Microsoft Word Azdili cavab imt docx
Yüklə 470,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sual 36. Nitqin əsas hiss əsind ə n əl ər ə fikir verilm əlidir
- Sual 38. Nitq m əd əniyy ətinin m əntiql ə əlaq əsi haqqında yazın.
- Sual 39. Nitq m əd əniyy ətinin etika il ə əlaq əsi n əd ən ibar ətdir
- Sual 40. Nitq m əd əniyy ətinin pedaqogika v ə əd əbiyyatla əlaq əsi bar əd ə yazın.
- Sual 41. Natiqlik s ən ətinin tarixi bar əd ə m əlumat yazın.
33
Nitqin əsas hissəsi ardıcıl, inandırıcı, məntiqi fikirlərin daha möhkəm olması ilə fərqlənməlidir. Natiq nitqinin əsas hissəsində dinləyiciləri öyrətməlidir. Nitqin ideyası əsas hissədə açılır. Məhz bu hissədə nitqin hansı ideyaya xidmət etdiyi müəyyən olunur. Nitqin əsas hissəsi onun süjetini, quruluşunu, məqsəd və mövzusunu təşkil edir. Əsas hissədə natiq bütün tələblərə əməl etməlidir. Yeri gəldikdə nitqdə ümumiləşdirmələr aparmalı və ya konkretliyi üstün götürməli, hətta səsini də dinləyiciyə vəziyyətə uyğun çatdırmalıdır. Nitqin əsas hissəsi əldə edilmiş bütün çoxcəhətli faktların, mülahizələrin elmi şərhini tamamlamaqla bərabər, fikrin yekunlaşdırılmasına köməklik göstərir.
Azərbaycan natiqlik sənəti uzun bir yol keçərək, bu günümüzə gəlib çatmışdır. Məlumdur ki, dil varsa, ünsiyyət varsa, deməli, nitq də var. Lakin nitq hələ natiqlik deyil. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün əlimizdə tutarlı mənbə canlı yaradıcılıq olan ş ifahi xalq ədəbiyyatıdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının müxtəlif janr xüsusiyyətləri var. Bu növlərdə nitq, natiqlik sənəti haqqında atalar sözləri, kəlamlar, zərb-məsəllər diqqətəlayiq mövqe tutur. Məsələn: “Söz qanadlı quşdur”, “Söz insanın zinətidir”, “Söz qılıncdan pis kəsər”, “Söz yarası, gor yarası”, “Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz”, “Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır”, “Sözün doğrusu zəhərdən acı olar”, “Söz sözü çəkər”, “Nə qədər ki söz ağzından çıxmayıb, o sənin qulundur, söz ağzından çıxandan sonra sən onun qulusan”, “Sözünü bilməyən, özünü bilməz” və s. misallardan göründüyü kimi, belə kəlamlar insanların dil qabiliyyətlərinin yüksəlməsinə, fikrin təsirliliyinə müəyyən qədər xidmət edir. Sual 38. Nitq mədəniyyətinin məntiqlə əlaqəsi haqqında yazın. Məntiqi və tarixi idrak üsulları, nitqdə aparılan ümumiləşdirmələr və ya konkretləşmə fikrin ifadəsinə xidmət edir. Ona görə də filosoflar məntiqi fikri ifadənin təzahür forması kimi qəbul edirlər. Fikrin dolğunluğu, zənginliyi, elmiliyi hələ nitqin qəbul olunması demək deyildir. Nitqdə qoyulan elmi məsələ əsaslı surətdə faktlarla təsdiq olunmalıdır. Məhz bu mərhələdən sonra məntiqi şəkildə dinləyiciləri razı salmaq olar. Məntiqi təfəkkür yüksək inandırıcılıq qabiliyyətinə malikdir. Natiq nitqini qurarkən məntiqi təfəkkürün qanunlarını dərindən öyrənməli və fikrini şüurlu surətdə ifadə etməlidir. Bu, nitq mədəniyyətinin məntiqi təfəkkürlə nə qədər yaxın olduğunu sübut edir. Məntiqi təfəkkürün eyniyyət, ziddiyyət, üçüncünü istisna, kafi-əsas qanunu kimi növləri vardır.
