Microsoft Word Azdili cavab imt docx
Yüklə 470,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-mü
- Felin t əsrifl ən ən formaları, əmr v ə x əb ər şəkill əri bar əd ə m əlumat yazın.
- Felin x əb ər şəklinin xüsusi qrammatik əlam əti olmur, zaman v ə şəxs şəkilçil əri
- Şühudi keçmi
- N əqli keçmi
- Q əti g əl əc ək zaman felə -acaq 2
18
• Əşyanın konkret sayını bildirir. beş bina. • Müəyyən miqdar sayı, adətən, neçə? nə qədər?suallarına cavab verir. • Quruluşca sadə və mürəkkəb (tərkibi) olur: beş, üç, on beş, əlli iki. • Dilimizdə quruluşca sadə olan 23 miqdar sayı var. • Müəyyən miqdar sayından sonra gələn isim həmişə təkdə olur: iki kompyuter, bir vərəq. • Müəyyən miqdar sayı yazıda həm rəqəmlə (5), həm də hərflə (beş) yazıla bilir. • Müəyyən miqdar sayı ilə isim arasında çox vaxt numerativ sözlər işlənir: beş nəfər kişi, üç baş qoyun, iki dənə kitab, üç sap mirvari. Bu nümunələrdə nəfər, baş, dənə, sap sözləri numerativ sözlərdir. Aşağıdakı sözlər də numerativ söz kimi işlənə bilir: tikə, ədəd, çimdik, stəkan, otaq, cüt, dəst, qab vedrə, kilo, qram, metr, litr, top, vaqon, göz, kasa, sap və s.
2. Qeyri-müəyyən miqdar sayları • Qeyri-müəyyən miqdar sayları əşyanın təxmini miqdarını bildirir və yalnız nə qədər? sualına cavab verir. Məs: az, çox, bir az, bir qədər, bir sıra, az-çox, çoxlu, azacıq, minlərlə,
• Qeyri-müəyyən miqdar sayları quruluşca sadə, düzəltmə və mürəkkəb olur: az, azacıq, üç-dörd.
• Az, çox sayları ədatla işlənə bilir: ən az maşın, lap çox insan. Bir sıra, bir çox saylarından sonra gələn isimlər cəmdə olur: bir çox məktəblər. • Çox, onlarla, yüzlərcə saylarından sonra gələn isimlər həm təkdə, həm də cəmdə işlənə bilər: onlarla müəllim, onlarla müəllimlər. Yerdə qalan qeyri-müəyyən miqdar saylarından sonra gələn isim həmişə təkdə olur.
Kəsr sayları tamın hissəsini və ya tam və hissəni bildirir: üçdə bir, üç tam onda dörd. • Kəsr sayları nə qədər?, neçə hissə? suallarına cavab verir. • Bu saylar müəyyən miqdar sayları və -da 2 hal şəkilçisinin köməyi ilə yaranır. • Kəsr sayları, adətən, mənsubiyyət şəkilçisi ilə birlikdə işlənir. • Qeyd: Kəsr sayları rəqəmlərlə yazılanda vergüldən də istifadə olunur: 3,5 II Sıra sayları Sıra sayları əşyanın sırasını bildirir: birinci sinif, axırıncı mərtəbə. • Sıra sayları, əsasən, neçənci?, mətndə isə bəzən də hansı? sualına cavab verir. • Sıra saylarından sonra gələn isim cəmdə də ola bilər, təkdə də: 10-cu sinif, 10-cu siniflər. • Sıra sayları, əsasən, müəyyən miqdar saylarına, əvvəl, axır, son zərflərinə və filan ə vəzliyinə -ıncı 4 şəkilçisi artırmaqla yaranır: ikinci, axırınci, sonuncu. Sonu saitlə bitən sözlərdə -ncı 4 kimi yazılır: yeddinci, altıncı. Sıra saylarının müxtəlif yazı formaları var: birinci; 1-ci; I; 1.; 1)
19
Sual 21. Felin təsriflənən formaları, əmr və xəbər şəkilləri barədə məlumat yazın. Fellər iki böyük qrupa ayrılır: 1. Təsriflənən formalar. 2. Təsriflənməyən formalar. Felin şəxsə, kəmiyyətə və zamana görə dəyişən formalarına təsriflənən formalar deyilir. Felin təsriflənən formalarına felin şəkilləri daxildir. Felin şəkilləri danışan şəxsin görülən işə münasibətini bildirir. Danışanın münasibətinə görə işin icrası: a) tələb oluna bilər, b) arzu edilə bilər; c) vacib sayılar; d) müəyyən şərtlə bağlı olar; e) müəyyən bir vaxtda müəyyən şəxs tərəfindən yerinə yetirilə bilər və s. Bütün bunlar fel şəkillərinin məzmununu təşkil edir. Dilimizdə felin 6 şə kli vardır: 1) əmr şəkli, 2) xəbər şəkli, 3) arzu şəkli, 4) lazım şəkli, 5) vacib şəkli, 6) şərt şə kli.
