mində İbn Rüşd, Təbəri, Dante, Lüter, Konfutsi, Höte, Tolstoy, Nitsşe, Karleyl, Spenser kimi mütəfəkkir alimlərin zəngin irsindən istifadə yolu ilə islamın siyasi, ideoloji, etik, iqtisadi, hüquqi, fəlsəfi məsələlərinə toxunmuş, islam tarixinin ayrı-ayrı mərhələləri, epizodları, xilafətin Şərq və Qərbdə fəaliyyəti, pey- ğəmbərlər, imamlar və s. haqqında mühakimələr yürütmüşdür. Bu əsərlərin ana xəttini təşkil edən əsas müddəa bundan ibarət idi ki, nə Quran, nə şəriət yeniliyə əngəl deyildir, ancaq bunların təbliğatçıları öz şəxsi mənfəətləri xatirinə müsəlmanlığa mədə- niyyətlə bir araya sığmayan mahiyyət verməyə çalışmışlar 74 . 73 Şahnəzər Hüseynov. Əhmədbəy Ağaoğlunun dünyagörüşü. Bakı, Azərnəşr, 1998, s. 49. 74 Əhməd Ağayev. Şiə dinində məzdəki inancları (Fransızcadan çevirəni Hamlet Qoca). “Mədəniyyət dünyası”, X buraxılış, 2005, s. 57-62; Əhməd Ağayev. Avropa və aləmi-islam. “Каспий” qəzeti, 25 sentyabr 1903, № 207; Əhməd Ağayev. Nədən bu günlərə qaldıq?. “İrşad” qəzeti, 22 iyun 1906-cı il, № 146; Əhməd Ağayev. Aləmi-islama bir nəzər. “İrşad” qəzeti, 17 noyabr 1907-ci il, № 116; Qədim Mustafayev. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda islam ideologiyası və onun tənqidi. Bakı, Maarif, 1973, 296 s.; Şahnəzər Hüseynov. Əhmədbəy Ağaoğlunun dünyagörüşü. Bakı, Azərnəşr, 1998, 127 s. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|