Microsoft Word Antol-18-Seki
Yüklə 3,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 evində. Səhər yenə durub yeyib içirlər. Qonaq yola düşməmişdən əvvəl Koroğlu sazı götürüb gözəl bir hava çalır. Sonra qonaqdan soruşur: – Qonaq qardaş, deyirlər siz tərəfin adamları yaxşı zurna ça- lırlar. Bəs sən necə, çala bilirsən? Qonaq arif adam imiş, eyhamı başa düşür. Deyir: – Koroğlu, mən də zurna çalıram. Özü də ancaq yaxşı havalar çalıram. Allah səndən razı olsun. Koroğlu qonağı hörmətlə yola salıb qayıdır evə. Arvadı deyir: – Sən etibarsız adamsan. Bir qonağa görə məni boşamaq istə- yirdin. Koroğlu deyir: – Bütün aləm mənim çörəyimi yeyir, amma sən qonağı qapı- dan qaytarıb məni biabır edirsən. Bəs eşitməmisən ki, atalar deyib: “Qonaq ev yiyəsinin zurnaçısıdır, nə görsə onu çalar”? Özü də Koroğlu kimi səxavətli olan, həmişə “nanın süfrəyə tö- kən”. Bəhram müəllim bu rəvayəti xüsusi bir təbəssümlə danışırdı. Folklor tədqiqatçısı qarşısında gözəl bir mənzərə açılır: Azər- baycanın bir-birindən uzaq ərazilərində qeydə alınmış iki atalar sözü üçüncü bir ərazidə yazıya köçürülmüş məsəlin semantikasını izah edir; həmin atalar sözlərindən biri rəvayətlə, rəvayət isə öz mövzusuna görə qəhrəmanlıq eposu ilə bağlıdır. Bu, folklorda əsr- lər boyu davam edən janrlararası əlaqələrin parlaq nümayişidir. 4. Antologiyaya daxil olan bir sıra atalar sözü və məsəllər “yazıçı və folklor” mövzusundakı düşüncə və mülahizələri geniş- ləndirməyə imkan verir. Buradakı “Fərhad kimi külüng vurur (çalır)”, “Ölüb Fərhad, gəlmir gülüngünün səsi” kimi nümunələr yalnız Şəkidə yox, bütün Azərbaycanda işlək olan nümunələrdir. İkinci məsəlin tamamilə başqa məna verən variantı “Fərhad ölüb, amma külüngünün səsi hələ gəlir” şəklində daha çox yayılmışdır. Şəkidə hələ indiyə qə- dər çap olunmamış “Hər dağçapan Fərhad olmaz” və “Yüz Fərhad gəlsə bir dağı yerindən tərpədə bilməz” atalar sözləri də tez-tez iş- lənir. Bunlardan birincisi “Hər ovçu Pirim olmaz”, “Hər at minən
33 Koroğlu olmaz”, “Hər oxuyan Molla Pənah olmaz” kimi atalar sözləri ilə “ümumi klişe” (Q.L.Permyakov) əsasında meydana gəl- mişlər. Bizim diqqətimizi çəkən isə ikinci nümunədir. Məlumdur ki, Nizami mövzuları və süjetləri dünya və o cüm- lədən doğma Azərbaycan ədəbiyyatında və folklorunda əsrlər bo- yu işlənmişdir və işlənməkdədir. Maraqlısı budur ki, “Yüz Fərhad gəlsə bir dağı yerindən tərpədə bilməz” atalar sözü ilə dahilər da- hisi Sabirin:
beyti mənaca üst-üstə düşür. Gözlənilməz bir mənzərə yaranır: doğrudanmı atalar sözü də, Sabirin beyti də Fərhadın fərhadlığını inkar edir? İlk baxışdan belə görünsə də atalar sözündə və Sabir aforiz- mində Fərhadın fərhadlığı inkar olunmur, ancaq dağın dağlığı təs- diq edilir. İnsan mənəviyyatı üçün bu daha güclü meyardır. Ötəri də olsa qeyd edək ki, antologiyadakı “Yağış yağır bizlə- rə, dəxli nədir sizlərə” məsəli də vəzn, qafiyə, qismən də məzmun baxımından Sabir şeirini yada salır: Uşaq mənimdir, baba, dəxli nədir sizlərə, Kim sizi qəyyum edib hökm edəsiz bizlərə? Azərbaycan xalqı arasında “Leyli və Məcnun” mövzusu ilə bağlı bir sıra atalar sözləri və məsəllər vardır:
