Microsoft Word Azdili cavab imt docx
Yüklə 470,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Görünür, dey əs ən, dem ək, dem əli, dem ə, gör əs ən
- Nidalar da b əz ən omonimlik yaradır.
- Naxçıvan
- stisna
- Qocalar evi, Qızlar bula
29
7.Bənzətmə və ya müqayisə bildirənlər: sanki, elə bil, elə bil ki və s. Məs.: Sanki onun üstünə bir qazan isti su tökdülər. Modal sözlər cümlə üzvlərindən vergüllə ayrılır və cümlənin əvvəlində, ortasında və sonunda işlənə bilir. Görünür, deyəsən, demək, deməli, demə, görəsən və s. sözlər həm fel, həm də modal söz kimi, xülasə sözü isim və modal söz, yaxşı-sifət, zərf və modal söz kimi işlənə bilər. Nida danışanın hiss və həyəcanını ifadə edən köməkçi nitq hissəsinə deyilir. Nidalar insanın müxtəlif hisslərinin, hadisələrə emosional münasibətinin ifadəsidir. Nidaların müxtəlif məna növləri var: 1. Sevinc, heyranlıq bildirənlər: bəh-bəh, of, ura, paho, oxqay, ay can - ay can Məs.: Paho! Ay salam, xoş gördük.
Kədər, narahatlıq, qorxu bildirənlər: ay aman, ah, ox, vay-vay, uf, ay dad və s. Məs.: Vay-vay, bu nə işdi başıma gəlir? Ah, əfsus, keçdi o gözəl günlər. 3. Çağırış bildirənlər: ey, ay, ya, hey, a, ehey. Məs.: A bala, bir bura gəl. Ehey atlılar, xan evinə gedərsiz.. . 4. Nifrət, istehza bildirənlər: tfu, xa-xa-xa, xox və s. Məs.: Xox, qorxdum səndən. Xa- xa-xa, get ay batandan sonra gəl, nə qəribə iş oldu.
5. Qəm, kədər bildirənlər: of, ah, ox, oy, eh və s. Məs.: Ah, keçdi artıq o günlər. Of, ə
Bütün nidalar sözdən ayrı yazılır. Nidalar cümlənin əvvəlində gəldikdə ondan sonra, ortada gəldikdə hər iki tərəfindən, axırda gəldikdə ondan əvvəl vergül qoyulur. Çağırış nidaları olan ay, a, ya tək işlənmir, onlardan sonra xitab gəlir və vergül xitabdan sonra qoyulur. Məs.: Ay uşaq, bura gəl. A kişi, bu nə işdi edirsən? Ey nidası həm xitabla, həm də tək işlənir. Tək işlənəndə ondan sonra vergül qoyulur. Məs.: Ey, mənə kömək edin.
Nidalar da bəzən omonimlik yaradır. Məs.: Vay, sən nə etdin? ─ nida; Kəndimizdə vay düşdü─isim. Ay ana, gəl gedək ─ nida; Bir ay otuz gündür ─isim və s.
Sual 31. Birinci növ təyini söz birləşmələri və onlarin cümlədə rolu barədə məlumat yazın. Söz birləşmələri əsas tərəfinin ifadə vasitəsinə görə iki yerə bölünür: ismi birləşmələr və feli birləşmələr. Əsas tərəfi adlarla, yəni isim, sifət, say,əvəzlik və bəzi zərflərlə ifadə olunan birləşmələrə ismi birləşmələr deyilir: yeməli meyvə, insanın yaxşısı, tələbələrin üçü,uşaqların hamısı, işin sonrası və s. smi birləşmələrin asılı tərəfləri əsas tərəfləri izah etdiyi üçün belə birləşmələrə təyini söz birləşmələri deyilir. Təyini söz birləşmələrinin forma və məna xüsusiyyətlərinə görə fərqlənən üç novü var: 1. Birinci növ təyini söz biriəşmələri. 2. kinci növ təyini söz birləşmələri.
30
birləşmələri deyilir: gözəl qız, igid oğlan, dəmir qapı. ● Birinci növ təyini söz birləşmələrinin birinci tərəfi isim, sifət, say, əvəzlik,feli sifətlə ifadə oluna bilər: taxta pilləkən, yalançı usta, xeyli insan, belə iş, yatmış vulkan. ● Birinci növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri cümlə təhlili zamanı, adətən, ayrı götürülür. Birinci tərəf təyin, ikinci tərəf müxtəlif cümlə üzvü olur: beş (neçə?) kitab, yatmış(hansı?) uşaq. stisna olaraq, yeni il, orta əsrlər, bu saat, qədim dövr, yarım saat, Ana Vətən tipli birləşmələr birlikdə bir cümlə üzvü kimi təhlil edilir. ● Birinci növ təyini söz birləşmələrinin asılı tərəfi həmişə təyin olduğu halda (ayrıla bilənlər nəzərdə tutulur), əsas tərəf cümlədə mübtəda, xəbər, tamamlıq zərflik ola bilər. ● Birinci növ təyini söz birləşməsinin asılı tərəfı məsdər, feli bağlama və təsriflənən fellərlə ifadə oluna bilmir. ● Birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasına söz girə bilmir. stisna hallarda "bir" ədatı girə bilər: gözəl bir qız, maraqlı bir həyat. ● Birinci növ təyini söz birləşmələri quruluşca sadə və mürəkkəb olur: sadə ─ nəhəng heyvan, uzunsaç qız; mürəkkəb ─ dərs oxuyan uşaq, dünəndən yatmış körpə. Sual 32. kinci növ təyini söz birləşmələrinin xüsusiyyətləri nədən ibarətdir? kinci növ təyini söz birləşmələrinin birinci tərəfı qeyri-müəyyənlik bildirən yiyəlik halda işlənir, yəni şəkilçisiz olur, ikinci tərəfi isə III şəxsə aid mənsubiyyət şə kilçisilərini (-ı,-i,-u,-ü ) qəbul edir: Naxçıvan şəhəri, insan ağlı, Tanrı sevgisi və s. • kinci növ təyini söz birləşmələri quruluşca sadə və mürəkkəb olur: sadə ─ Qız Qalası, gül ətri; mürəkkəb:”Qız qalası”operası, Xalqlar dostluğu metrosu. • Bu cür birləşmələrdə tərəflər, əsasən, isimlərlə ifadə olunur: nternet kartı, mersedes arzusu. stisna: gözəllər gözəli, birincilər birincisi, üz qarası. kinci növ təyini söz birləşmələrinin: ─
─ tərəfləri istisnasız olaraq birlikdə bir cümlə üzvü olur. ─ tərəfləri eyni vaxtda cəmlənə bilmir, başqa sözlə desək, tərəflərindən biri cəmləndikdə ikincisi təkdə olur: Qocalar evi, Qızlar bulağı,uşaq bağçaları və s.
Bu birləşmələrin əksəriyyətinin asılı tərəfini müəyyənlik bildirən yiyəlik hala çevirmək olur: məktəb bağı-məktəbin bağı, ev sahibi-evin sahibi. Bu zaman söz birləşməsinin növü də dəyişmiş olur. Lakin bəzi ikinci növ söz birləşmələrinin asılı tərəfi müəyyənliyə çevrilə bilmir: Nəsimi rayonu, Istirahət giinü, Novruz bayramı.
Yüklə 470,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|