Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
104 alt qatlarından aşkar edilən tunc əşyalar metalişləmənin inkişaf səviyyəsindən xəbər verir. Ola bilsin ki, bu mərhələdə metal oraqlardan da istifadə edilmişdir. İkinci və üçüncü mərhələnin biçin alətləri qurama oraqların dişləri ilə təmsil edilmişdir. I Kültəpədən əldə edilən mis-mısyak ərintisindən hazırlanan tunc orağın parçaları da bu dövrə aiddir. Qeyd etmək olar ki, İlk Tunc dövrünün bütün mərhələlərində qurama oraqlar əsas yer tutmuşdur. I Kültəpə tapıntıları göstərir ki, biçindən sonra taxıl dərz şəklində bağlanmış və yaşayış yerinə gətirilmişdir. İlk mərhələdə taxıl əllə, sonrakı mərhələdə isə ağac vəllər vasitəsilə döyülmüşdür. Yığılmış taxıl ehtiyatları taxıl quyularında və təsərrüfat küplərində saxlanmışdır. Babadərviş və Yanıqtəpədən əldə olunan materiallar göstərir ki, taxılın yığılması üçün xüsusi anbarlar olmuşdur. Taxıl emalının sonrakı mərhələsində dən daşlarından istifadə edilmişdir. Çörək I Kültəpədən məlum olan ikiqatlı sobalarda, yaxud gil tavalarda bişirilmişdir. İlk Tunc dövründə təsərrüfatın mühüm sahələrindən biri də maldarlıq olmuşdur. Мaldarlığın inkişaf səviyyəsi osteoloji qalıqların və öküz fiqurlarının tədqiqi ilə müəyyən edilmişdir. Azərbaycanın İlk Tunc dövrü abidələrindən xeyli miqdarda osteoloji material əldə edilmişdir. Onların içərisində öküz sümükləri üstünlük təşkil edir. Tapıntılar arasında qoyun, keçi, donuz, köpək və at sümükləri də vardır. Kür-Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsində iribuynuzlu heyvan sümükləri üstünlük təşkil etmişdir (75- 80 %). Babadərviş yaşayış yerinin ilkin mərhələsində iribuynuzlu heyvanlar 90 % olmuşdur. Q.S.İsmayılovun fikrincə, sürüdə iribuynuzlu heyvanların üstünlük təşkil etməsi oturaq həyat tərzi ilə bağlı olmuşdur. Başlıca olaraq, qoyun və keçi sümükləri ilə təmsil olunan xırdabuynuzlu heyvanlar ilk mərhələdə ikinci yeri, sonrakı mərhələdə isə inkişaf edərək birinci yeri tutmuşdur. Bu, bütün yaşayış yerlərində özünü aydın şəkildə göstərmişdir. Üçüncü mərhələdə gil qablar üzərində xırdabuynuzlu heyvanlara aid buynuzşəkilli relyef ornamentlərin meydana çıxması da bununla bağlıdır. Xırdabuynuzlu heyvanların sayca artması, tədqiqatçılar tərəfindən yarımköçəri maldarlığının inkişafı ilə əlaqələndirilmişdir. Yaşayış yerlərinin topoqrafiyasına və bir çox yerləşmələrdə mədəni təbəqənin az yığılmasına əsasən söyləmək olar ki, yarımköçəri maldarlıq Azərbaycanda artıq Kür-Araz mədəniyyətinin ikinci mərhələsində mövcud olmuşdur. Qobustan istisna olmaqla, Azərbaycanın qədim yaşayış yerlərində heyvan ağılı aşkar olunmamışdır. Ola bilsin ki, heyvanlar yaşayış yerinin yaxınlığında, xüsusi hasarlanmış sahədə saxlanmışdır. Мaldarlığın inkişaf etməsi təkərli nəqliyyatın və əkinçiliyin də inkişafına təkan vermişdir. İribuynuzlu heyvanlardan taxıl döyümündə istifadə edilməsi əmək məhsuldarlığını və cəmiyyətin inkişafı üçün zəruri olan izafi məhsul istehsalını artırmışdır. 