Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
210 təbii proseslərdən cənub yarımkürəsinin xalqlarının xəbəri olmur. Bu iqlim onlara xas deyildir. İlin-günün dəyişməsi, təzələnməsi qlobal kosmik (astronomik) proseslərin müşayiəti ilə baş verdiyindən ilin dəyişilməsinin başqa bir vaxta düşdüyünə zərrəcə şübhə qalmır. Novruz şimal yarımkürəsində yaşayan xalqların bir çoxunun həyat və məişətini tənzimləyən daimi bir sistemə çevrilibdir. Yaxın və Orta Şərqin bir çox ölkələrinin böyük təntənə ilə qeyd etdiyi Novruz artıq insanların şüuraltına daxil olmuşdur. Novruz Yaxın və Orta Şərqdə mənəvi dəyərləri əsaslı şəkildə müəyyən etmiş, bu ərazidə mövcud olmuş şamançılıq, atəşpərəstlik və islam kimi böyük din və etidadların maddi-mənəvi qaynağı olmuşdur. Novruz uzaq Altay-Sayan dağlarından tutmuş Balkanlara qədər olan böyük bir ərazini əhatə edir. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd edək ki, bu böyük ərazidə məhz türklər məskunlaşmışlar. O da məlum- dur ki, türk xalqları Novruzu digər bayramlardan, o cümlədən dini bayramlar olan Ramazan, Qurban və s. törənlərdən daha geniş və təntənəli qeyd edirlər. Sözün bütöv mənasında, Novruz türk xalqlarının ruhudur. Qədim türklərin Ərgənəkon adlandırdığı bu törəni sonralar özbəklər novruz, qırğızlar nooruz, qazaxlar novruz, uyğurlar novruz, krım türkləri naavrez, kazan tatarları neuruz, balkan türkləri mevriz, Bosniya və Kosova türkləri sultani navrız, kipr türkləri mart dokuzu, Anadolu türkləri sultanı nevruz, mart dokuzu, mart bozumu deyirlər (49). Ümumən, türk xalqlarında Novruz bir qurtuluş, oyanış, dirçəliş anlamında qəbul edilibdir. Türk düşüncəsinə görə, Novruz kainat (kosmos) və planet (yer) bayramıdır. Türkiyəli professor Abdulhalük M.Çayın 1996-cı ildə Ankarada nəşr olunmuş»Türk Ergenekon bayramı Nevruz» kitabında Çin qaynaqlarına istinadən yazılır ki, Ergenekon əcdad mağarasıdır (70, 13). Yuxarıda göstərdik ki, türklər Ergenekondan çıxdığı zaman yaz olub və həmin günün şərəfinə bayram edilibdir. Qeyd etdiyimiz kitabda yenə Çin qaynaqlarına istinadən yazılır ki, 211 türk imperatorluqları dövründə yaz və payız bayramları rəsmi dövlət bayramı kimi qeyd edilmişdir (70, 18). Türk xalqlarında Novruz mahiyyətcə eyni olsa da, forma və şəkil baxımından fərqlidir. Türk xalqlarında qeyd olunan Novruz təntənələrini məzmun və forma müxtəlifliyinə görə şərti olaraq üç qrupda birləşdirmək mümkündür. Bu bölgü daha çox ərazi əsasında formalaşıb: Mərkəzi Asiya, Ön Asiya və Şərqi Asiya. Mərkəzi Asiyaya Qazaxıstan, Sibir, Altay və Çin türkləri olan uyğurlar daxildir. Orta Asiya türkləri arasında martın 21-də təntənə ilə keçirilən Novruz böyük nüfuza malikdir. Bu bölgədə bayram şənlikləri daha çox kütləviliyi ilə seçilir. Bayram günü əhali kənd- kənd, el-el göy çəmənliklərdə, çay və bulaq başında toplaşır, çalır, oxuyur – elliklə bayram şənlikləri keçirirlər. El-obanın «Daşqazan» dediyi böyük qablarda «bayram aşı» bişirirlər. Bu xörək həm də «gecə» adlandırılır. Xörək əsasən buğdadan hazırlanır. Qaranlıq düşəndən sonra tonqallar çatılır, üstündən tullanırlar. At