Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 Şəkil 55. Küdürlü kurqanlarının planı və kəsikləri ( № 1 və 2) Şərur rayonunda, Arpaçay vadisində yerləşən yaşayış yerlərində mədəni təbəqə olduqca az yığılmışdır. Bu, bir tərəfdən İlk Tunc dövründə yaylaq maldarlığının inkişafı, digər tərəfdən isə Arpaçay vadisində yay vaxtı yaranan su qıtlığı ilə bağlı olmalıdır. Xüsusilə, yayın isti keçdiyi və yağıntının az olduğu zamanlar Arpaçay tamamilə quruyur və onun aşağı axarlarına su çatmır. Bu abidələrin yerləşdiyi ərazi əkinçilik üçün olduqca əlverişlidir. Onlar Arpaçayın vadisi ilə eyni səviyyədə, düzən hissədə yerləşmişdir. Şərur abidələri içərisində, su tutarlarından bir qədər uzaqda, düzənlik sahədə yerləşən Мaxta Kültəpəsi, diqqəti cəlb edir. Ehtimal ki, yaşayış yerinin sakinləri vaxtilə Arpaçaydan çəkilən su kanalından istifadə etmişdir. E.ə. I minillikdə Arpaçaydan Şərura çəkilmiş su kanalının qalıqları indi də qalmaqdadır. Cənubi Azərbaycanda, Urmiya hövzəsində yerləşən abidələr topoqrafik xüsusiyyətlərinə görə Naxçıvan abidələrinə bənzərdir. Onlar yüksək dağ kəsimləri ilə əhatə olunan düzənlik hissədə, əlverişli vadilərdə salınmışdır. 98 Qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdir ki, Yanıqtəpə yaşayış yerinin salındığı ərazi ilkin vəziyyətdə üç təpədən ibarət olmuş, mədəni təbəqənin yığılması nəticəsində onlar birləşmişdir. Gəncə-Qazax zonasında yerləşən, Мingəçevir qrupuna daxil olan abidələr dağ silsiləsinin ovalıqla birləşdiyi ərazidə, gur sulu çayların sahilində salınmışdır. Onları əhatə edən düzənlik və dağlıq relyef, Kür-Araz mədəniyyəti tayfalarının əsas məşğuliyyətini təşkil edən əkinçilik və maldarlığın inkişafı üçün əlverişli olmuşdur. Quruçay və Köndələnçay vadisinin abidələri topoqrafik xüsusiyyətlərinə görə, digər abidələrlə bənzərdir. Onlar da çay vadilərinin əkinçilik və maldarlıq üçün əlverişli hissəsində salınmışdır. Bu abidələrin tədqiqi göstərir ki, yaşayış yerləri əvvəlcə düzən sahədə salınmış, mədəni təbəqənin yığılması nəticəsində sonradan təpə halına düşmüşdür. Burada yaşayış yerlərinin qrup halında və bir- birinin yaxınlığında yerləşməsi, onlarda eyni qəbilədən olan icma üzvlərinin məskunlaşdığını göstərir. Bu qrupa daxil olan abidələr arasında Qaraköpəktəpə istisna olmaqla, digərlərində mədəni təbəqə az yığılmışdır. Şübhəsiz ki, bu, yarımköçəri maldarlığın inkişafı və ərazinin təbii şəraiti ilə bağlı olmuşdur. Çünki, ilin müəyyən fəsillərində gursulu olan bu çayların suyunun azalması və quruması əhalinin həyatına müəyyən təsir etmişdir. Lakin, Araz boyunca yerləşən bol otlaq sahələri, buradan müəyyən zaman ərzində yaşayış yeri kimi istifadə olunmasına şərait yaratmışdır. Şimal-Şərqi Azərbaycanın İlk Tunc dövrü yaşayış yerləri strateji və təsərrüfat üçün əlverişli mövqelərdə yerləşmişdir. Yaşayış yerlərinin yüksək dağlıq və ovalıqların birləşdiyi ərazilərdə olması, əkinçiliyin və maldarlığın inkişafına şərait yaratmışdır. Ərazinin coğrafi mövqeyi də e.