Microsoft Word Azerbaycan Tarixi Designed 29 April 2013. doc

viii

XX F S L

NUB  AZ RBAYCAN XX  SRD

187

20.1. C nubi Az rbaycan 1905-1911-ci ill r ran inqilabının                       

m rk zi kimi 

187

20.2. 1917-1920-ci ill r Milli azadlıq h r katı. T briz üsyanı

188

20.3. 1945-ci ild  C nubi Az rbaycanda Milli hökum tin yaranması,

f aliyy ti v  süqutu 

190

20.4. 1977-1978-ci ill r ran inqilabı v  C nubi Az rbaycan 

192

XXI F S L

AZ RBAYCAN SSR 50-80-C LL RD . ERM N STAN-AZ RBAYCAN

DA LIQ QARABA  MÜNAQ

S

194  

21.1. Totalitar rejimin daha da gücl nm si

194

21.2. Erm nil rin Az rbaycana qar ı yeni  razi iddiaları

195

21.3. Respublikanın idar çiliyind  yeni m rh l

196

21.4. “Yenid nqurma” v  Az rbaycan

197

21.4.1. Milli z mind  qar ıdurma. Erm ni separatçılı ının v                         

terrorizmin ba lanması

197

21.4.1. 20 Yanvar qır ını

199

XXII F S L

AZ RBAYCANIN DÖVL T MÜST Q LL Y N N B RPASI.

MÜST Q LL Y N MÖHK ML ND R LM S  U RUNDA MÜBAR Z

201

22.1. Qaraba  müharib si. Respublikada siyasi böhranın d rinl m si 202

22.1.1. Xocalı soyqırımı

203

22.1.2. u anın i alı

204

22.1.3. Az rbaycanın i al edilmi  bölg l ri

205

22.1.4. Qaraba  müharib sind  Az rbaycana d y n maddi z r r

205

22.2. Heyd r

liyev v  Az rbaycanın milli qurtulu u

205

22.3. Siyasi sabitlik v  milli dövl tçiliyi möhk ml ndirm k u runda 

mübariz

207

22.4. Xarici siyas td  u urlar

209

22.5. Neft strategiyasının u urları

211

22.6. lham

liyevin Az rbaycan Respublikasının dövl t müst qilliyini  

daha da möhk ml ndirm si

212

D B YYAT

218

YOXLAMA TESTL R

222

AZ RBAYCAN TAR X  X R T L R

252

---

A Z R B A Y C A N   T A R X

            

1

G  R 

Az rbaycan q dim ölk dir. Tarix n Az rbaycan imalda Da ıstan, c nub-

da ran, q rbd  Gürcüstan v  Türkiy ,

rqd  is   X z r d nizi il   s rh d-

l nmi dir. Az rbaycanın

lveri li t bii

raiti oldu undan burada çayların, 

göll rin k narında ibtidai insanlar m sk n salmı lar. Rusiya v

ran arasında

ged n müharib l r n tic sind  ba lanmı  Gülüstan (1813) v  Türkm nçay 

(1828) müqavil l ri il  Az rbaycan torpaqları iki hiss y  parçalandı. O vaxt-

dan imali Az rbaycan v   C nubi Az rbaycan co rafi anlayı ları meydana 

g ldi. Bu dövrd n ba layaraq Az rbaycan Rusiyanın v

ranın t rkibind

müxt lif inki af yolları keçdi. 1918-ci il mayın 28-d

imali Az rbaycanda 

müst qil dövl t – Az rbaycan Xalq Cümhuriyy ti yarandı. 1920-ci il aprelin 

28-d  rus ordusu  imali Az rbaycanı i al ed r k

rqd  yaranmı  ilk de-

mokratik respublukaya son qoydu. Az rbaycan Sovet Sosialist Respublikası

yaradıldı v  SSR -nin t rkibin  daxil edildi. 1991-ci ilin oktyabrında

imali 

Az rbaycan yenid n öz dövl t müst qilliyini b rpa etdi. 

