Microsoft Word Aqrar Alimler Kitab Son 22 12 2012 son docx
Yüklə 15,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 Dünyanın bütün sivil və inkişaf etmiş ölkələrində aqrar elmi yüksək inkişaf edən bir sahədir. Akademik Əhməd Mahmudov bunun nə dərəcədə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini cəsarətlə qeyd edir, böyük potensial imkanlara malik olan respublikamızda da bu elmin inkişafı üçün böyük əmək sərf edirdi. Əhməd Mahmudov sözün əsl mənasında Azər- baycan torpağının imkanları haqqında geniş informasiyaya, biliyə malik idi. O, tədqiqatlarında inandırıcı faktlarla sübut edirdi ki, respublikanın kənd təsərrüfatının strukturu təkmilləşdirilməlidir, onun maddi-texniki bazasının yenidən qurulması üçün sərf ediləcək maddi-maliyyə resursları yüksək səmərə ilə nəticələnəcəkdir. Ə. Mahmudov aqrar sahəyə dövlət himayəsinin güclənməsini təklif edir və bu zaman dünya təcrübəsinə əsaslanmağı tövsiyə edirdi. Əhməd Mahmudov kənd təsərrüfatının intensivləş- dirilməsi problemləri, eyni torpaq sahəsinə əlavə vəsait qoyuluşu və əmək sərfi nəticəsində ikinci diferensial rentanın yaranması sahəsində geniş tədqiqat işləri aparan görkəmli sovet alimlərindən biri hesab olunur. Geniş təkrar istehsalın bir forması kimi çıxış edən istehsalın intensivləş- dirilməsi, məhsul istehsalını artırmaq məqsədilə vahid torpaq sahəsinə əlavə vəsait qoyuluşu və əmək sərfini nəzərdə tuturdu. Heç təsadüfi deyildir ki, Ə.Mahmudov öz tədqiqat- larında torpaqdan istifadə, onun iqtisadi münbitliyi, kənd təsərrüfatında torpağın başlıca istehsal vasitəsi kimi malik olduğu spesifik xüsusiyyətləri məsələlərinə hərtərəfli və dərindən yanaşır və sübut edirdi ki, torpağın malik olduğu bu xüsusiyyətlər kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsinin kökündə durur, əlavə vəsait qoyuluşu nəticəsində istifadə 23 edilən torpaq sahəsinin hər hektarından məhsul istehsalının artırılması zəruridir, mümkündür. Eyni torpaq sahəsinə səmərəli investisiya qoyuluşunun nəticəsində onun təbii münbitliyi daima bərpa olunur və yeni iqtisadi münbitlik yaranır. Bu sahədə müəllifin tədqiqat- larında intensivləşmənin amilləri müəyyənləşdirilərək sistemləşdirilmişdir. Bu amillər onun tərəfindən iki qrupda birləşdirilmişdir: təbii amillər istehsalın təbii-zəruri əsasını və fərqlərini yaradır, istehsalda yüksək intensiv texnologiyaların tətbiqi, onun ixtisaslaşdırılması və təmərküzləşdirilməsinin optimallaşdırılması yolu ilə intensivləşdirilməsinə imkan verir; təsərrüfatın intensivləşdirilməsinin texniki-iqtisadi amilləri təsərrüfatın iqtisadi vəziyyətindən və onun lazımi əlavə material məsrəflərini sərf edilməsi imkanlarından asılıdır. Müəllif öz tədqiqatlarında intensivləşdirmənin bu iki qrup amilləri arasında yaranmış qeyri-mütənasibliyi aşkar etmiş və aradan qaldırılmasının konkret yol və metodlarını vermişdir. Onun bir sıra elmi əsərlərində kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsinin ümumi xarakteristikası, torpaq və əkin sahələrinin quruluşu, istehsalın və əməyin texnika ilə silahlanması, kənd təsərrüfatının enerji resurslarına tələbatı və respublika iqtisadiyyatının intensivləşdirilməsinin xüsusiyyətləri təhlil edilir. Ə.Ə.Mahmudovun əsərlərində texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq istehsalın intensivləşdirilməsi mənbələrinə, 24 amillərinə və stimullaşdırılmasının tədqiqinə xeyli yer verilir. Ə.