(variant: Əsli olmasaydı Kərəm dağlara düşməzdi). Görünür ki, bunlar yalnız Nizami yaradıcılığı və “Leyli - Məcnun” mövzusunda olan folklor əsərləri ilə yox, həm də Füzuli poeması ilə bağlıdır. Şəkidə çox məşhur olan “Bunun dərdi Füzu- lidi” məsəli bu baxımdan xüsusilə maraqlıdır. Həmin məsəl bütün varlığı ilə aşiq olub özünü unudan, dilə-dişə düşən adamlar haq-
34 qında çəkilir və açıqca görünür ki, burada Məcnunun adını Füzuli- nin adı əvəz etmişdir. Bu məsəl məzmunca bir qədər transformasi- yaya uğradılımış halda dərdi və qayğıları başından aşmış adamlara da aid edilir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək istərdim ki, türk dünyasının möh- təşəm şairi Məhəmməd Füzulinin adı və əsərləri ilə bağlı folklor örnəkləri kitablara az-az düşsə də xalq arasında onların dəyərli nü- munələri yaşamaqdadır. Hələ 1986-cı ilin avqust ayında şıxlı Dər- ya Məhəmmədlə görüşüm zamanı söz sözü çəkdi və ustad aşıq aşağıdakı əfsanəni danışdı. Bir gün peyğəmbər küçədə bir uşağa rast gəlir. Uşağın gözəl- liyi onu valeh edir. Ürəyindən bu oğlana böyük bir yaxşılıq etmək niyyəti keçir. Götürüb ona heç kəsdə olmayan şairlik qabiliyyəti bəxş edir. Bu uşaq Füzuli idi. Təəssüf ki, o vaxt mən sənətkardan hansı peyğəmbərdən (Məhəmməd ya Xızır?) söhbət getdiyini soruşmadım (xronologi- yanın pozulması folklor üçün təbii haldır). Ancaq əsas məsələ bu- dur ki, əfsanə aşıqlar aləmində və el içində Füzulinin şairlik vergi- sini peyğəmbərdən aldığı və bu sahədə bərabərsiz olduğu barədə rəyin yaşadığını göstərməkdədir. Bəzən hər gün eşitməyə adət etdiyimiz “adi” bir paremiya (alqış, qarğış, atalar sözü, məsəl) böyük bir tarixi xatırladır, örtül- müş səhifələri açmağa məcbur edir. Bu mənada antologiyadakı məşhur “Meymunu yada salma” məsəlinin üstündən sükutla keç- mək mümkün deyil. O, istər-istəməz görkəmli rus yazıçısı Leonid Solovyovun “Xoca Nəsrəddin haqqında povest”ini yada salır. Bu əsər SSRİ ərazisində şərqli olmayan müəlliflərin Şərq barədə yaz- dıqları əsərlərdən ən müvəffəqiyyətlisi, ən istedadlısıdır desək yə- qin ki, səhv etmərik. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, XX əsrin ikinci yarısında “Xoca Nəsrəddin haqqında povest” (əslində ro- man!) sovet ədəbiyyatının ön cərgəsində duran romançıların çoxu- nun əsərlərini öz tirajı ilə kölgədə qoyurdu. Doğrudur, ədəbiyyat aləmi xeyli əvvəl ingilis yazıçısı Ceyms Morierin (1780-1849) “İsfahanlı Hacıbabanın sərgüzəştləri” adlı
Yüklə 3,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|