Əmr, xahiş, məsləhət, təklif, nəsihət və s. bildirən fel şəklinə felin əmr şəkli deyilir. Ə mr şəklinin xüsusi şəkilçisi yoxdur. O, felin kökünə və ya başlanğıc formasına şə xs şə kilçilərini (II şəxsin təkindən başqa) artırmaqla düzəlir. Məs: qal -ım, qal, qal -sın, qal- aq, qal-ın, qal-sın(lar) və s.
Əmr şəkli zamanlara görə dəyişmir. Amma felin bu şəklinin məzmununda indiki yaxud gələcək zaman anlayışı olur. Felin xəbər şəkli işin nə zaman və neçənci şəxs tərəfindən həyata keçirildiyini (və ya keçirilmədiyini) bildirir. Felin xəbər şəklinin xüsusi qrammatik əlaməti olmur, zaman və şəxs şəkilçiləri ilə düzəlir.Yəni xəbər şəklində fellər zamana və şəxsə görə dəyişir. Dilimizdə felin üç zamanı var: keçmiş, indiki və gələcək zamanlar. Keçmiş zaman iki cür olur: şühudi keçmiş və nəqli keçmiş.
-dı
4 şə kilçisi ilə düzəlir. şin neçənci şəxs tərəfindən yerinə yetirildiyini göstərmək məqsədilə fellərə müvafiq şəxs şəkilçiləri artırılır. Məs: tut-du-m, tut-du-n, tut-du,tut- du-q, tut-du-nuz, tut-du-lar və s.
Nəqli keçmiş zaman keçmişdə icra edilmiş iş, hərəkət haqqında nəql etmək yolu ilə məlumat verir. Nəqli keçmiş zaman -mış 4 şəkilçisi ilə düzəlir. Məs: yaz-mış-am, yaz- mış-san, yaz-mış-dır; yaz-mış-ıq, yaz-mış-sınız, yaz -mış-lar və s. Şifahi nitqdə II şəxsin təkində və cəmində -mış 4 şəkilçisinin son samiti düşür. Məs: sat-mış-san əvəzinə sat- mı-san, sat-mış-sınız yerinə sat-mı-sınız. Nəqli keçmiş II və III şəxsdə -ıb 4 şəkilçisi vasitəsilə də əmələ gəlir. Məs: al-ıb-san, al-ıb-(dır),al-ıb-sınız, al-ıb-lar. ndiki zaman hərəkətin söhbət gedən vaxt icra edildiyini bildirir. ndiki zaman fellərə -ır 4 şəkilçisini artırmaqla düzəlir. Məs.: yaz-ır, qorx-ur, və s. Fellər indiki zamanın inkarına görə dəyişəndə inkar şəkilçisinin (-ma, -mə) saiti düşür. Məs: bil-m- ir-əm , gör-m-ür. Gələcək zaman işin gələcəkdə icra ediləcəyini bildirir. ki cür olur: qəti gələcək, qeyri-qəti gələcək. Qəti gələcək zaman felə -acaq 2 şəkilçisini artırmaqla düzəlir. Məs: qalacağam, qalacaqsan,qalacaq, qalacağıq, qalacaqsınız, qalacaqlar. -Acaq 2 şə kilçili felə saitlə başlanan şəxs şəkilçiləri artırdıqda q samiti ğ, k samiti isə y samitinə keçir; məs.: ya-
və s. Qeyri-qəti gələcək zaman felə -ar 2 şə kilçisini artırmaqla düzəlir, məs.: tap-ar,bil- ə
və s. Fellər qeyri-qəti gələcək zamanın inkarı üzrə dəyişdikdə inkar şəkilçisinin saiti Yüklə 470,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|