Ə.Mahmudovun elmi axtarışlarında aqrar-sənaye inteqrasiyası, ictimai istehsalın intensivləşdirilməsi, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi, əmək məhsul- darlığının yüksəldilməsi, təsərrüfat hesabı kimi problemlərin tədqiqi əsas yer tutur. O, kənd təsərrüfatının hərtərəfli intensivləşdirilməsinin aqrar-sənaye kompleksinə daxil olan bütün sahələrə təsir edəcəyini tutarlı elmi nəticələri ilə sübut edirdi. Bununla əlaqədar olaraq Əhməd Mahmudov həm- çinin aqrar-sənaye kompleksinin formalaşması, onun iqtisadi və sosial inkişaf yolu, müttəfiq respublika şəraitində aqrar sənaye kompleksində elmi-texniki tərəqqinin kompleks proqramının işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi məsələlərini öyrənilməsinə geniş yer verirdi. Zəngin materiallar əsasında təsərrüfatlararası kooperasiya və aqrar- sənaye inteqrasiyası zəminində kənd təsərrüfatının ixtisaslaş- dırılması və təmərküzləşdirilməsi, aqrar-sənaye birliklərinin və müəssisələrinin yaradılması sahəsində Azərbaycanın təcrübəsini ümumiləşdirir və müvafiq qanunauyğunluqlar müəyyən edirdi. Sonra o, məhsulların daşınması, tədarük, kənd təsərrüfatı və yeyinti məhsullarının emalı və saxlanması da daxil olmaqla ASK-nın bir müstəqil planlaş- dırma obyekti kimi öyrənilməsinin zəruriliyini irəli sürürdü. Əhməd müəllimin ciddi seçimi, tələbkarlığı və birbaşa rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən tədqiqatçılar sonralar respublikada aqrar iqtisadi məktəbin yaranmasını və müstəqil bir elmi istiqamətin, məktəbin əsası qoyuldu. Heç də təsadüfi deyildir ki, respublikada bu potensial əsasında 25 1962-ci ilin may ayında Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı İnstitutu fəaliyyətə başladı. Əhməd Mahmudov səmərəli aqrar siyasətin forma- laşdırılması və həyata keçirilməsini ASK-da səmərəliliyin yüksəldilməsi, onun sənaye əsaslarında qurulmasını, istehsal vasitələrinin və iş qüvvəsinin keyfiyyətcə köklü surətdə dəyişdirilməsinin, yeni peşə və ixtisasların yaranması ilə qarşılıqlı əlaqədə tədqiq edirdi. Müəllifin əsərlərində ASK-nın sferalarının balanslaş- dırılması, proporsional inkişafı və təkrar istehsal prosesinin fazaları məsələlərinə də xüsusi fikir verilərək qeyd olunur ki, bu nisbətlərin pozulması istehsalın səmərəliliyini aşağı salır. O ilk dəfə kompleks hesablamalar nəticəsində ASK-nın ayrı- ayrı sferaları və təkrar istehsal prosesi fazaları arasında olan disproporsiyaları müəyyənləşdirir. Əhməd Mahmudov haqlı olaraq göstərirdi ki, bu disproporsiyalar ASK-nın üç sferası arasında, yəni kənd təsərrüfatı üçün istehsal vasitələri istehsal edən sahələr, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı və bu xammal emal edən istehsal gücləri, məhsulların daşın- ması, saxlanması, kənd təsərrüfatı texnikasının təmirə olan tələbatı ilə onun keyfiyyətli surətdə həyata keçirilməsinin mövcud imkanları arasında təzahür edir. Bu disproporsiya- ların əsaslı vəsait qoyuluşu, onun quruluşunun dəyişdiril- məsi, əlavə investisiya qoyuluşunun məqsədəuyğun olaraq yenidən bölüşdürülməsi yolu ilə aradan qaldırılması təklifini irəli sürürdü. Qeyd etmək lazımdır ki, daha sonralar müəllif istehsalın intensivləşdirilməsi sahəsində tədqiqatlarını genişləndirərək, bütünlükdə ictimai istehsalı əhatə edir. Bu baxımdan onun Yüklə 15,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|