Microsoft Word Azdili cavab imt docx
Yüklə 470,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adlıq
- Yerlik
- Yönlük hal
- Almasın, heyvasın, narın
- Bunlara toplu isiml ər deyilir.
11
Vətən
Yiyəlik Vətənin
kimin? nəyin?haranın? nnnnnnnnnnnnnnnnnnnə
Vətənə
aaaaa
kimə? nəyə? haraya? Təsirlik Vətəni
kimi? nəyi? haranı? Yerlik Vətəndə
kimdə? nədə? harada? Çıxışlıq Vətəndən
kimdən? nədən? haradan? Adlıq hal Ə
Lüğətlərdə isimlər adlıq halda verilir. Adlıq halın xüsusi şəkilçisi yoxdur. Adlıq halda olan isimlər cümlədə daha çox dörd mövqedə işlənir: 1 .Mübtəda: Vətən hamımızın baş tacıdır. 2.Xəbər: Hamımızın baş tacı vətəndir. 3.Təyin: Daş bina möhkəm olar. 4.Xitab:Vətən, səndən ötrü can verməyə hazırıq. Adlıq halda olan isim cəm, mənsubiyyət və şəxs şəkilçiləri qəbul edə bilər.Bu şəkilçilər ayrı- ayrılıqda və eyni zamanda ismin başlanğıc formasına qoşula bilər: kitab-kitablar-kitablarım- kitablarımdır.
Yiyəlik halda olan isimlər özündən sonra gələn sözlərlə əlaqəyə girərək əşyalar, şəxslər arasında aidlik,mənsubluq mənası yaradır. Xüsusi şəkilçisi: -ın
Yiyəlik halda olan isimdən sonra, adətən, mənsubiyyət şəkilçili söz gəlir və söz birləşməsi yaranır. Bu cür söz birləşməsinin birinci tərəfi yiyəlik (sahiblik), ikinci tərəfi isə mənsubluq (aidlik) bildirir. Yönlük hal Yönlük halda olan isimlər cümlədə, əsasən ,tamamlıq və yer zərfliyi olur. Sonu açıq saitlə bitən isimlər yönlük halda fərqli tələffüz edilir: komaya [komuya], xalaya
Təsirlik hal hərəkətin hansı əş ya üzərində icra olunduğunu bildirir. Yiyəlik hal kimi, təsirlik hal da iki cür olur: l.Müəyyən təsirlik hal; 2.Qeyri- müəyyən təsirlik hal. Müəyyən təsirlik halda olan isimlər -ı 4 , -nı 4 (Nitqdə bəzən müəyyən təsirlik hal yalnız -n bitişdirici samiti ilə düzəlir: Almasın, heyvasın, narın yemədim.) şəkilçilərini qəbul edir.
çox hərəkət bildirən sözlə yanaşı gəlir. Məs.: Rəssam divardan şəkil (nə?) asdı. Bu cümlədəki
12
qeyri -müəyyən təsirlik hallı ismi asanlıqla müəyyən təsirlik hala çevirmək olar: Rəssam divardan şəkli (nəyi?) asdı. Müəyyən və qeyri-müəyyən təsirlik halın əsas oxşar cəhətlərindən biri odur ki, hər ikisi təsirli fellərlə əlaqəli olur. stisna hallarda müəyyənlik bildirən təsirlik hal təsirsiz fellərlə də əlaqəyə girir: Yayı dincəlmədim.
Yerlik hal hərəkətin icra olunduğu yeri bildirir və kimdə?, nədə?, harada? suallarına cavab olur.Yerlik halda olan isimlər -da 2 şəkilçisini qəbul edir. Cümlədə kimdə? nədə? suallarına cavab verdiyi zaman tamamlıq, harada? sualına cavab verdiyi zaman isə yer zərfliyi və kimdədir?, nədədir? suallarına cavab verdiyi zaman xəbər olur. Məs.: Kitabda (nədə?) maraqlı mövzular var. Adamlar parkda (harada?) dincəlir. Qoşunlar sərhəddədir (hardadır?). Çıxışlıq hal smin çıxışlıq halı hərəkətin başlanğıc yerini və çıxış nöqtəsini bildirir və kimdən? nədən? haradan? suallarına cavab verir. Çıxışlıq halda isimlər -dan 2 şə kilçisini qəbul edir. Cümlədə tamamlıq, zərflik və bəzən də xəbər kimi iştirak edə bilir. Məs.: Ağacdan (nədən?) budaq qırdım. Qədir kənddən (haradan?) uzaqlaşdı. Məktub kənddəndir (haradandır?). smin çıxışlıq halı yönlük halda ifadə olunan fıkrin əksini bildirir.Yönlük hal hərəkətin son, çıxışlıq hal isə başlanğıc nöqtəsini bildirir. Sual 14.Tək və cəm isimlər nəyə deyilir simlər kəmiyyət baxımından tək və ya cəm olur. smin ifadə etdiyi əşya iki və ya daha artıq olsa, o zaman -lar 2 şəkilçisi qəbul edir. simlərin tək və ya cəm olması: şəhər-şəhərlər, odun- odunlar, maşın-maşınlar və s. Cəmlənmək daha çox ümumi isimlərə aiddir. simdən əvvəl müəyyən miqdar sayı gələrsə, isim cəm şəkilçisi qəbul etmir: beş kitab, altı durna və s. Beş kitablar olmaz. stisna hallarda bədii xüsusiyyət daşıyaraq xüsusi isimlər də cəm şəkilçisi qəbul edir: Öldü Balaşları öldürən əsgər, Öldü Gülüşləri güldürən əsgər. (M.Müşfıq) Xüsusi isimlər cəm şəkilçisi qəbul etdiyi zaman böyük hərflə yazılır. 1. Sözün son samitindən asılı olaraq, cəm şəkilçisinin ilk samiti fərqli tələffüz oluna bilər. Bu daha çox sonu t, n, z, və r samitləri ilə bitən sözlərdə özünü göstərir: canlar [cannar], qızlar [qızdar], şairlər [şairrər]. 2. -lar 2 şəkilçisi bəzən mənsubluq və ya xəbərlik anlayışı da bildirir: onların anaları, bunlar uşaqdırlar və s. Elə isimlər var ki, onlar cəm şəkilçisi qəbul etmədən say etibarı ilə çoxluq, topluluq bildirir. Məs.: cəmiyyət, qoşun, ordu, ilxı, naxır, partiya, dəstə, xalq, camaat, el, üləma, şüəra, ə hali, alay və s. Bunlara toplu isimlər deyilir. Topluluq bildirən isimlər qrammatik cəhətdən tək isimlərdir.Toplu isimlər cəm şəkilçisi qəbul edə bilir. stisna olaraq camat, şüəra, əhali, üləma sözləri cəm şəkilçisi qəbul etmir. Yüklə 470,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|