Az rbaycan c nubdan  imala v   q rbd n

rq , Avropa v  Asiyanı la-

q l ndir n tranzit ticar t yolları üz rind  yerl mi dir. Tarixi ip k yolu üz -

rind  yerl

n Az rbaycan  razisind  müxt lif dill rd  danı an hali ya ayır.

Lakin q dim zamanlardan Az rbaycanın yerli, köklü v

sas  halisi türkdilli-

dir. Mill timizin adı az rbaycanlı, dilimiz Az rbaycan dilidir.  

Az rbaycan türkl ri q dim razisi, dili, siyasi qurumları, m d niyy ti olan 

xalq kimi inki af etmi   v  erk n orta  srl rd  daha geni

razid  formala -

mı dır. Bu  razi imalda D rb ndd n ba layaraq, c nubda  ranın Z ncan-

Q zvin-H m dan bölg l rin  kimi uzanırdı.

rqd   X z r d nizind n ba la-

yaraq Borçalını, r vanı v  Urmiya gölünün sahill rini hat  edirdi. Bu geni

razid  ta q dim zamanlardan ya ayan v  müxt lif vaxtlarda m skunla an 

sak, kimmeri, alban, qarqar, hun, x z r, sabir, o uz adlarını da ıyan türk et-

noslarının qovu ub-qarı masından Az rbaycan türkl ri formala mı dır. Az r-

baycanda m skunla an irandilli (talı lar, tatlar, kürdl r) v  qafqazdilli (udil r,

l zgil r) xalqların taleyi tarix n Az rbaycan türkl ri il  ba lı olmu dur. 

Tarix boyu Az rbaycan dövl tl ri yüks li   v   t n zzül dövrl rini keçirmi ,

daxili parçalanmalara, xarici i allara m ruz qalmı lar. Az rbaycan xalqı h -

mi  qon uları il  sülhsev r, dinc münasib tl r saxlamı dır. Lakin çar Rusi-

---

   T o f i q   N c f l i ,   B i l a l   D d y e v

            

2

yası t r find n Az rbaycan torpaqlarına köçürül n erm nil r do ma tor-

paqlarımıza daim göz dikmi , fürs t dü dükc  mü yy n razil ri i al etmi -

l r. Biz  minik ki, qısa zamanda  dal t yerini tapacaq v  torpaqlarımız ya ı

dü m nd n bil yimizin gücü il  azad edil c kdir. Lakin, g l c y  i ıq tut-mak 

üçün z ngin tarixi keçmi imizi, tarixi h qiq tl ri daha dol un v  layiqli 

kild  öyr nm k lazımdır. Bunu n z r  alaraq, Universitetl rimizd   t hsil 

alan müxt lif xarici ölk  t l b l rinin Az rbaycan tarixini daha d rind n öy-

r nm l rin  köm k etm k üçün “Az rbaycan tarixi” d rs v saitini hazırla-

ma a q rar verdik. 

N z riniz  çatdırırıq ki, Respublikamızda Az rbaycan tarixin  aid ist r

ayrı-ayrı elmi t dqiqat  s rl ri, ist rs   d   d rslik v  kitabların sayı kifay t

q d rdir. Hazırladı ımız d rs v saiti m hz bu  s rl rd n h rt r fli istifad

edilm kl   t rtib olunmu dur. T l b l rimizin tarixi hadis l ri daha yax ı an-

laması üçün  n q dim dövrd n müasir dövr  kimi mövcud olmu  dövl t-

l rimizl  ba lı tarixi x rit l rimiz v   h r mövzuya uygun t rtib edil n örn k

testl r v saitin sonuna  lav  edilmi dir. Dü ünürük ki, bütün bunlar t l b -

l rin tarixi hadis l ri daha d rind n öyr nm sin   v  qavramasına köm k

ed c kdir.

D rs v saiti Az rbaycan Respublikası T hsil Nazirliyi t r find n t sdiq-

l nmi  “Az rbaycan tarixi” proqramına v  xarici t l b l rin hazırlıq t drisi 

t qvim-tematik planına uy un olaraq hazırlanmı dır. G l c kd  lazım olarsa 

v saitd  mü yy n lav l rin edil c yi d  n z rd  tutulmu dur.  

---