Microsoft Word Azdili cavab imt docx
Yüklə 470,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sual 17. Sif ətin qurulu şca növl əri v ə müqayis ə d ər əc əl əri haqqında yazın.
- Azaltma d ər əc əsi Adi d ər əc ə Çoxaltma d ər əc əsi
13
Sual 15. sim mənsubiyyətə görə necə dəyişir? smi başqa nitq hissələrindən fərqləndirən əlamətlərdən biri də mənsubiyyət kateqoriyasıdır. Mənsubiyyətə görə dəyişmə şəxslərlə şəxslər, şəxslərlə əşyalar, əşyalarla əşyalar arasında ola bilər. I və II şəxslərə aid mənsubiyyət şəkilçisi yalnız şəxs və ya əşyanın insana mənsubluğunu bildirir. Məs.:mənim evim, sənin dərdin və s. III şəxsə aid mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş isim isə həm insana, həm də cansız əşyaya aid ola bilər. Məs.:evin pəncərəsi, atın ayağı və s. Ə ksər hallarda mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş ismin əvvəlində yiyəlik hal şə kilçisini qəbul etmiş şəxs əvəzliyi, isim və ya isimləşmiş digər nitq hissələri gəlir ;
Bəzi hallarda yiyəlik hallı şəxs əvəzliyi cümlədə ixtisar olunur: Maşın qəsəngdir.Mənsubiyyət şəkilçili söz yiyəlik hal şəkilçili sцzlərdən sonra gəldiyi zaman hər ikisi cьmlənin bir ьzvь olur. MƏNSUBIYYƏT ŞƏKILÇ LƏR N GOSTƏRƏN CƏDVƏL ŞƏ XSLƏR I şəxs tək I şəxs cəm II şəxs tək
II şəxs cəm
ŞƏ K LÇ LƏR NÜMUNƏLƏR -ım, -im, -um, -üm, -m qardaşım, dərsim, anam -ımız,-imiz,-umuz,- ümüz, -mız4 qardaşımız,dərsimiz,ana- mız
-ın,-in,-un,-ün,-n qardaşın, dərsin, anan -ınız,-iniz,-unuz,-ünüz,- nız, -niz,-nuz,-nüz qardaşınız, dərsiniz, ananız
III şəxs tək III şəxs cəm -ı,-i,-u,-ü; -sı,-si, -su, -sü (-yı,- yi,-yu,-yü) qardaşı, dərsi, anası, mövqeyi Sual 16.Sifət barədə məlumat yazın . Sifət əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən əsas nitq hissəsidir. Sifət cümlədə ismə aid olub onu müxtəlif cəhətdən təyin edir: qara kəmər, şirin söhbət, dəhşətli insan, ağacdakı quş. Necə? nə cür? hansı? suallarından birinə cavab verir. Sifətlərin leksik mənaca aşağıdakı növləri var: 1. Rəng bildirən sifətlər: göy, qırmızı, yaşıl və s. 2. Dad bildirən sifətlər: şirin, turş, acı, dadlı və s. 3. Keyfiyyət bildirən sifətlər: yaxşı, pis, çalışqan və s. 4. Əlamət (görkəm) bildirən sifətlər: gözəl, kök, nurani və s. 5. Forma bildirən sifətlər: uzun, əyri, incə, badamı və s. 6. Həcm bildirən sifətlər: böyük, kiçik, enli və s. 14
Sifətlər quruluşca sadə, düzəltmə, mürəkkəb olur:
Sadə sifətlər quruluşca bir kökdən ibarətdir: qara, sarı, uzaq, yaxın,gözəl. Düzəltmə sifətlər Düzəltmə sifətlər, əsasən, isim və fellərdən düzəlir. Elə buna görə də sifətlər düzəlmə yoluna görə iki yerə bölünür: isimdən düzələn sifətlər, feldən düzələn sifətlər. simdən sifət düzəldən şəkilçilər: -lı
4 dadlı, duzlu, həvəsli, güllü və s. -sız 4
-ı 4
badamı, qəhvəyi, gümüşü, armudu və s. -i(vi) tarixi, tibbi, hərbi, inqilabi, tərbiyəvi və s. -cıl 4
-dakı 2 ağacdakı, həyətdəki, irəlidəki və s. Feldən sifət düzəldən şəkilçilər: -ağan