105 Osteoloji materialların analizi Kür-Araz mədəniyyəti tayfalarının həyatında ovçuluğun da müəyyən yer tutduğunu göstərir. Başlıca olaraq ceyran, maral, ayı, pişik və b. heyvanlar ovlanmışdır. Vəhşi heyvanlara aid osteoloji qalıqların az olması (10 %) onların təsərrüfatda ikinci dərəcəli yer tutuduğunu göstərir. Kür-Araz mədəniyyəti abidələrindən kütləvi şəkildə aşkar olunan keramika məmulatı dulusçuluğun iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri olduğunu göstərir. Kür-Araz mədəniyyəti dövründə dulusçuluğun inkişafında hiss ediləcək irəliləyiş gözə çarpır. Tədqiqatlar göstərir ki, bu dövrdə dulusçuluq ev sənəti çərçivəsindən kənara çıxaraq, ixtisaslaşmış istehsal sahəsinə çevrilmişdir. Kür- Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsindən başlayaraq qabların yaxşı yoğrulmuş gildən hazırlanması, simmetrik formalaşdırılması, keyfiyyətli bişirilməsi və anqoblanması bununla bağlıdır. Keramika məmulatı təkmil konstruksiyalı birkameralı dulus kürələrində bişirilmişdir. Lakin gil qabların bir qismində bişməmiş təbəqənin olması və bəzi qabların səthində yaranan ləkələr xammalın texnologiyasında və bişirmə texnikasında yüksək səviyyəyə çatılmadığını göstərir. İlk mərhələdə xammalın texnologiyası və bişirmə texnikası ilə bağlı axtarışlar ikinci mərhələnin sonunda müvəffəqiyyətlə nəticələnmişdir. Bu dövrdə nazik divarlı və yaxşı cilalanmış qablar ortaya çıxmışdır. II Kültəpənin VII tikinti qatından əldə edilən unikal dulus kürəsinin qalıqlarına hələlik Cənubi Qafqaz abidələrində rast gəlinməmişdir. Üçüncü mərhələdə dulusçuluq istehsalı daha da ixtisaslaşmış və yüksək inkişaf etmişdir. Bu mərhələdə nazik divarlı, yaxşı cilalanmış qablar üstünlük təşkil edir. Bəzi qabların üzəri qara rəngli boya ilə örtülmüşdür. Qabların analizi də bunu təsdiq etmişdir. Bu mərhələnin keramikası həm də zəngin ornamentasiyası ilə fərqlənir. Naxışlar qabların gövdəsinə yüksək ustalıq və zövqlə çəkilmişdir. Tədqiqatlar göstərir ki, Kür-Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsində boz rəngli keramika da müəyyən yer tutmuşdur. İkinci mərhələdə çəhrayı rəngli keramika azalmağa doğru getmiş, üçüncü mərhələdə isə olduqca az qeydə alınmışdır. Keramika məmulatının əsasını gil qablar təşkil edir. Birinci mərhələyə aid gil qablar başlıca olaraq II Kültəpədən, I Kültəpənin alt qatlarından Göytəpə, Babadərviş və Мingəçevirdən əldə edilmişdir. II Kültəpədən tapılan gil qabların 58,5 %-i boz, 32,5 %-i isə çəhrayı rəngdə bişirilmişdir. Bu mərhələnin xarakterik xüsusiyyəti qabların ağız kənarının dördkünc formada xaricə çıxması, yarımşəkilli uzunsov formalı qulplar və gil qabların hər iki tərəfdən yaxşıca sığallanaraq, xaricdən anqoblanmasıdır. Qablar tərkibinə narın, bəzən isə iri qum qatılmış gildən hazırlanaraq yaxşı bişirilmişdir. İri qum əsasən təsərrüfat qablarının tərkibinə qatılmışdır. Bəzi qabların xarici divarlarında nəzərə çarpan ləkələr, gilin yoğrulması və bişirilmə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|