Hamımız “insanı geyiminə görə qəbul edib, ağlına görə yola salırlar” ifadəsini eşitmişik. Hər bir şəxsin özünü necə maskalamasından aslı olmayaraq, nitqi ağlını əks etdirir. Natiq olmaq istəyən hər bir şəxs bütün etik normalara riayət etməlidir. O 34
danışarkən səsinə münasib tembr seçməli, jestlərdən düzgün istifadə etməli, mimika ilə mənalar ifadə etməlidir. Natiq olmaq istəyən şəxs bütün davranış qaydalarını gözəl mənimsəməlidir. Natiqin yerişi, baxışı, nəzakəti, üzünün ifadəsi dinləyicidə ona qarşı rəğbət yaratmalıdır. Bəzi natiqlər etik normalara düzgün əməl etmədikləri üçün dinləyicilərin rəğbətini qazana bilmirlər. Bəzən elə olur ki, üzü tüklü natiq tribunaya doğru yaxınlaşır. Bu hər bir dinləyicidə natiqə qarşı mənfi hisslər oyadır. Bəzən isə ə ksinə, natiq həddindən artıq bər-bəzəyə aludə olur. Belə halda dinləyici onun nitqindən çox, bər-bəzəyinə diqqət yetirir. Natiq fikirləşməlidir ki, auditoriya ilə necə ünsiyət yaratsın, nitqini necə qursun. Olduqca həssas və tələbkar dinləyicilər natiqin səsinin titrəməsini, həyəcanlanmasını, bir an çaşıb qaldığını da duyub hiss edirlər. Təcrübəli natiqlər belə momentləri nitqlərində etdikləri pauza ilə, az da olsa, aradan qaldırırlar. Bəzi natiqlər çıxış edərkən qalstukunu, pencəyinin düyməsini, əlindəki təbaşiri və yaxud qələmi oynada-oynada danışır. Etika nitqin şərhi zamanı göstərilən bu nöqsanların aradan qaldırılmasına köməklik göstərir.
Nitq mədəniyyətinin pedaqogika ilə əlaqəsi uzun bir tarixə malikdir. Hələ qədimdən natiqlər natiqlik sənətinin sirləri ilə bərabər, təlim, tərbiyə, təhsil haqqında da məlumat alır və tədris prosesində nitqlə bərabər, pedaqogika elmini də inkişaf etdirirdilər. Tədris prosesi ilə sıx şəkildə bağlı olan pedaqogika natiqlik sənəti ilə qarşılıqlı şəkildə müəyyən prinsiplərin, problemlərin həllində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Pedaqogika elmi tədris prosesində, nitqin qurulmasında və şifahi şərhdə əsas rol oynayan konkretliyin, bəzən ümumiliyin rolunu müəyyənləşdirir. Pedaqogika həm də nitq zamanı natiqə özünü aparma qaydalarını öyrədir, yersiz hərəkətləri, jestləri, “deməli, mənə elə gəlir ki, filan” və s. kimi ifadə və sözləri lazımsız olaraq işlətməkdən çəkindirir. Pedaqogika natiqlik sənətinin əsas prinsiplərinin, nitqin qurulması yollarının, elmi-nəzəri biliklərin düzgün istifadə olunmasında natiqə istiqamət verir. Nitq mədəniyyətinin ədəbiyyatla əlaqəsindən danışanda,ilk növbədə yadda saxlamalıyıq ki, ədəbiyyat həyatı bədii obrazlarla əks etdirən söz sənətidir. Deməli, həm ə dəbiyyatın, həm də nitqin materialı sözdür. Ədəbiyyat xalq arasında ən geniş yayılmış elm sahələrindən biridir və böyük auditoriyanı əhatə edir. Ona görə də yazarlarımız əsər yazarkən hər bir söz haqqında dərindən düşünüb, ona yeni çalar, məna verib sonra işlədirlər. Beləliklə, yazıçı özü də bilmədən natiqlik sənətinə xidmət edir, yəni nitqin gözəlliyinə xidmət edən bu ifadələr bədii təsvir və ifadə vasitələrinin, bədii üslubun yaranmasına, inkişaf etməsinə gətirib çıxarır. Bədii ədəbiyyatda istifadə olunan məcazi mənalı sözlər, cinaslar, omonimlər və s. nitqin qurulmasında mühüm rol oynayır. Bədii ə sərlərin dilinin tədqiqində tədqiqatçı dil vahidlərini təhlil edərkən yazıçının nitq qabiliyyətini, dildən istifadə yollarını araşdırmağa çalışır. Bu da ədəbiyyatın nitq mədəniyyəti ilə əlaqəsi, elmi nailiyyətlərin qarşılıqlı istifadə olunması nəticəsində əldə edilir.
Öz tarixi keçmişinə görə çox qədim zamanları əhatə edən natiqlik sənətinin ilk rüşeymləri Misirdə, Çində, daha sonra Ərəbistanda təşəkkül tapmışdır. Qədim Yüklə 470,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|