2 ; qaçağan, güləyən və s. -ar 2
-qan 2 çalışqan, döyüşkən və s. -ğın 4 azğın, əzgin, vurğun, düzgün (sonu cingiltili samitlərlə bitən fellərə qoşulur) və s. -qın
4 satqın, kəskin, tutqun, küskün (sonu kar samitlə bitən fellərə qoşulur) və s. -ıq
4 , açıq, sökük, uçuq və s. Mürəkkəb sifətlər Mürəkkəb sifətlər iki və ya daha artıq sözün birləşməsindən yaranan sifətlərdir. Mürəkkəb sifətlər bitişik və ya defıslə yazılır: enlikürək, gözəl-göyçək, bığıburma, şirin-şirin və s. Bu cür sifətlərin yaranma yolları müxtəlifdir: 1. Sadə sifətlə sadə ismin birləşməsi ilə: şirindil, qarayaxa; 2. Bir sadə və bir düzəltmə sözün birləşməsi ilə: enlikürək, məqsədyönlü; 15
3. ki düzəltmə sifətin birləşməsi ilə: soyuqqanlı, açıqürəkli; 4. Mənsubiyyət şəkilçili sözün iştirakı ilə: ürəyiaçıq, sözübütöv; 5. Sadə və ya düzəltmə sözlərin təkrarı ilə: qırıq-qırıq, qara-qara; 6. "ba" və "a" bitişdiricilərinin köməyi ilə: cürbəcür, növbənöv, rəngarəng; 7. Biri və ya heç biri ayrılıqda işlənə bilməyən sifətlərin birləşməsi ilə: əzik-üzük, dəlmə- deşik; 8.
9. "Qeyri" sözü və sifətin birləşməsi ilə: qeyri-müəyyən, qeyri-insani. Sifətin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri də onun dərəcə bildirməsidir. Əşyalar ə lamət və keyfiyyət azlığı və çoxluğu ilə bir-birindən fərqlənir. Buna görə də əşyaların əlamət və keyfiyyəti nisbi olaraq üç dərəcə üzrə müəyyənləşdirilir: Azaltma dərəcəsi Adi dərəcə Çoxaltma dərəcəsi göytəhər göy
gömgöy 1. Sifətin adi dərəcəsi Sifətin adi dərəcəsi əşyanın keyfiyyət və ya əlamətinin normada olduğunu bildirir. Azaltma və çoxaltma dərəcələri adi dərəcə əsasında formalaşır: sarı, yaşıl, qırmızı, kiçik. Adi dərəcənin xüsusi şəkilçisi yoxdur. Heç də bütün sifətlər dərəcənin morfoloji əlamətini qəbul edə bilmir, həmişə adi dərəcədə olurlar: • Düzətmə və mürəkkəb sifətlərin əksəriyyəti: duzlu, sınıq, süzgün, daxili, güləyən, qaraqaş, qaragöz, qaraqabaq və s. • Bəzi sadə sifətlər: kal, qalın, mehriban, kar, ağır, kobud • Alınma sifətlərin bir çoxu: etnik, fizioloji, tibbi. 2. Sifətin azaltma dərəcəsi Sifətin azaltma dərəcəsi əlamət və keyfiyyətin adi dərəcədən, yəni normadan az olduğunu bildirir. Bu üsulla yaranan sifətlər formaca dəyişir, yəni adi dərəcədə olan sifətlərə şəkilçilər artırılır: qaraşın, sarışın, uzunsov, dəlisov, sarımtıl, ağımtıl Sintaktik üsulla azaltma dərəcəsi təhər, kəm, ala, açıq sözlərinin köməyi ilə düzəlir. Təhər və kəm sözləri ilə düzələn sifətlər bitişik, ala və açıq sözü ilə düzələnlər defislə yazılır. 3. Sifətin çoxaltma dərəcəsi Ə lamətin adi dərəcədən çox olduğunu bildirən dərəcəyə sifətin çoxaltma dərəcəsi deyilir: Çoxaltma dərəcəsi də iki üsulla yaranır: l.Morfoloji üsulla: a)Adi dərəcədə olan sifətin sonuna -ca 2 şəkilçisi artırmaqla: zorbaca, yaxşıca. stisna: Yüklə 470,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|