yarışları və «keçiqapdı» törənləri şənliklərin əsas hissəsini təşkil edir. El şənlikləri aşıqların iştirakı ilə daha da rövnəqləndirilir. Aşıqlar böyük şövq və həvəslə Novruz nəğmələri, «Ərgənəkon», «Manas» və başqa xalq dastanlarından parçalar söyləyirlər (49). «Türk Ergenekon bayramı Nevruz» kitabında 1989-cu ilin Novruzunda Urumçi televiziyasında yayımlanan «Tanrı Dağında Novruz nəvası» verilişinə istinadən yazılır. «Novruz ilin bahar mövsümünün elçisi, gecə ilə gündüzün bərabər olduğu və təbiətin ən ədalətli günüdür. Novruz bayramı uyğurların ənənəvi bir törənidir». Əcdadlarımız qəbilə, oymaq şəklində köçəri həyatı yaşadıqları çağlardan bəri bu günü milli bayram olaraq keçirirlər. Tarixi qaynaqlarda Novruz ilə ilgili belə bir rəvayət günümüzə qədər qəlib çıxmışdır. Çox qədim çağlarda türk təqvimlərində hunların əcdadları qırılıb tələf olduğundan türk qövmünün içində sağ qalan təkqollu bir bala, bir dişi kök qurd tərəfindən Altay dağlarında əmizdirilib, tərbiyə edilib, böyüdülüb. Bu balanın 212 sonradan on cocuğu olmuşdur. Bu cocuqların nəsli çoxalaraq bir Novruz günü dağdan enərək dünyaya yayılmışdır. Əcdadlarımız bu kutlu günü – yenidən başlanğıc, təzədən doğmaq günü kimi qəbul edərək, hər il bahar mövsümündə Novruz gününü – milli bayram olaraq qeyd etmişlər (69, 39-40). Bu nümunədən də açıq-aydın görünür ki, ümumən, türk dünyasında, türk təfəkküründə Novruzun mənşəyi və mahiyyəti eynidir. Belə ki, bu düşüncə eyni mənəvi qaynaqdan su içir. «Türk Ergenekon bayramı Nevruz» kitabında «Uyğur halk ağız ədə- biyyatının əsasları» adlı əsərdən qaynaqlanaraq yazılır ki, Novruz qazax, qırğız, özbək və tatar türkləri tərəfindən önəmli bir bayram kimi qeyd olunur. Novruzun çinlilərin həyat və məişətinə dərin təsir etdiyi də həmin mənbədə təsdiqlənibdir (70, 40). Ön Asiya bölgüsünə şərti olaraq Şərqi Anadolunu, Şimali və Cənubi Azərbaycanı və Özbəkistanı daxil etmək olar. Adları çəkilən ərazilərdə qismən İran adət-ənənələrinin təsiri hiss olunsa da, Novruz sistemi bütövlükdə türk düşüncə tərzinin məhsulu olduğundan, sadaladığımız regionlarda da türk ənənələri üstünlüyə malikdir. Bu dominantlıq bütün sahələrdə-törənlərdə, xörəklərdə, məişətdə, adət-ənənədə özünü bu gün də qoruyub saxlayır. Krım türklərində Novruz navrez şəklində söylənilir. Onlar da bu bayramı 21 martda qeyd edirlər. Günlərin uzanması, gecələrin qısalması səbəbindən həmin günə «gündönümü» də deyirlər. Krım türkləri gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi günü «Kantar» da adlandırırlar. Bayram günü uşaqlar üç və səkkiz nəfərdən ibarət qruplar halında, böyük qol-budaqları olan bir ağac parçasını Novruz çiçək- ləri ilə bəzəyirlər. Həmin ağac əllərində evləri gəzirlər. Novruz nəğmələri oxuya-oxuya evləri dolaşırlar. Ağac parçasındakı çiçək- lərdən birini ev sahibinə verirlər. Ev yiyələri aldıqları «Novruz çiçəklərinin» əvəzində uşaqlara yumurta, şirni, pul və başqa bayram sovqatları bəxş edirlər. Çiçəklərlə bəzədilmiş ağac parçasında isə şal, dəsmal, atlaz parça və şeylər bağlayırlar. Qızlar Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|