Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
207 anadan olması» və onun yaza doğru dönüşünün qeyd edilməsinə heç bir şübhə ola bilməz. Belə olarsa, Sədənin icrası qışdönümü gününə düşməlidir» (58). Məlumdur ki, oda inam, oda sitayiş zərdüştlikdən çox-çox əvvəllər mövcud olmuşdur. Zaman-zaman Azərbaycanda odla bağlı bir çox bayram və mərasimlər olmuşdur. Sədə bayramı bəhmən ayının 5 və 10-cu günləri (yanvarın 24-29-da) arasında keçirilirdi. Ə.Biruni yazırdı ki, Azərbaycanda od bayramı vaxtı evlərdə od- ocaq yandırılardı. Tonqallar çatılardı. Allaha dualar edilərdi. Şənlik keçirmək üçün camaat bir yerə yığışardı. Belə bir inam olmuşdur ki, od bitkilərə hərarət verir, onları ziyanverici həşəratdan qoruyur. Odla bağlı geniş yayılmış bayramlardan biri də Azərbaycanda olubdur. Bu od mərasimi Atəş ayının doqquzunda (22 noyabr – 22 dekabr) keçirilibdir.Novruz sisteminin ilk araşdırıcılarından olan Ö.Xəyyam Mehrikan bayramı haqqında «Novruznamə»sində yazmışdır: «Bayram hər il xəzan vaxtı Turan və İranda təntənə ilə qeyd edilirdi»(58). Məxəzlərin özündə qoruyub saxladığı faktlardan belə qənaətə gəlmək olur ki, Turan dünyası Novruz sisteminin tərkib hissəsi olan Mehrikanı-Payız bayramını Novruz kimi təntənəli qeyd etmişdir. İnsanlar min bir zəhmət hesabına topladıqları bol məhsulu çal-çağır sədaları altında nümayiş elətdirir, şənlənir, sanki bununla qarşıdan gələn ayazlı, şaxtalı qışdan qorxmadığını, əksinə hər cəhətdən hazır olduğunu göstərir. Mənbələrə istinadən müəyyən edilib ki, Azər və Sədə mə- rasimlərindən əlavə, odla bağlı bir neçə bayram mövcud olmuşdur. Həyat ünsürlərindən sayılan su ilə bağlı müxtəlif törənlər ke- çirilmişdir. Suyun həyat rəmzi, aydınlıq və uğur simvolu sayılması təsadüfi olmamışdır. Əski çağlarda azərbaycanlılar suya müqəddəs varlıq kimi ya- naşmış, onu ilahiləşdirmişlər. Azərbaycanda yaranmış inama əsasən, Nahid su ilahəsi kimi xüsusi hörmətə malik olmuşdur. 208 Nahidin şərəfinə Midiya dövründə bir çox şəhərlərdə məxsusi mə- bədlər tikilmişdir. Həmin dövrdə daha çox şöhrətlənmiş Həmədan məbədini Midiya hökmdarı Kiaksarın tikdirdiyi qeyd olunur. Nahid qadın surətində təsvir və təsəvvür edilib. Bu düşüncə də təsadüfi olmayıb. Qadın yeni həyatın yaradıcısı və təməlini qoyan kimi canlandırılıb. Zərdüştlik də su ilahəsi Nahidlə bağlı adət və ənə- nələrdən lazımınca faydalanmışdır. Zərdüştlikdə quraqlıq dövrlərdə su diləmək naminə Nahidlə bağlı mərasimlər keçirilmişdir. Bu mərasimlərdə qadınlar Nahidə xitabən su istəyirdilər. İnama görə, su ilahəsi Nahid də öz həm- cinslərinin dilək və yalvarışlarını daha tez eşidirmiş. Onu da qeyd edək ki, «Avesta»da «Abanyəşt» adlanan fəsil xüsusi olaraq su ilahəsinə həsr olunub. Orta əsrlərdə su ilə bağlı keçirilmiş mərasimlər Abrizəkan bayramı da adlandırılmışdır. Bu bayramın motivində Tanrıdan yağış, su diləmək dayanıbdır. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, Abrizəkan bayramının da yaranma tarixi eramızdan əvvələ gedib çıxır. Məxəzlərdə göstərilir ki, Ənuşirəvanın babası Firuz şahın vaxtında uzun sürən quraqlıq olur. Firuz şah özü Tanrıya dua edib, yağış diləmişdir. Bu an göy üzünə bulud gəlmiş, yağış yağmağa başlamışdır. Yağışın yağdığını görən camaat sevindiklərindən bir-birlərinin üstünə su səpməyə başlamış, şadlıq etmişlər. Deyilənə görə, elə həmin vaxtdan camaat uzun əsrlər boyu su bayramını qeyd etmişlər. Bayramın keçirilmə vaxtı barədə fikirlər üst –üstə düşür. Abrizəkan bayramı «Avesta» təqvimi ilə tir ayında (ilin dördüncü ayı olub) keçirilibdir. Aydındır ki, ilin yay fəsli dördüncü aydan başlanır və getdikcə də istilər şiddətlənir. Havaların isti keçməsi də əkin-biçin üçün suya, yağışa ehtiyacı birə – ikiqat artırır. Elə bu ciddi zərurətdən – suya-yağışa ehtiyacdan Abrizəkan bayramı qeyd olunubdur. X əsrdə yazılmış «Hüdud əl-Həm» adlı bir mənbədə Abrizəkan bayramının adı çəkilmiş və bayramla bağlı epizodik təsvirlər də verilmişdir. 209 Adıçəkilən mənbədə göstərilir ki, adamlar çeşmə başına toplanır, çalıb oxuyur, şənlik edir və dualar edirlər (31, 134-135 və 138). Professor A.Nəbiyev «Ritual, mərasim və bayramlarımız» adlı məqaləsində çox məntiqli bir nəticəyə gələrək yazır: «Çox az xalqlar var ki, onların dünyəvi düşüncəsi bu qədər zəngin, geniş və əhatəli halda bayram ritual və mərasimlərində əks olunsun. Novruz yekunlaşdıqdan sonra onun ümumi məzmun dəyərləri özündən sonrakı ritual, ayin, etiqad və mərasimlərdə xeyli müddət nüfuz və təsirini göstərmişdir. Məhsul bolluğu etiqadları, şum, səpin, əyəsər (döl), calaqkəsmə və s. kimi qismən kiçik, region səciyyəli mərasim və bayramlarda öz modern məzmununu qoruyub saxlayır « (25). Bakı və regionlarda yaz bayramı Novruzdan sonra keçirilən Güləkən bayramı ilə tamamlanıbdır. Ə.Biruni «Əski xalqlardan qalmış yadigarlar» əsərində Güləkən bayramının Şirvanşah Ənuşirəvan tərəfindən yarandığını göstərir. A.Nəbiyev də yuxarıda adını çəkdiyimiz məqaləsində yazır ki, bayram Novruzdan sonra qızılgül əkmə ilə başlayır. Üç mərhələdə davam edir. Bu mərasim gül-çiçəyin əkilməsi, becərilməsi və böyümüş gül-çiçəkdən gül suyu, gülab və müxtəlif alkoqolsuz içkilərin çəkilməsi, orijinal qoxusu olan ətirlərin alınması, dadlı-ləzzətli mürəbbələrin bişirilməsi ilə başa çatır. 4.3. Novruzun əhatə coğrafiyası Novruz sisteminin əsas yaradıcıları türklər olsa da, bu sistemin mahiyyətini digər xalqlar da əxz etmişlər. Novruz sisteminin mahiyyətini ən çox şimal yarımkürəsində yaşayan xalqlar mənim- səmişlər. Bunun da səbəbi birbaşa kainatda baş verən astronomik hadisələrlə bağlıdır. Məlumdur ki, şimal yarımkürəsində yaşayan xalqlar ağır, məşəqqətli, qarlı-şaxtalı bir mövsüm yaşayırlar. Bu Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|