ə. III minillikdə əhalinin intensiv məskunlaşmasına şərait yaratmışdır. Yaşayış yerlərində mədəni təbəqənin 2- 4 m qalınlığında yığılması, burada oturaq həyat tərzinin uzun müddət davam etdiyini göstərir. Kür-Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsinə aid yaşayış binaları başlıca olaraq dairəvi planlıdır. I Kültəpənin Kür-Araz təbəqəsində bu dövrə aid 40 bina qalığı aşkar edilmişdir. Evlər bir-birinin yaxınlığında, aralarında müəyyən keçid saxlanmaqla tikilmişdir. Ehtimal ki, yaşayış binaları ensiz və dar küçələrlə bir- biri ilə əlaqələnmişdir. Erkən mərhələyə aid dairəvi planlı evlər çay daşlarından hörülmüş təməl üzərində möhrədən, yaxud çiy kərpicdən tikilmişdir. I Kültəpədə möhrə və çiy kərpicdən hörülmüş divarlara eyni qatda təsadüf edilmişdir. Burada divarların tikintisində istifadə olunan çiy kərpiclərin ölçüsü 44 x 20 x 12 sm, 48 x 18 x 12 sm- dir. II Kültəpənin birinci mərhələyə aid alt qatlarında divarların təməldən yuxarı hissəsi başlıca olaraq möhrədən tikilmişdir. I Kültəpədən aşkar edilmiş kərpic divarların tikinti texnikası diqqətəlayiqdir. Belə ki, kərpiclər bir sırada divar boyunca qoşa qoyulmuş, o biri sırada isə köndələninə yerləşdirilmişdir. Bu zaman köndələn qoyulan kərpiclərin 99 küncləri divardan 2- 3 sm irəli çıxmışdır. Tikinti zamanı divarda yaranan çıxıntılar suvaqla doldurulmuşdur. I Kültəpə və II Kültəpədə dairəvi formalı evlərin mərkəzində yastı dirək daşlarına rast gəlinməsi sübut edir ki, evlərin örtüyü mərkəzi dirəyə dayanmışdır. Şəkil 56. II Kültəpədə İlk Tunc dövrünə aid kərpic hörgü I Kültəpə və II Kültəpədə aşkar olunan dairəvi binalar arakəsmə divarla iki hissəyə ayrılmış, onların birindən yaşayış sahəsi, digərindən isə təsərrüfat məqsədilə istifadə edilmişdir. I Kültəpədə evlərin qızdırılması üçün dördkünc formalı, ikiqatlı sobalardan istifadə edilmişdir. Onların tavanı günbəzşəkilli örtük formasında olmuşdur. II Kültəpədəki düzbucaqlı ocaqlardan da bu məqsədlə istifadə edilmişdir. Evlərin qızdırılması üçün müəyyən vaxtlar dairəvi manqallardan da yararlanmışlar. I Kültəpə və II Kültəpədə manqallar evin döşəməsinə basdırılmış halda aşkar edilmişdir. II Kültəpədə dördkünc formalı ocaqların yaxınlığında döşəmədən hündürdə yerləşən düzbucaqlı səkilərə, onların üstündə isə iribuynuzlu heyvanın başına bənzər ocaq qurğularına rast gəlinmişdir. II Kültəpənin XI tikinti qatında qeydə alınan dairəvi bina, fikrimizcə, ziyarətgah olmuşdur. Binaların döşəmələri yaxşı döyəclənib möhkəmləndirildikdən sonra gillə suvanmışdır. Evlərin döşəməsində dairvəi planlı təsərrüfat quyuları aşkar olunmuşdur. Təsərrüfat quyularında müxtəlif ərzaq ehtiyatları, o cümlədən küpələrə yığılmış taxıl və dərzlər saxlanmışdır. I Kültəpənin birinci tikinti qatından dərz saxlanan təsərrüfat quyusu aşkar edilmişdir. Təsərrüfat quyularından əldə edilən sümük və çürüntü qalıqları digər ərzaq ehtiyatlarının saxlanmasına sübutdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|